Ermənistanın Rusiyada dəyişikliklərə olan ümidi

Qarabağ münaqişəsinin tamamilə nizamlanması ətrafında vəziyyətin gərginləşməsi gözlənilən idi və 2020-ci ilin noyabrında İkinci Qarabağ müharibəsinin başa çatması mərhələsində artıq bu barədə danışılırdı.

Ermənistan müxalifətinin Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin müstəqilliyi tanınmadan Azərbaycanla sülh sazişi bağlanmasına qarşı KİV-ləri, parlamenti və küçələri əhatə edən etirazlarını hakimiyyət uğrunda mübarizədə hansısa daxili siyasi toqquşma kimi dəyərləndirmək olmaz.

Hakimiyyət uğrunda bu və ya digər şəkildə mübarizə istənilən dövlətdə təbii siyasi prosesdir, amma bu halda deyil. Qarabağ münaqişəsinin tarixi göstərir ki, Ermənistanda hakimiyyətdə kimin olmasından asılı olmayaraq, Qarabağın ermənilərin məskunlaşdığı ərazisinin müstəqilliyi məsələsi həll edilib və müzakirə mövzusu deyil. Prinsipcə bu məsələ sadəcə müzakirə edilə bilər, vəssəlam. Eynilə, Azərbaycanda da Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin müstəqilliyi məsələsinə heç bir rejimin hakimiyyəti dövründə baxılmayıb və baxılmır və Ermənistanda da olduğu kimi, ictimai konsensus statusuna malikdir: Qarabağ Azərbaycandır.

Faktiki olaraq, 9-10 noyabr 2020-ci il tarixli atəşkəs haqqında üçtərəfli (Azərbaycan, Ermənistan, Rusiya) Bəyanat imzalandıqdan sonra onun Ermənistan Silahlı Qüvvələrinin Rusiya sülhməramlılarının məsuliyyət zonasından çıxarılmasını, kommunikasiyaların açılmasını, Azərbaycan və Ermənistan arasında dövlət sərhədinin delimitasiyasını və demarkasiyasını ehtiva edən mühüm bəndləri həyata keçirilməyib. Vasitəçilik məsuliyyətini üzərinə götürən Rusiya bu məsələdə xüsusi canfəşanlıq göstərmir.

Bəyanatın müddəalarının həyata keçirilməsi ilə bağlı bütün bəndlər müharibə başa çatdıqdan sonra artıq Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin statusunun müzakirəsini ilkin şərt olaraq irəli sürən Ermənistan tərəfindən uzadılır. Ermənistanda bu əraziyə Azərbaycana bağlı olmayan müstəqil ərazi və ya ən pis halda beynəlxalq mandata tabe olan ərazi kimi baxılırdı. Tərəflərin bu il başlayan, amplituda üzrə artan görüşlərindən və vasitəçilərin fəallığından sonra Yerevan Azərbaycanın tərkibində statusa razı olduğunu bildirirdi. Məhz bu andan etibarən və xüsusən iki ölkə rəhbərinin apreldə Brüssel və Moskvada keçirilən görüşlərindən sonra küldən yenidən doğulan Feniks quşunu xatırladan müxalifət Paşinyanın istefası və faktiki olaraq 9-10 noyabr 2020-ci il tarixli Bəyanatın ləğvi tələbi ilə hücuma keçir.

Ermənistanda hakimiyyət və müxalifət arasında Qarabağın ermənilər məskunlaşan ərazisinin müstəqilliyi ilə bağlı fikir ayrılığı olduğunu iddia etmək doğru olmazdı. Vəziyyətə ermənilərin müəyyən konsensusu kimi baxmaq və məhz bununla üz-üzə olduğumuzu etiraf etmək, özümüzü Ermənistan cəmiyyətində hansısa parçalanma olması fikri ilə aldatmamaq daha doğru olardı.

Amma biz eyni zamanda etiraf etməliyik ki, sülh prosesinə olan təhdid hakimiyyət və müxalifət arasında gizli də olsa, konsensusdan irəli gəlmir. Ermənistan və Azərbaycan eyni dərəcədə Qarabağla bağlı öz milli konsensusları çərçivəsində yaşayırdılar. Təhlükə Qarabağ uğrunda mübarizəyə növbəti dəfə xarici qüvvələri cəlb etmək cəhdindədir. Axı, etiraf etmək lazımdır ki, Ermənistanda gərginlik və misli görünməmiş fəal etirazlar təkcə danışıqlar prosesinin fəallaşması ilə əlaqədar deyil, həm də Ukrayna ətrafındakı hadisələrlə əlaqədar, daha dəqiq isə, məhz Rusiyanın təcavüzü başladıqdan sonra ortaya çıxıb.

Bu hadisəni Yerevanda İkinci Qarabağ müharibəsi başa çatdıqdan sonra böyük ümid bəslənən həmin geosiyasi qırılma nöqtəsi adlandırmaq olar. Ermənistanda və Rusiyada erməni ictimaiyyətinin reaksiyasına baxsaq, Rusiya ordusunun ilk uğursuzluqlarından sonra bu reaksiya bir qədər təmkinli idi və gözləmə mövqeyində idi. Amma Ukraynanın müqaviməti gücləndikcə, xarici yardım və Rusiya əleyhinə beynəlxalq konsolidasiya artdıqca, Putin rejimi zəiflədikcə Rusiyanın lehinə və Ukraynanın əleyhinə radikal bəyanatlar artmağa başlayıb. Rusiyaya dəstək aksiyaları keçirilib, Yerevanda və Rusiya informasiya məkanında “Mosfilm”in direktoru Karen Şahnazarov, RT rəhbəri Marqarita Simonyan, prodüser Tiqran Kesoyan kimi erməni xəbərçilər radikallaşıb.

Ermənistan elitasının müxtəlif ölkələrin siyasi kuluarlarında gedən proseslər barədə kifayət qədər məlumata malik olduğunu nəzərə alaraq, bu əməllər dolayı olaraq erməni isteblişmentin artıq real olaraq hərəkətə keçdiyinə, Rusiyanın kapitan körpüsündə post-Putin dövrü adlandırıla biləcək müəyyən dəyişikliklərə ümid etdiklərinə dəlalət edə bilər. Məlum olduğu kimi, Putin Qarabağ müharibəsinin nəticələrinin həmmüəllifi idi və Ermənistan cəmiyyətinin ona qarşı Ermənistanın Azərbaycanla Qarabağ uğrunda mübarizəsində qəbuledilməz tərəfdaş olaraq müvafiq münasibəti formalaşıb.

Putinin bu gün öz ölkəsində iki düşməni olduğunu nəzərə almaq lazımdır – bu, sınmış oliqarxiya, ard-arda uğursuzluqlardan qəzəblənən ordu və istiqamətini itirmiş xüsusi xidmətlərdir.

Qarabağ münaqişəsini qızışdıran əvvəlki geosiyasi qırılma dövrlərində də olduğu kimi, Ermənistan həm yumşaq qüvvə nümayəndələrinə, həm də güclü ələ bel bağlaya bilər, daha doğrusu, bağlayır.

Məlum olduğu kimi, Ermənistanın Qarabağ uğrunda hərəkatı Qorbaçovun tezislərinə və dəyişiklik zərurətinə, həm də imperiyanın qorunmasının tərəfdarı olan keçmişin anaxronizmlərinin müdafiəçilərinə arxalanan yenidənqurma zamanı başlayıb. Bu mübarizənin ikinci, artıq hərbi mərhələsi 1991-ci ildə Rusiyada avqust çevrilişinin uğursuzluğundan dərhal sonra başlamışdı və yenə də Yeltsinin silahdaşlarının şəxsində yumşaq qüvvənin nümayəndələrinin və RF müdafiə naziri Pavel Qraçevin şəxsində çekist-ordu koalisiyasının güclü əlinə arxalanırdı. Hər iki halda Ermənistanın Qarabağla bağlı siyasəti uğurlu olmuşdu.

Həmin vaxt olduğu kimi, Rusiya yenə dəyişikliklər astanasındadır. Ermənistan revanş gözləyir. Bəs Azərbaycan?