Büdcəyə yenidən baxılacaq

Neftin qiymətinin aşağı düşməsi, manatın devalvasiyası və bunun gətirdiyi sosial gərginlik 2016-cı ilin dövlət büdcəsinə təsirsiz ötüşməyəcək.

“Təmkinli” adlandırılan əsas maliyyə sənədinə şəraitə uyğun yenidən baxılacaq. Dekabrın 30-da Zirə qəsəbəsində prezident İlham Əliyev bunun anonsunu verdi.

“İlin əvvəlində biz dövlət büdcəmizə yenidən baxmalıyıq. Dürüstləşmə aparılmalıdır və orada həm insanların sosial təminat məsələləri öz həllini tapacaq, həm investisiya məsələləri ki, biz 2016-cı ildə uğurla inkişaf edək”.

Bəs buna necə nail olmaq olar. Axı, gəlirlərin artmasına imkan verən amillər məhduddur...

Müstəqil ekspert Vüqar Mustafayev hesab edir ki, nəzərdə tutulan büdcə dəyişikliklərini təmin etmək üçün hökumət ARDNF-den transferti artıracaq. “Amma inhisarçılıq və korrupsiya ilə real mubarizə tədbirleri tələb olunur ki, biznes rahat nəfəs alsın, mal və xidmətlərin maya dəyəri azalsın”. O həəmçinin dolların özünü necə aparacağından da çox şeyin açılı olduğu qənaətindədir. “Dolların məzənnəsi tarazlaşmasa, iqtisadiyyatda canlanma mumkun deyil”. Vüqar Mustafayev belə düşünür.

“Bir gülləyə iki dovşan”

Respublikaçı Alternativ Hərəkatının İH üzvü Rövşən Ağayev isə hökumətin əlinin altında düvalvasiya kimi “silahın” olduğunu deyir. Özü də onunla “iki dovşan vurmaq” olacaq.

“Büdcə tərtib ediləndə manatın məzənnəsi 1 dollar=1.05 manat götürülüb. Bu o deməkdir ki, 7.790 milyard manat təxminən 7.4 milyard dollar idi. İndi məzənnə 1.6 manata qalxıb. Başqa sözlə, göslənilən neft gəliri mövcud məzənnə ilə təxminən 11.8 milyard manatdır. İkinci  devalvasiya hesabına hökumət büdcəni bir gecəyə 3 milyard manat “artırıb” .

Əmək haqqı qiymət “yarışı”

Bütün təhlilçilər bu mövqedədir ki, manatın dəyərsizləşməsi dövlət büdcəsininin “şişməsinə” səbəb olsa da, inflyasiyanı sürətləndirməklə əhalinin həyat səviyyəsinə mənfi təsir edəcək. Əvvəlki illərdə sosial gərginlik xeyli dərəcədə investisiya layihələri hesabına azaldılırdı, amma indi sosial vəziyyət ağırdı və bu azmış kimi investisiya xərcləri 2016-cı il büdcəsində 2 dəfə azaldıblar. Bunun neqativ proseslərə yol açdığını böyük ehtimalla hökumətdə də anlayırlar.

Rövşən Ağayev Turan-a deyib ki, sosial narazılığın artacağından çəkinən hökumət müəyyən bir məbləği  pensiya, maaş və müavinətlərin artımına yönəltməyi planlayır. Hələ manatın ucuzlaşması il ərzində yenidən baş versə, hökumət yenə də əlavə gəlir götürmək imkanı qazanacaq.

Bəs 1 dollar 2 manat çatsa o zaman nə baş verə bilər? Ekspertlər büdcənin əlavə olaraq təxminən 2.5 milyard manat əlavə devalvasiya gəliri əldə edəcəyini hesablayıblar.

İqtisadçı Rövşən Ağayev hökuməti xəbərdar edir ki, bu cür büdcə siyasətinin pul-kredit sistemi üçün fəsadları qaçılmazdır. Xüsuslə də investisiya layihələrinin yenidən şişirdilməsi ilə dövriyyəyə əlavə manat kütləsinin cəlbi yenidən valyuta ehtiyatlarının əriməsinə xiidmət edəcək. Üstəgəl ölkədə inflyasiya prosesləri daha da sürətlənəcək və bu klassik əmək haqqı - qiymət spiralının işə düşməsinə səbəb olacaq.

“2016-cı ili bir təhər yola verməklə 2017-də neftin bahalaşacağına ümid edən hökumət islahat aparmaq, sahibkarlğın və rəqbətqabiliyyətli iqtiadiyyatın hesabına yeni əlavə dəyər yaradıb büdcənin gəlirlərini real artırmaq əvəzinə, büdcəni "inflyasiya vergisi" və ucuz manatın şişirdiyi nominal gəlirlər hesabına artırmaq istəyir”.

İqtisadçı Nazim Məmmədovun 2016-cı ilin dövlət büdcəsinə gözlənilən dəyişikliklərlə bağlı proqnozu belədir: büdcə təşkilatlarında çalışan işçilərin maaşlarına əlavələr olunacaq, bəzi investisiya layihələri ixtisar olunacaq, əhalinin sosial müdafiəsi gücləndiriləcək.

“Prezidentin səsləndirdiyi fikirlər onu deməyə əsas verir ki, dövlət və idarəetmə xərcləri də azaldılacaq. Mən təklif edirəm ki, idarəetmənin optimallaşdırılması bəzi nazirlik və komitələrin birləşdirilməsi və ləğvi hesabına aparılsın”.

Nazim Məmmədov Turan-a deyib ki, elə qurumlar var dövlət büdcəsinə ödədiyindən qat-qat artıq vəsaiti elə dövlət büdcəsindən alır və səmərəsiz layihələrə xərcləyir. “Məsələn, Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi. Əsas funksiyası dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi olsa da, 2016-cı ildə dövlət büdcəsinə ödəyəcəyi təxminən 7 milyon manat qarşılığında, mərkəzləşdirilmiş xərcləri 8 milyon manat, üstəgəl müəyyən müəssələrin sağlamlaşdırılması adı altında məsləhətçi şirkətlərə xərcləyəcəyi vəsait 25 milyon manat proqnozlaşdırılır”.

İqtisadçı dövlət qurumlarında çalışanların sərbəstləşdirilməsinin ciddi sosial narazılıqlara səbəb olacağı ehtimalına dəyərləndirərək deyir ki, bir neçə min nəfərin işsiz qalmasını vacib institusional və struktur dəyişikliyi ilə müqayisə etmək olmaz.

“Neft vəsaitlərin daxil olduğu zamanlar kifayət qədər lazımsız qurumlar yaradılıb və indi onların funksiyalarının başqa qurumlara verilməsi o anlama gəlmir ki,  sıravi mütəxəssislər işdən azad olunacaqlar: söhbət az adamla, yüksək maaşla həmin işləri bürokratik əngəlsiz yerinə yetirməkdən gedir”

Azərbaycan Respublikasının 2016-cı il dövlət büdcəsinin gəlirləri 14 milyard 566 milyon manat, xərcləri 16 milyard 264 milyon manat həddində təsdiq olunub. Bunun 7 milyard 790 milyon manatı neftdən gələn gəlirdir. ARDNF-nin bu gəlirlərdə payı  6 milyard manatdır.