“Siyasi partiyalar hökumətin iradəsinə təsir etmək gücündə deyillər”

Milli Məclisin dekabrın 16-da  keçirilən plenar iclasında “Siyasi partiyalar haqqında” yeni qanun layihəsi üçüncü oxunuşda qəbul edilib. Bundan sonra qanunun qüvvəyə minməsi üçün prezidentin onu təsdiqləməsi qalır ki, ekspertlər bunun yaxın vaxtlarda baş tutacağına şübhə etmirlər. Baxmayaraq ki, qanun layihəsi haqda xeyli tənqidi fikirlər var və ekspertlər, eləcə də bir çox siyasi partiya fəalları düşünürlər ki, bu qanun qüvvəyə minərsə faktiki olaraq partiyaların fəaliyyəti daha da çətin duruma düşəcək.

Qanun layihəsinin müzakirələri zamanı bir çox deputatlar layihə hazırlanarkən Venesiya komissiyasının rəyini əsas götürdüklərini bildirirdilər. Respublikaçı Alternativ (REAL) partiyasının sədri İlqar Məmmədov bununla bağlı Venesiya Komissiyasına sorğu ilə müraciət etdi və gələn cavabdan məlum oldu ki, Komissiyanın belə bir qanun layihəsinin hazırlanmasından xəbəri yoxdur. Qanun layihəsi Milli Məclis tərəfindən qəbul olunduqdan sonra isə İlqar Məmmədov prezidentə müraciət edərək Venesiya Komissiyasının rəyi gələnə qədər qanunu təsdiqləməməyi istəyib.

Əgər qanun layihəsi bu formada təsdilənərsə siyasi partiyaları nə gözləyir? Siyasi partiyalar öz varlıqlarını qorumaq üçün hansı addımlar atacaqlar?

“Demokratiyanı Öyrənmə İctimai Birliyi”nin sədri Mirəli Hüseynov ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * * 

Sual: Mirəli bəy, “Siyasi partiyalar haqqında” yeni qanun parlament tərəfindən üçüncü oxunuşda qəbul edildi. İndi qalır Prezidentin onu təsdiqləməsi və qüvvəyə minməsi. Baxmayaraq ki, bu qanun layihəsi haqda xeyli tənqidlər səslənirdi, amma yenə də parlament onu qəbul etdi. Sizcə, prezident bu tənqidləri nəzərə alaraq bu qanun layihəsini geri qaytaracaq, yoxsa bu formada da qəbul edəcək?

Cavab: Qanun layihəsinin parlament tərəfindən təsdiq ediləcəyi gözlənilən idi. Ən azından təşəbbüsün formal olsa da parlamentarilərdən gəlməsi və parlament rəhbərliyinin layihəyə isti münasibəti belə bir ehtimalı mümkün edirdi. Siyasi partiyalar və vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən səsləndirilən təkliflərin az bir qismi nəzərə alınmış olsa da, qanun layihəsinin daha çox narahat doğuran məsələləri dəyişməz olaraq qaldı və parlamentin təsdiqindən keçdi. Növbəti prosedur prezidentin qanunun təsdiq etməsindən və bundan sonra qüvvəyə minməsindən ibarətdir. Prosesin prosedurlara uygun şəkildə davam edəcəyi qənaətindəyəm. Əlbəttə ölkə praktikasında qanun layihəsinin prezident tərəfindən imzalanmaması və geri qaytarılması halları var. Lakin belə təcrübənin bu Qanuna münasibətdə də təkrarlana biləcəyini düşünmürəm. Hakim partiyanın qanun layihəsini dəstəkləməsi və siyasi proseslərin dinamikası belə bir perspektiv vəd etmir.

Sual: Venesiya Komissiyasının rəyi hələ gəlməyib. Artıq REAL partiyasının sədri İlqar Məmmədov prezidentə Venesiya Komissiyasının rəyi alınana qədər bu qanun layihəsini təsdiqləməməyi xahiş edib. Təsdiqlənməmiş Venesiya komissiyasından mənfi rəy gələrsə, o zaman bu qanun layihəsi bu formada təsdiq oluna bilərmi?

Cavab: Venesiya Komissiyasının rəyi olmadan qanun layihəsinin qəbul edilməsi ilk dəfə deyil. Əvvəllər də belə hallar baş verib və bu dəfə də istisna deyil. Əlbəttə və çox böyük ehtimalla Venessiya Komissiyası gecikmiş də olsa, qanun layihəsinə rəy verəcək. Lakin bu rəyin qanun layihəsini və hökumətin niyyətini dəyişəcəyini düşünmək sadəlövlük olardı. Rəy verilən zaman artıq qanun imzalanmış və qüvvəyə minmiş olacaq. Əminliyim onunla bağlıdır ki, hökumətin belə bir niyyəti olmuş olsaydı, öncədən Venessiya Komissiyası ilə əməkdaşlıq edərdi. Əgər bu yoxdursa, nəyəsə ümid etmək özünü aldatmaqdan başqa bir şey deyil.

Sual: Əgər ki, qanun təsdiqlənməmiş və ya təsdiqləndikdən sonra  Venesiya Komissiyasından mənfi rəy gəlsə və və həmin rəyə əhəmiyyət verilmədən, qanun bu formada işləsə, o zaman prosedurlar necədir? Hansısa cəza mexanizmi varmı?

Cavab: Bu suala qismən cavab verdim. Proseslərin sonrakı dinamikasına gəldikdə isə, xüsusi bir nəticə gözləmək lazım deyil. Avropa Şurasının üzv dövlətlərə, o cümlədən Azərbaycana sanksiyalar tətbiq etmək nə imkanları o qədər də genişdir, nə də ki bunu arzulayırlar. Könüllülük əsasında formalaşan birliklər fəaliyyətlərini cəza mexanizmləri üzərindən çox əməkdaşlıq, inandırma və qarşılıqlı hörmət prinsipləri üzərində qururlar. Bu cür aktlara görə dövlətlərə sanksiyalar tətbiq edilmiş olsaydı, üzvlərin sayı bu qədər çox olmazdı. Sanksiya mexanizmi çox nadir hallarda, kobud pozuntulara yol verildiyi halda işə düşür və bunu doğru hesab edirəm.  

Sual: Siyasi partiyalar indiki halda və ya qanun qüvvəyə mindikdən sonra  qanuna qarşı və öz varlıqlarını qorumaq üçün hansı addımlar ata bilərlər?

Cavab: Təəssüf ki, siyasi partiyalar hökumətin iradəsinə təsir etmək gücündə deyillər. Olmuş olsaydılar belə bir qanunda qəbul edilməzdi. Təəccüblü olanı isə budur ki, bir neçə partiya istisna olmaqla əksəriyyət qanun layihəsini əsasən təqdir edir. Mən bunu Milli Məclisin təşkil etdiyi qanun layihəsinin ictimai müzakirəsində də müşahidə etdim. Bu müzakirədə iştirak edən siyasi partiyaların nümayəndələrinin qanun layihəsinə çox yumşaq, liberal münasibətinin şahidi oldum. Bu cür münasibət cüzi istisnalarla Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin siyasi partiyalar arasında keçirdiyi sorğunun nəticələrində də müşahidə edilirdi. Əlbəttə, belə bir şəraitdə əksəriyyət siyasi partiyaların varlıqlarını saxlaya biləcəkləri və ən əsası buna görə mübarizə aparacaqları inandırıcı görünmir.

Sual: Belə versiyalar var ki, qanun layihəsinin bu formada tətbiqində məqsəd odur ki, siyasi partiyaların bir çoxu sıradan çıxsın, cırtdan partiyalar birləşsin, ümumilikdə Azərbaycanda 5-10 siyasi partiya qalsın ki, hakimiyyət də rahatlıqla onları maliyyələşdirsin və addımlarına nəzarət edə bilsin. Sizcə, bu versiyalarda həqiqət payı nə qədərdir?

Cavab: Təəssüf ki, deyilənlərdə həqiqət payı çoxdur. Partiyaların sayı əhəmiyyətli sayda azalacaqdır ki, bu da onlara dediyiniz kimi həm nəzarəti gücləndirmək, həm də maliyyələşdirmək imkanı yaradacaq. Ciddi inzibati nəzarət və müdaxilə imkanı altında siyasi partiyaların müstəqil siyasi kurs sürməsi o qədər də asan olmayacaq. Maliyyə asılılığı və maraqları isə onları daha ehtiyatlı mövqe tutmağa və “konstruktiv” mövqe tutmağa məcbur edəcək. Ölkənin siyasi palitrasını əsasən iqtidar və onun kursunu dəstəkləyən “konstruktiv” siyasi partiyalar təşkil edəcək.

Sual: Sizcə, çıxış yolu nədir? Hakimiyyət normal bir quruluş yaratmaq üçün nə etməlidir?

Cavab: Siyasi partiyalar üçün qeyri-əlverişli mühitin formalaşdırılması və onların sıradan çıxarılması heç kəs üçün yaxşı gələcək vəd etmir. Bu nə cəmiyyətin, nə də hakimiyyətin özünün maraqlarına uyğundur. Siyasi partiyalar yumşaq keçidin təmin olunmasının ən etibarlı və sınanılmış vasitəsi kimi çıxış etdiyindən onun varlığına və inkişafına şərait yaradılmalıdır. Rifahımız, inkişafımız və çətinlikləri dəf etmək üçün zəruri olan birliyimiz məhz siyasi plüralizmin mövcudluğundan keçir. Bu sadə həqiqət  nə qədər tez dərk ediləcəksə, ugurlarımız da o qədər tez və çox olacaq.