Azərbaycan: 2014-ci ilin maliyyə göstəriciləri

2014-cü ilin monetar göstəriciləri üzrə məlumat hələ yoxdur. Olan göstəricilər uğurludur. Bank sisteminin əsas göstəriciləri artıb (cədvəl)

BANK SİSTEMİNİN AKTİVLƏRİ KREDİTLƏRİ VƏ MƏCMU KAPİTALI (mln.AZN )

Dekabrda aydın oldu ki, qiymət böhranı bizə də toxunacaq. Maliyyəçilərimiz dedi ki, neftin ucuzlaşması Azərbaycan iqtisadiyyatına ciddi təsir etməyəcək. Prezident kredit dərəcəsinin AMB-nin təkrarmaliyyələşmə dərəcəsindən dörd dəfə çox olmasını tənqid etdi və azaldılmasını tələb etdi. Sonra AMB-nin bəyanatında həyəcanlı notlar oldu, bildirildi ki, nə deflyasiyaya, nə də inflyasiya artımına yol verməyəcəklər. Belə bəyanat ilk dəfə verilirdi. Amma baza inflyasiyası göstəriciləri və  istehlak qiymətləri indeksi göstərir ki, inflyasiyada monetar amillər mühüm rol oynamayıb. AMB və Maliyyə Nazirliyinin BFB platformasına az üz tutması da bunu göstərir. Görünür, manat kütləsinin sterilləşməsinə və daxili borclara ehtiyac olmayıb. Axırı deflyasiya oldu.

Neftin barreli 50 dollara düşəndə aydın oldu ki, gələn ilin büdcəsi ilə bağlı problemlər olacaq. Prezidentin ARDNF-nin büdcəsini gec təsdiq etməsi də bunu göstərir. Fond dövlət büdcəsinin əsas donorudur. Apriori seçimi böyük deyildi: ya Fondun kəsiri, ya da dövlət büdcəsinin. Yanvarın 15-də prezident ARDNF-nin büdcəsini ilk dəfə kəsirlə təsdiq etdi. 2015-ci ildə Fondun gəlirləri 10 246 611,9 min manat, xərcləri 11 813 909,2 min manat olacaq.

AZƏRBAYCANDA  GÖZLƏNİLƏN NEFT GƏLİRLƏRİ

Çox maraqlıdır ki, bizdə 2015-ci ilin dövlət büdcəsinin sekvestri məsələsi hipotetik olaraq da müzakirə olunmadı. Amma İran neftin barrelini 50 dolardan hesablayıb. İlk dəfə 2014-cü ilin büdcəsinin icrasının operativ planı ictimaiyyətə təqdim edildi. Bəlkə, göstərmək istəyirlər ki, hökumət qənaət rejiminə keçir. Kəsir az oldu  (cədvəl). Büdcənin xərclər hissəsinin bir çox bəndləri ixtisar edilib. Yalnız sosial və investisiya xərclərinə toxunulmayıb. Sosial xərclər aydındır – o, qanunla qorunur. İnvestisiya xərclərinin tam icrası az inandırıcıdır. Hələ ötən il prezident onların azaldılması zərurətindən danışdı.

013-2015 (MILYON .AZN) DÖVLƏT BÜDCƏSİ

Prezidentin 2015-2018-ci illərdə regionların inkişafı üzrə 3-cü dövlət proqramının yanvarda müzakirəsi zamanı dediyi sözlər çaşqınlıq yaratdı. O demişdi: «Manat avroya bağlansa, makroiqtisadi sabitlik güclənər. Bu, insanların gündəlik həyatına da yaxşı təsir göstərər. Çünki Azərbaycan iqtisadiyyatı ixrac iqtisadiyyatı kimi inkişaf etməlidir». Bu bəyanat avronun dollara nisbətdə ucuzlaşdığı vaxt deyilmişdi. Bir çox Azərbaycan sahibkarları Avropada investisiya satınalmasına hazırlaşır, avronun məzənnəsinin düşməsini gösləyirdi. Avropa malları nöqteyi-nəzərdən bu, Azərbaycan istehlakçısına da yaxşı perspektiv açırdı. Bu həftə AMB-nin manatın avroya nisbətdə hansı məzənnəni müəyyən etməsini gözləmək lazım gəlir.   

Hadisələr çox tez inkişaf edir. Yanvar ayinda Mərkəzi bankin valyuta intervensiyasi yenə də artdi  və nəticədə yanvarin 31 –nə valyuta reservləri 13, 758 mlrd - dan  12, 680 mlrd-da endi.

Hadisələrin dah bir inkişaf variantını istisna etmək olmaz. Əgər büdcə ilə bağlı vəziyyət pisləşsə, hökumət ARDNF-dən transfertləri azaltmaq qərarına gəlsə, milli valyutanın qiymətini azalda bilər. Bu, sınanmış vasitədir, amma obyektiv zəmin hələ yoxdur. Amma Rusiyada da yox idi. Doğrudur, orda rublun qiymətini düşürmək təcrübəsi vardı, amma Mərkəzi Bank 2015-ci ilin əvvəlindən qiyməti düşürdü. Bu fonda da manatın devalvasiyası başladı. Amma Qərb investisiyalarına yolu bağlayan sanksiyalar, rus kapitalının xaricə axını üzündən devalvasiya ciddi xarakter aldı. RF hökuməti valyutaya təhlükəli tələbatın qarşısını almağa çalışır. Eyni zamanda, rublun məzənnəsinin düşməsindən büdcə gəlirlərini qorumaq üçün istifadə etmək istəyir.

Belə ssenarini Azərbaycan üçün tam istisna etmək olmaz. Amma unutmaq olmaz ki, yalnız devalvasiya heç nə vermir. Ən uğurlu devalvasiya təcrübəsi 2007-ci ildə Polşada olub. Zlotı bir dəfə yarım ucuzlaşdırıldı, Polşa demək olar ki, böhrandan ziyan çəkmədi. Amma məlumdur ki, başqa amillərlə dəstəklənməsəydi, bu ölkədə devalvasiyanın səmərəsi olmazdı. Polşanın böyük daxili bazarı vardı (Rusiyada bu var, Azərbaycanda yoxdur). Bahalanan idxalı əvəz edəcək enerjili milli istehsalçı vardı. Biznesə bürokratik əngəl az idi. Polşa effektiv yerli özünüidarəetmə sistemi şəraitində onu iri Avropa subsidiyası alan ölkə edən Brüsselin xeyirxahlığından istifadə edirdi, bu subsidiyaları isə daha sərfəli layihələrə xərcləyirdi. Bunu Azərbaycanda təsəvvür etmək olmaz, ona görə hökumət manatın məzənnəsinə dəstək verəcək. Devalvasiya, əlbəttə, ixracı dəstəkləyə bilir, amma bizim iqtisadiyyat çeşidli ixrac növləri ilə öyünə bilməz. Gözləmək lazım gəlir, hadisələr necə inkişaf edəcək, məzənnəni qorumaq üçün valyuta ehtiyatı kifayət edəcəkmi?

Maliyyə sektorunda baş verənlər haqda bir neçə söz. Banklara nizamnamə fondunu artırmaq üçün verilən vaxt bitib. Onların çoxu bu vəzifənin öhdəsindən gəlib. Pul və iri kapital olan ölkə üçün təəccüblü deyil. 2014-cü ilin dekabrında və bu ilin başlanğıcında dəfələrlə şahidi olmuşuq ki, iri iqtisadi qruplar bu və ya digər üsulla problemli bankların paylarını alıb. AMB hələ nəticələri açıqlamayıb. İlk baxışdan bank sisteminin birləşməsi tamamilə müsbət hadisə kimi görünür. Amma yeni reallıqlarda nəyin iqtisadiyyat üçün yaxşı olduğunu demək çətindir. Bəlkə, bankların differensasiyası, ixtisaslaşması daha yaxşı olardı? Istənilən halda, yuxarıda dediyimiz kimi, aqrar bank yaradılmadı. Eləcə də İnkişaf Bankı. Kiçik «Kövsərbank» başqasının əlinə keçdi, hərçənd islam bankçılığı üçün kiçik ixtisaslaşdırılmış bankların olması yaxşıdır. Tikinti-əmanət Bankı da yaradılmadı və yeganə aydın profilli investisiya bankı “Paşabank”dır.       

Başqa sektorlarda xüsusi dəyişiklik olmayıb. Bakı Fond Birjasının dövriyyəsi 2014-cü ildə 1,87% artıb. Ötən il korporativ qiymətli kağızlar ilk dəfə dövlət qiymətli kağızlarının dövriyyəsini keçib. KQK ilə 5948 əqd üzrə dövriyyə 3,225 dəfə artaraq 4477,529 mln manat olub. DQK ilə 421 əqd üzrə dövriyyə 41,4% azalaraq 4156,582 mln manat təşkil edib. 2013-cü ildə DQK ilə 7087,5 mln manatlıq 757 əqd, KQK ilə 1388,361 mln manatlıq 4179 əqd olmuşdu. Repo əməliyyatlar kəskin azalıb. Səhmlər ilkin yerləşdirmədə 655 əqd üzrə 1009,478 mln manat təmin edib.

Bu yeni mənzərəyə bir dəqiqləşdirmə lazımdır. Bazar sanki coşub. Amma BFB-də iri əqdlərin çoxu formal xarakter daşıyıb. Məsələn, ARDNF-nin Əmlak Komitəsinin TANAP-ın maliyyələşməsi üçün buraxdığı istiqrazları alması kimi. Banklar BFB vasitəsilə nizamnamə kapitalını artırıb. Bunların hamısı qapalı əqdlər olub. Ona görə bazarın canlanması haqda danışmaq tezdir. Yeni alətlər yoxdur. Yeni Foreks bazarı yaranıb. O, 4,3 mlrd manatlıq əqdlər təmin edib və fond bazarının ümumi dövriyyəsini 13 mlrd manata artırıb. BFB üçün yaxşı xəbərdir, borcalanlar üçün az əhəmiyyətlidir.

Sığorta bazarı az artıb və ÜDM-in 0,7%-i təşkil edir. İl ərzində 429,2 mln (+5,8%) mükafat yığılıb. Liderlər həminkilərdir. İcbari sığortanın potensialı tükənib. İndi mənzil sığortasına icra hakimiyyəti cavabdeh olacaq. Bazardakı durğunluğa səbəb dövlətin ehtiyatlılığıdır. O, İTS kimi mexanizmlərdən çəkinir. Əhali də varlı deyil və sığortaya etimad yüksək deyil. (yekün)

Əvvəli:

http://contact.az/docs/2015/Economics&Finance/020900105853az.htm#.VN2fs_msVSQ

Əvvəli: http://contact.az/docs/2015/Economics&Finance/020800105705az.htm#.VNiy1vmsVSQ