"Əsas vəzifə cinayət hüququnun siyasi məqsədlər üçün istifadə edilməməsidir"

Dekabrın 23-də Bakı Ağır Cinayətlər Məhkəməsində prokuror həbsdə olan jurnalist Teymur Kərimovun 9 il azadlıqdan məhrum edilməsini istəmişdi. Dövlət ittihamçısı eyni zamanda onun 182-ci (hədə-qorxu ilə tələbetmə) maddəsilə təqsirli bilinməsini, əlavə cəza kimi ona 2 il 6 ay jurnalist fəaliyyətilə məşğul olmasının qadağan edilməsini təklif etmişdi.

Burda əsas diqqət çəkən məsələ, jurnalistə qarşı əlavə cəza kimi ona 2 il 6 ay jurnalist fəaliyyətilə məşğul olmasının qadağan edilməsini təklif edilməsidir.

Bu nə deməkdir? Dövlət ittihamçısı jurnalistin fəaliyyətinin qadağan olunmasını tələn edə bilərmi? Bunun hüquqi əsası varmı?

Yeri gəlmişkən, dekabrın 28-də Teymur Kərimov 8 il həbsə məhkum edildi.

“Müdafiəçi” Hüquq Mərkəzinin rəhbəri və hüquqşünas Səməd Rəhimli mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * *

Sual: Səməd bəy,  son vaxtlar jurnalist məhkəmələrində onların fəaliyyətinin qadağan olunması istənilir. Misal üçün, dövlət ittihamçısı jurnalist Teymur Kərimova 9 il həbs cəzası verilməsini və 2 il 6 ay müddətində jurnalist fəaliyyəti ilə məşğul olmasının qadağan olunmasını istəmişdi. Dövlət ittihamçısı jurnalist fəaliyyətinin qadağan olunmasını istəyə bilərmi?

Cavab: Azərbaycan Respublikası Cinayət Məcəlləsinin 46.1-ci maddəsinə əsasən müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə dövlət orqanlarında, yerli özünüidarə orqanlarında konkret vəzifə tutmağın və ya konkret peşə və ya digər fəaliyyətlə məşğul olmağın qadağan edilməsindən ibarətdir. Bu cəza növü əsas cəza kimi bir ildən beş ilədək müddətə, əlavə cəza kimi isə bir ildən üç ilədək müddətə təyin edilir.

Cinayət Məcəlləsinin 46.1-ci maddəsindən görünür ki, bu cəza əlavə cəza növüdür və əsas cəzaya əlavə kimi müəyyən edilir. Bu cəza növünün iki alternativ forması var: vəzifə tutma qadağası və peşə qadağası. Təqsirləndirilən şəxsin vəzifəsindən və ya peşəsindən asılı olaraq bu iki cəza növündən birinin tətbiqi ona münasibətdə tələb edilə bilər.

Bu iş üzrə Teymur Kərimovun jurnalist olduğunu və ona qarşı olan hədə-qorxu ilə tələb etmə ittihamının onun jurnalistika fəaliyyəti ilə əlaqələndirildiyini nəzərə alsaq, onda dövlət ittihamçısı bu əlavə cəzanın tətbiqini tələb edə bilər.

Sual: Bəs məhkəmə belə bir qərar verə bilərmi?

Cavab: Cinayət Məcəlləsinin 46.2-ci maddəsinə əsasən törədilmiş cinayətin xarakterini və ictimai təhlükəliliyini, təqsirkar şəxsin şəxsiyyətini nəzərə alaraq, məhkəmə onun müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququnun saxlanılmasını qeyri-mümkün hesab edərsə, həmin şəxsə bu Məcəllənin Xüsusi hissəsinin müvafiq maddəsi ilə nəzərdə tutulmayan hallarda da müəyyən vəzifə tutma və ya müəyyən fəaliyyətlə məşğul olma hüququndan məhrum etmə cəza növünü əlavə cəza kimi təyin edə bilər.

Cinayət Məcəlləsinin bu tələbindən görünür ki, məhkəmə bu cəzanı təyin edərkən aşağıdakı faktorları məcmu halda qiymətləndirir:

• cinayətin xarakteri və ictimai təhlükəliliyi;
• təqsirkar şəxsin şəxsiyyəti.

Başqa sözlə, əgər məhkəmə şəxsin əməlinin ictimai təhlükəliliyi və təqsirləndirilən şəxsin şəxsi göstəriciləri ilə bağlı neqativ qənaət hasil edərsə, onda bu cəzanı tətbiq edə bilər.

Bunu qeyd etmək vacibdir ki, Teymur Kərimova qarşı ittihamların siyasi motivli olması və onun siyasi məhbus hesab edilməsini nəzərə alsaq, bu cəzanın tətbiqi məsələsi ikinci dərəcəli mövzudur. Çünki digər siyasi məhbuslar kimi Teymur Kərimova qarşı da cinayət işi ədalət mühakiməsi standartlarına ziddir. Amma formalistik çərçivədə, həm dövlət ittihamçısının bu əlavə cəzanı tələb etmək və məhkəmənin də tətbiq etmək səlahiyyəti mövcuddur.

Sual: Bunu dövlət ittihamçısı və ya məhkəmə hansı qanuna əsaslanaraq bunu edə bilər və ya edir?

Cavab: Dediyim kimi bu məsələlər Cinayət Məcəlləsinin 46-cı maddəsi ilə tənzimlənir.

Sual: Beynəlxalq qanunvericilik bununla bağlı nə deyir?

Cavab: Beynəlxalq hüquq özlüyündə peşə hüququ qadağalarını istisna etmir. Beynəlxalq hüququn peşə hüququ qadağası ilə bağlı əsas tələbi ədalət mühakiməsinə riayət edilməsi və peşə hüququnun qadağan edilməsinə dair zəruri əsasların faktiki olaraq meydana çıxmasıdır. Qeyd etdiyim kimi siyasi işlərdə bu məsələlər bir başdan əsassız ittihamlara söykəndiyi üçün həbsdə olan jurnalistə tətbiq edilə biləcək bu cəza labüd olaraq əsassızdır.

Sual: Bunu nəyə görə edirlər? Bundan hansı nəticələr çıxarmaq olar?

Cavab: Əgər jurnalistlərə qarşı əsassız hədə-qorxu ilə tələbetmə ittihamı verilirsə, onda həmin prosesin yekununda formal hüquqi tələblərə görə peşə qadağası əlavə cəzasının da tətbiqini tələb etməyə məcburdurlar. Çünki Cinayət Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş hüquq normasıdır. Burada əsas məsələ siyasi motivli cinayət işlərinin açılmaması və cinayət hüququndan siyasi motivlərlə sui-istifadə edilməməsidir.