“Sükutun səsləri”

Son zamanlarda ailə-məişət zorakılığı mözusu cəmiyətdə aktual mövzulardan biridir. Bunu işıqlandırcaq bir çox tədbirlər keçirilir. Bunlardan biri də hazırda Yarat İncəsənət Mərkəzində nümayiş olunan multidissiplinar rəssam Aydan Salahovanın “Sükutun səsləri” sərgisidir.  Sərgidə Azərbaycandan və başqa ölkələrdə yaşayan ailə-məişət zorakılığından əziyyət çəkən insanların hekayələri nəql olunur. Sənətşünas Mənsurə Məmmədəliyeva nümayiş olunan sərgi ilə bağlı fikirlərini bölüşərək sərgini təhlil edib.

Bağlı qapılar arxasında baş verənlər

Sənətşünas Mənsurə Məmmədəliyeva deyir ki, ekspozisiyaya daxil olarkən geniş, minimalistik məkanda izləyiciləri 12 ədəd müxtəlif ölçülü ağalay daşından hazırlanmış küplər qarşılayır. Qabarıq oyma şəklində işlənmiş bu küplər ailə-məişət zokakılığı yaşayan insanların prototipi kimi qarşımıza çıxır. Onun sözlərinə görə bu oymalar küplərin bətinində sirr olaraq gizlədilən piktoqrafik yazı həlli ilə konteksə göndərmə edir.

Sənətşünasın sözlərinə görə izləyici nəhəng küplərin estetik vizualı ilə tanış olarkən, fonda emosianal təsiri artıran qurbanların həyat hekayələrini nəql edən “bağlı qapılar arxasında” baş verənlərə də nəzər salmalı olur.

“Bu instalyasiyalar ilk baxışda estetik və xoş görünən həyat hekalələrinin görülməyən, ictimayyətdən gizlin saxlanan, məxfi tərəflərinə işıq tutur. Dinlədikcə sarsılırsınız. Dinamik formada düzülən küplərin hər birinin üzəri müxtəlif həndəsi və nəbati ornamentlər, mifoloji obraz, eləcə də simvollarla bəzədilib”.

“Əllər” yaratma və məhv gücünə sahibdir

Motivlər arasında  sənətşünasın diqqətini təkrarlanan “əl” təsviri xüsusilə diqqətimi çəkib.

“ • “O, mənim mülkümdür, onunla istədiyimi edirəm”,

 •  “Sən tibb bacısı olmayacaqsan, sənin əlini kəsib gizlədəcəm, onu tapıb tikə bilməyəcəklər və sən işləyə bilməyəcəksən!”,

 • “Sədaqətsiz”! Mən sənin əlini kəsib tullayacağam ki, onu yenidən tikə bilməsinlər!,

 • “Eyni rəngli alt paltarı geyinmisən, deməli xəyanət etməyə gedirsən. Ələrini kəsəcəm, uşaqlarımızı sığallaya bilməyəcəksən”.  – Küplərin  içərisindən eşidilən səslərdən nümunə

Mənsurə sərgidə olan instaliyasiyanın keçmişdən gələn anlayışlarla əlaqəsinə diqqət çəkib. O deyir ki, tarixdə və mifologiyada əllər gücü, yaradıcılığı və hakimiyyəti simvolizə edir.

“Kişi mərkəzli sistemdə qadınlar susdurularaq tarix boyunca “əllərini qıraram” kimi  aqressiv ifadələrlə hədə-qorxuya məruz qalıblar. Bu təzyiq və zorakılıq patriarxal sistemdə qadınların sistematik nəzarəti və sıxışdırılmasının əsas hissəsidir”.

Sənətşünas tarix boyu qadınların mübarizə apardığı ilə bağlı nüansları vurğulayıb. Onun sözlərinə görə əsrlər boyunca qadınlar səsləri və əllərindən istifadə etmək hüququ uğrunda mübarizə aparıblar və hələ də bu mübarizə davam etməkdədir. Sənətşünas sərgidə nümayiş olunan hekayələrin qadınların gücünün və potensialının patriarxal sistematdə boğulduğu bir reallığı əks etdirdiyini qeyd edib.

 “Bu sərgi zorakılıq hallarının cəmiyyətdə gizli qalmasına qarşı çıxaraq əksinə işıqlandırılmasının zəruriliyini vurğulayır. Bu məqam önəmlidir. Patriarxal dəyərlərdən zərər görən heç bir fərd, xüsusilə də qadınlar susmamalıdır. Ən qaranlıq hekayələrinin işıqlandırılmasına utanmadan, cəsarətlə iştirak etməlidirlər”.

Ötürülən mesajlar doğru ünvana çatırmı?

Sənətşünas sərginin nümayiş edildiyi məkanla bağlı məsələyə diqqət çəkib.  O deyir ki, bu sərgi təkcə sənət ictimaiyyəti ilə məhdudlaşmamalı, öz konsepsiyası ilə geniş auditoriyaya, o cümlədən adətən belə müzakirələrdən uzaq duran,  patriarxal dəyərlərin kök saldığı, qəlibləşdiyi məkanlarda da təqdim edilməlidir. Mənsurə Məmmədəliyeva düşünür ki, bu qəbildən olan sərgilər doğru məkanda nümayiş edilsə cəmiyyətdə əhəmiyyətli dəyişikliklər yaratmaq potensialına malik olacaqdır.