Ekspert: �Hakimiyyət kredit məsələsini həll etmək niyyətində deyil�

Bakı/14.04.18/Turan: Bir neçə il öncə ölkədə yaranmış kredit məsələsi təkcə kredit götürənlər üçün yox, həm də kreditorlar üçün başağrısına çevrilib. 2015-ci ildə manatın devalvasiyasından öncə banklar özlərini sığorta etmək üçün kreditlərin böyük hissəsini dollarla verirdilər. Heç bir şeydən şübhələnməyən vətəndaşların imzaladıqları müqavilələrdə göstərilirdi ki, borclu krediti bankın müəyyən etdiyi məzənnə üzrə ödəyəcək. Manatın iki dəfə etməsi isə borcların məbləğini kəskin artırdı.

Bankdan min dollar götürüb faiz ilə 800 manat qaytarmağa ümid etdiyi halda indi 1700 manat qaytarmalı oldu, hələ yüksək bank faizlərini hesaba almırıq. Çoxları ödəməkdən imtina etdi, kimsə məhkəməyə verdi. Ancaq dövlət bankların tərəfini tutaraq Ali Məhkəmənin vasitəsilə bəyan etdi ki, borclar yeni məzənnə ilə ödənilməlidir. Adamlar ödəmədilər, banklar məhkəmələrə müraciət etdilər, lakin məsələ yenə də həllini tapmadı.

Prezident seçkilərindən təxminən bir neçə gün öncə Milli Məclisin iclasında deputatlar problemli kreditlər məsələsini müzakirə ediblər. Deputat Siyavuş Novruzov yaranmış vəziyyəti kreditin götürülməsinin səbəbləri baxımından araşdırmağı təklif edib: "Kimsə krediti maşın almaq üçün götürür, kimsə fermer təsərrüfatı yaratmaq üçün. Əgər kredit avtomobil almaq üçün götürülübsə, borclu onu ödəməlidir. Ancaq ehtiyac səbəbindən kredit götürənlərə güzəşt edilməlidir".

Deputat əlavə edib ki, Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının yaradılmasına baxmayaraq, problemin həlli ilə bağlı heç bir iş görülmür. Deputatın bəyanatını necə qəbul etməli - çoxsaylı seçkiqabağı vədlərdən biri kimi yoxsa hökumətin, nəhayət, məsələni ölü nöqtədən tərpətmək istəyi kimi?

Iqtisadçı Natiq Cəfərli hesab edir ki, kredit problemini hələ 3 il öncə həll etmək lazım idi: "Çünki manatın devalvasiyası haqda qərarı dövlət qəbul edib və iki böyük devalvasiyadan sonra dollarla kreditlərin məbləğinin artması prosesinə məsuliyyət daşıyıb. Vətəndaşlarda qətiyyən günah yoxdur. Onlar kredit götürərkən dolların məzənnəsinə baxıblar və krediti o vaxtkı gəlirləri ilə uyğunlaşdırıblar. Biz dəfələrlə bəyan etmişik ki, iki devalvasiyadan sonra problemli kreditlərin artma ehtimalı çox yüksəkdir. Ancaq hakimiyyət bizi dinləmədi və problemin həllilə bağlı lazımi addımlar atmadı. Əgər problem o zaman həll olunsaydı proses həm banklar, həm də vətəndaşlar üçün ağrısız olardı, dövlətə də ucuz başa gələrdi. İndi isə seçkilərdən əvvəl kredit probleminin həllinə dair müəyyən təkliflər səsləndi, ancaq yenə də real addımlar atılmadı. Bu, belə deməyə əsas verir ki, problemin həllilə bağlı hakimiyyətin ciddi planı, yol xəritəsi yoxdur", - N.Cəfərli qeyd edib.

Ekspertin sözlərinə görə, yaxın vaxtlarda problemin həlli ehtimalı çox azdır: "Çünki bundan ötrü böyük vəsait lazımdır. Rəsmi məlumatlara görə, hazırda problemli kreditlərin həcmi ümumi kredit portfelinin 0,6%-nə bərabərdir. Ancaq bu hesablamalar doğru deyil. Azərbaycanda vəziyyəti ciddi izləyən və ölkənin bank sistemindən yaxşı məlumatlı olan beynəlxalq reytinq agentlikləri problemli kreditlərin məbləğinin ümumi kredit portfelinin 30%-nə bərabər olduğunu bildirirlər.

İlkin hesablamalara görə, ölkədə kredit problemini həll etmək üçün 5-6 mlrd. manat lazımdır. Maliyyə mənbələri tapılmayana qədər problem həll olunmayacaq. Hazırda nə dövlət büdcəsində, nə də Dövlət Neft Fondunun büdcəsində vətəndaşların kreditlərini ödəmək üçün maliyyə mənbəyi yoxdur. Üç il öncə biz təklif etdik ki, məsuliyyət üç tərəfin arasında bölünsün. Yəni, dövlət məsuliyyətin üçdə birini öz üzərinə götürməlidir, digər üçdə biri banklar öz üzərinə götürməliydi, bunun əvəzində dövlət onlara vergi güzəştləri təklif etməliydi, sonuncu üçdə bir hissə isə 5 il müddətinə ödəmə ilə borcluların üzərinə düşməliydi. Ancaq hələlik bütün yük vətəndaşların çiynindədir. Odur ki, banklarla borclular arasında məhkəmə çəkişmələrinin sayı on mini ötüb. Məhkəmə iddialarının təxminən 70%-ni məhz problemi kreditlər üzrə şikayətlər təşkil edir. Fakt budur ki, dövlətin iştirakı olmadan kredit problemini həll etmək olmaz. Bunu ya dövlət büdcəsinin, ya da Dövlət Neft Fondunun hesabına etmək lazımdır ki, vətəndaşlar rahat nəfəs ala bilsinlər və banklar normal fəaliyyətə başlasınlar.

Hazırda banklar böyük valyutadəyişmə məntəqəsinə çevriliblər, onlar normal bank fəaliyyəti göstərə bilmirlər və demək olar ki, ancaq valyuta mübadiləsinin sayəsində qazanırlar. Odur ki, vəziyyətin düzəlməsi üçün dövlətin müəyyən addımlar atması qaçılmazdır və o, bu addımları atmağa məcbur olacaq", - iqtisadçı qeyd edib.

N.Cəfərli deyib ki, növbəti devalvasiya olarsa, kredit problemi daha da kəskinləşəcək: "Ancaq yaxın vaxtlarda devalvasiya ehtimalı azdır. Çünki neftin qiyməti Azərbaycan iqtisadiyyatı və ölkənin maliyyə sektoru üçün kifayət qədər əlverişlidir. Azərbaycanda çox primitiv iqtisadi model var, o, neftdən asılıdır və qara qızılın qiymətinin əvvəlki illə müqayisədə 40% bahalaşması hakimiyyəti sakitləşdirib. Bu ilin üç ayında neftin qiymətinin artmasından $700 mln. əlavə gəlir əldə edilib. Ancaq neftin qiymətində yenidən azalma baş verərsə (ilin sonuna ehtimal böyükdür) və dollar bahalaşarsa (bunun da ehtimalı çox yüksəkdir) müəyyən devalvasiya ehtimalı ortaya çıxacaq. Bundan əlavə, qonşu ölkələrdə də devalvasiya müşahidə olunur- rubl, lirə, təngənin dəyəri enib. Bu da Azərbaycan iqtisadiyyatına və manata təsir göstərir. Lakin Azərbaycanda manatın məzənnəsi inzibati qaydada tənzimlənir və hakimiyyət onun kəskin enməsinə getməyəcək. İlin sonuna manat maksimum 10-15% enə bilər", - N.Cəfərli vurğulayıb.