Türkiyənin dünya miqyasında tanınmış tibb alimi: “Başda türk ölkələri olmaqla, Asiya və Afrika qitələrilə əməkdaşlıq planlarımız var”

İstanbul Universiteti Çapa tibb  fakültəsinin müəllimi, Vərəmə Qarşı Mübarizə Dərnəyinin Başqanı professor Zeki Kılıçaslanın Turan agentliyinə müsahibəsi

* * *

Turan: İllərdən bəri vərəm xəstəliyinə qarşı dünya miqyasında mübarizə aparan alim, QHT sədri kimi tanınırsınız. İki dönəm ana müxalifət partiyasında məclis üzvü olmağınıza baxmayaraq, millət vəkili olmaq istəmədiniz. Təxminən 20 gün sonra sədri olduğunuz QHT-nin qurultayı keçiriləcək.Vərəmə qarşı mübarizədə dünya miqyasında hansı işlər görülməlidir?

Kılıçaslan: Vərəm hələ də dünyada ciddi bir  problemdir və ona qarşı mübarizə strateji əhəmiyyət kəsb edir. 2018-ci ildə  dünya ölkələri nazirlərinin  Moskvada keçirilən  iclasında bu məsələ ətraflı müzakirə edildi və mübarizə metodları müəyyənləşdirildi. 2021-ci ildə BMT-də keçirilən iclasın yeganə mövzusu vərəmə qarşı mübarizə idi. 2023-cü ilin sentyabrında vərəmə qarşı mübarizədə beynəlxalq iclasın  keçirilməsi də  bu məsələnin dünya gündəmində yerini qoruduğunu göstərir. Türkiyə bu məsələdə uğur qazanmış ölkələrin arasındadır. Osmanlı imperiyasının son dövrlərində başlayıb cümhuriyyət dönəmində davam edən, 1950-ci illərdən isə dövlətin də dəstəyilə  vərəmə qarşı aparılan mübarizə bəhrəsini verib. Bu gün Türkiyənin təcrübəsi dünya ölkələrində tətbiq edilir. Bu uğurun qazanılmasında qeyri-hökumət təşkilatlarının böyük rolu var. QHT-lərin apardığı mübarizəyə dövlətin qurumları xüsusi qanunlar qəbul edərək dəstək verib. Daha sonra Səhiyyə Nazirliyi bu işin əsas hissəsini öz üstünə götürdü, ancaq bu mübarizə QHT-lərlə birlikdə bu günə qədər davam etdirilir. İndi biz az inkişaf etmiş ölkələrə vərəmə qarşı mübarizədə kömək edirik. Afrika, Cənub-Şərqi Asiya, Hindistan, Banqladeş, Pakistan, Filippin, Orta Asiyanın türk respublikaları və Azərbaycanda orta dərəcəli problemlər var. Sistematik müalicə aparılmaması nəticəsində mikroblar müqavimət əldə edir və nəticədə müalicə 300-500 dəfə baha başa gəlir. Bu, keçmiş sovet respublikalarının hamısında əsas problemdir. İstehsal edilən yeni  dərmanlar o qədər bahadır ki, biz mikrobların müqavimətinin qabağını alaraq müalicəyə üstünlük verməliyik. Bu da tibbi-sosial tədbirlərin sayəsində mümkün ola bilər. Əslində sosial məsələlərin ön planda olması lazımdır. Orta Asiya, Afrika və digər bölgələrdə yardım təşkilatları ola bilər. Ancaq o bölgələrdə söhbət bahalı dərmanlarla müalicədən gedir. Halbuki, sistemi dəyişdirib xəstəni və sosial mühafizəni  bu işlərin mərkəzinə çəkən metodları  inkişaf etdirməyimiz lazımdır. Türkiyənin bu sahədə təcrübəsi  var və o təcrübənin  başqa ölkələrlə bölüşülməsi lazımdır. Ən başda qonşu ölkələrlə və daha sonra Afrika və Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrilə. Təbii ki, Türkiyənin və o ölkələrin Səhiyyə nazirliklərilə  əməkdaşlıq halında biz  işləri  görmək istəyirik. Bu sahədəki proqramları inkişaf etdirə və mütəxəssislərə nəzəri dərslər  və praktiki  təlimlər verə bilərik. İstanbul Vərəmlə Mübarizə Dərnəyindən başqa bir neçə vilayətdə də dərnək  var. Həm ixtisas xəstəxanalarımızı, həm də dispanserlərimizi bu işlərə səfərbər edə bilərik. Mütəxəssislərimizin əksəriyyətinin bu işlərdə iştirak etmək istəməsindən hamı əmin ola bilər.

Turan: Yaxın günlərdə dərnəyinizin qurultayı olacaq. Bu planlarınızı orada gündəmə gətirəcəksinizmi?

Kılıçaslan: Qurultaydakı məruzəmdə gündəmə gətirəcəyəm. Bundan əvvəl də dəfələrlə gündəmə gətirmişik. Ancaq pandemiya müəyyən planlarımızı əngəllədi. Biz əcnəbi ölkələrdə Qırmızı Aypara Cəmiyyəti, TİKA kimi təşkilatlarla da əməkdaşlıq etməyə hazırıq. Türkiyənin bu işi daha da inkişaf etdirərək təcrübələrini xarici ölkələrlə bölüşməsi lazımdır.

Turan: Xaricdən sizə məlumatlar Dünya Səhiyyə Təşkilatından gəlir, yoxsa yaratdığınız birbaşa əlaqələr vasitəsilə?

Kılıçaslan: Dünya Səhiyyə Təşkilatının vərəmlə mübarizə bölməsi var, Beynəlxalq Vərəmlə Mübarizə Dərnəyi var. Biz onlarla iç-içəyik, onların iclaslarında iştirak edirik. Məlumatların çoxunu oralardan alırıq.

Turan: Türkiyədəki miqrantların səhiyyə problemləri sizi daim narahat edir. Hazırda bu sahədə gördüyünüz işləri bir təşkilatın çətiri altına toplamağa hazırlaşırsınız. O barədə nə deyə bilərsiniz?

Kılıçaslan: Hər bir insanın sağlamlığı, vətəndaşlığından asılı olmayaraq, bizim üçün birinci yerdə gəlir. Daha əvvəl sağlamlığa zərərli olan bəzi istehsal sahələrinin qadağan edilməsinə nail olmuşuq. Hazırda İstanbuldakı 100 vərəm xəstəsinin 25-i miqrantdır. Zeytunburnu xəstəxanasındakı 100  xəstənin 40-ı miqrantdır, Fateh xəstəxanasındakı 100  xəstənin 35-i miqrantdır. Biz hamının tibbdən bərabər səviyyədə faydalanmasını istədiyimizə görə həmkarlarımızla birgə mübarizəmizi davam etdiririk.

Turan: Bunun üçün beynəlxalq dəstəkli bir səhiyyə mərkəzi açmağa hazırlaşdığınıza dair məlumat almışıq. Nə demək istərdiniz?

Kılıçaslan: Miqrantların çoxunun rəsmi yaşayış icazəsi olmadığına görə xəstəxanalara müraciət edə bilmirlər. Səhiyyə sığortaları olmayan miqrantlardan 4-5 dəfə çox pul alırlar. Bunun qabağını almaq üçün məşvərət və müayinə mərkəzi yaratmaq planımız var.

Turan: Təcrübələrinizi bölüşmək məqsədilə keçmiş sovet coğrafiyasındakı hansı ölkələrə getdiniz? Getdinizsə və görüşlər keçirdinizsə, əməkdaşlıq istəkləri oldumu?

Kılıçaslan: Azərbaycana getmişdim. Oradakı həmkarlarımızla vərəmə qarşı mübarizədə necə əməkdaşlıq edə biləcəyimizi müzakirə etdik. Ancaq bu işlərin daimi hala gəlməsi lazımdır. Bunun üçün də sizlərin dəstəyinə ehtiyacımız var.

Turan: Biz həmişə hazırıq. Əlavə etmək istədiyiniz nə varsa, buyurun.

Kılıçaslan: Vərəm xəstəliyi bəşəriyyətin üz qarasıdır. Dərmanlar var, peyvəndlər var, ancaq problem hələ də davam edir. 1000 ildən bəri bu xəstəlik var, ancaq təəssüf ki, hələ də təsirli peyvənd icad edilməyib. Baxın, pandemiya meydana çıxandan 1 il sonra bir neçə təsirli peyvənd icad edildi. Niyə biz bu xəstəliyin təsirli peyvəndini icad edə  bilmirik? Çünki vərəm yoxsulların və  yoxsul ölkələrin xəstəliyidir. Dövlətlər mütləq şəkildə yeni peyvəndlərin icadına lazımi qədər maddi dəstək verməlidirlər. Bizim ən əsas tələbimiz vərəmə qarşı təsirli peyvəndin icad edilməsidir.