“Məqsəd Azərbaycana təzyiq edərək yarımçıq sülh müqaviləsini imzalamağa vadar etməkdir”

Ermənistan qarşıdan gələn dörd həftə ərzində Azərbaycanla sülh müqaviləsinin müddəalarını imzalamağa ümid edir.

Ermənistan Prezidenti Vahaqn Xaçatryan Reuters agentliyinə deyib ki, Yerevan artıq Bakı ilə razılaşdırılmış 16 maddəni Azərbaycan paytaxtında noyabrın 11-22-də keçiriləcək BMT iqlim konfransınadək imzalamaq istərdi.

O Hamburqda keçirilən Dayanıqlıq Konfransı əsnasında deyib:

"Bizə qalsaydı, biz bunu elə indi, bugün imzalardıq. Amma biz ümid edirik ki, gec-tez həmin məqama çatacağıq”.

Ötən həftə Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Varşavada çıxış edərkən iddia etmişdi ki, Azərbaycanın Ermənistanla sülh sazişi imzalamaq üçün “siyasi iradəsi” yoxdur və ola bilər ki, ona qarşı əlavə hərbi əməliyyatlar planlaşdırır.

“Bəzi səbəblərdən, müəyyən hesablamalara görə, onlar hər dəfə yeni ilkin şərtlər irəli sürürlər və biz görürük ki, Bakı  sadəcə olaraq sənədi imzalamaq istəmir… Biz Azərbaycan tərəfdən siyasi iradə görmürük”.

Ararat Mirzoyan eyni zamanda bildirib ki, Azərbaycanın Ermənistan əraziləri ilə bağlı əlavə hərbi planlarının olması ilə bağlı ciddi narahatlıqlar var:

“Bir misal gətirə bilərəm. Hazırda Azərbaycan Ermənistanın ərazisi olan “Qərbi Azərbaycan” terminindən istifadə edir. Bizi əmin edirlər ki, bu, ərazi iddiası deyil, amma təəssüf ki, təəssürat tamam başqadır”.

Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirliyinin Mətbuat idarəsinin rəisi Ayxan Hacızadə Ararat Mirzoyanın söylədiklərini qəbul etməyib:

“Mirzoyan Varşava Forumunda Azərbaycana qarşı həqiqətəuyğun olmayan fikirlər səsləndirib”.

Varşava Forumunun anti-Azərbaycan əhval-ruhiyyəsinin qızışdırılmasına yönəldiyini deyən Hacızadə əlavə edib ki, Ermənistan XİN rəhbəri forum çərçivəsində çıxışı zamanı dezinformasiya və manipulyasiya aparmaqla məşğul olub.

Siyasi analitik Oktay Qasımov ASTNA-ya müsahibəsində bildirib ki, Ermənistanın sülh sazişi imzalamağa hazır olması barədə bəyanatları həqiqət deyil və bunun əvəzinə Azərbaycana beynəlxalq təzyiq yaratmaq üçün daha geniş strategiyanın bir hissəsidir.

* * *

Sual: Oktay bəy, Ermənistan Prezidenti Vahaqn Xaçatryan Azərbaycanla sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olduqlarını bəyan edib. Həqiqətənmi Ermənistan sülh müqaviləsini imzalamağa hazırdır, yoxsa blef edir?

Cavab: Ermənistan rəsmilərinin sülh müqaviləsini imzalamağa hazır olmaları ilə bağlı verdikləri açıqlamalar səmimi  deyil. Bu açıqlamalar daha çox təbliğat xarakteri daşıyan manipulyasiya kimi qiymətləndirilməlidir. Çünki niyyət sülhə nail olmaq yox, Ermənistanın konstruktiv tərəf olduğu görüntüsünü yaratmaqla beynəlxalq ictimai rəyi manipulyasiya etmək  və Azərbaycanı mümkün qədər təzyiq altında saxlamaqla vəziyyəti öz xeyrinə dəyişməkdir. Ermənistanla havadarlarının son aylar davamlı anti-Azərbaycan bəyanatları da bu prosesin koordinasiyalı olduğunu göstərməkdədir. ABŞ və Avropa strukturlarından, beynəlxalq təşkilatlardan  Azərbaycanla bağlı səslənən tənqidlərin sərtləşməsi də diqqətdən qaçmamalıdır. 90-cı illərdən başlayaraq Azərbaycanda insan hüquqları ilə bağlı hesabatlar hazırlayan və aşağı dozalı tənqidlər səsləndirən təşkilatların mövqelərini birdən-birə ciddi şəkildə sərtləşdirməsi də müəyyən suallar doğurur. Çünki  bu sahədəki vəziyyətdə hansısa kardinal dəyişikliklər olmayıbsa, onda nədən ritorika sərtləşib? Məncə, məqsəd Azərbaycana təzyiq edərək yarımçıq sülh müqaviləsini imzalamağa vadar etməkdir. Qarabağ erməniləri məsələsinin manipulyasiya edilməsinin səbəbi də budur.

Sual: Ötən həftə Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Varşavada çıxış edərkən iddia etmişdi ki, Azərbaycanın Ermənistanla sülh sazişi imzalamaq üçün “siyasi iradəsi” yoxdur. Bu nə dərəcədə inandırıcıdır?

Cavab: Mirzoyanın Varşavadakı çıxışı prosesə vurulan zərbə sayılmalıdır. Çünki çıxışın məzmunu  bütövlükdə Azərbaycana ittihamdan ibarətdir. Bu mövqe də qeyd etdiyimiz təzyiq kampaniyasının tərkib hissəsi sayılmalıdır. Məntiqlə sülh istəyən tərəf prosesə zərər verəcək  üslubdan qaçınmalıdır. Amma biz Mirzoyan və başçılıq etdiyi nazirliyin timsalında bunun əksini görürük.  Son dövrlər iştirak etdiyi müxtəlif platformalarda Mirzoyan Azərbaycanı “etnik təmizləmə” aparmaqda ittiham etməyə çalışıb. O cümlədən, Ermənistan XİN-in 19 sentyabr bəyanatı da sülh prosesinə zərər verən açıqlamadır. Bu qəbulolunmaz davranışdır. Sülh müqaviləsi ilə bağlı Azərbaycanın mövqeyi aydındır: sülhə ciddi əngəl yaradan və  özündə Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını əks etdirən Ermənistan Konstitusiyası və digər qanunvericilik aktlarındakı müddəalar ləğv edilməlidir. Bu müddəalar aradan qaldırılmayana qədər dayanıqlı sülhə nail olmaq mümkün deyil. Hazırkı durumda  Ermənistan siyasi iradə nümayiş etdirib dayanıqlı sülhə doğru addım atmaq əvəzinə, daha çox  manipulyasiya ilə məşğul olur.

Sual: Mirzoyan deyib ki, Bakı Yerevanın “keçid sülh müqaviləsi” imzalamağa dair təklifini dəfələrlə rədd edib. Eyni zamanda bildirib ki, Azərbaycan tərəfi hər dəfə yeni ilkin şərtlər irəli sürürlər. Azərbaycan niyə keçid sülh müqaviləsini imzalamaq istəmir və sənədin imzalaması üçün şərtləri nə ola bilər?

Cavab: Bu sadəcə olaraq demoqogiyadır. Sülh müqaviləsi ya olur, ya olmur. Prosesdə bütün məsələlər razılaşdırılmayıbsa, demək ki, proses bitməyib. Əgər həqiqi sülh istənilirsə, bütün məsələlər razılaşdırılmalıdır. Yoxsa, indi 80% razılaşmanı imzalayaq, qalanını sonra razılaşdıraq kimi anlayış qəbul edilməzdir. Kim təminat verir ki, qalan məsələlərlə bağlı gələcəkdə Ermənistan verdiyi vədə əməl edəcək. Mən buna inanmıram. Çünki, 10 noyabr üçtərəfli bəyanatı imzalamış Paşinyan bu gün faktiki olaraq Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı öhdəlikdən yayınır, imzasını heçə sayır. Məhz ona görə bu gün verilən vədlərin gələcəkdə yerinə yetiriləcəyinə təminat yoxdur.

Nəzərə alınmalıdır ki, Azərbaycan 3 ildən çoxdur Ermənistana 5 baza prinsipi əsasında sülh müqaviləsi imzalamağı  təklif edib. İlk  dövrlər təklifi qəbul etdiyini bildirən Ermənistan  sonradan onun üzərində düzəlişlər etməyə başlayıb ki, bu da danışıqlar prosesini uzatmaq cəhdi idi. Xüsusilə də “Qarabağ ermənilərnin hüquq və təhlükəsizliyi”  kimi təklifləri sülh müqaviləsinin mətninə daxil etmə cəhdləri Azərbaycan daxilində separatçı yuvanı beynəlxalq nəzarətə vermək məqsədi daşıyırdı ki, bu qəbul edilməyəcək məsələ idi. Məhz məqsədyönlü şəkildə prosesin uzadılması onunla nəticələndi ki, hazırda  10-cu dəfə sənəd üzərində düzəliş edilir. Ermənistanın son düzəlişə cavabının 70 gün sonra verməsi də prosesi uzatmaq niyyətinin göstəricisi sayıla bilər. Digər tərəfdən Ermənistan  Azərbaycanla masaya yalnız vasitəçilərin iştirakı ilə oturmağa çalışır ki, bu da prosesə kənar müdaxilələrə rəvac verməklə prosesin uzanmasına səbəb olur. Azərbaycan isə ikitərəfli birbaşa danışıqlar formatı təklif edir ki, bu da ən optimal variant sayıla bilər.  Bu variantın effektivliyi də artıq sübut olunub. Hazırda Azərbaycanın əsas tələbi  Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi və ATƏT-in Minsk Qrupunun fəaliyyətinin hüququ cəhətdən son verilməsi ilə bağlı birgə müraciətin edilməsidir ki, Ermənistan da bundan yayınır.

Sual: Azərbaycan Ermənistana qarşı yeni hərbi əməliyyatlar planlaşdırır - deyib Mirzoyan. Belə bir şey mümkündürmü?

Cavab: Mirzoyan qabaqdan gəlmişlik edərək Azərbaycanı ittiham etməyə çalışır. Əslində Ermənistanın bu günkü siyasəti sərhədlərdə təxribatlar törətməklə Azərbaycanı cavab tədbirlərinə təhrik etmək üzərində qurulub. Son günlər Aİ-nın “Mülki” adlandırılan missiyasının erməni hərbçilərlə  Ermənistanın sürətlə silahlandırılması da gələcək revanş istəkləri də gələcək gərginliklərin xəbərçisi sayılmalıdır. Əgər sülh müqaviləsinin  imzalanmasına mane olan əngəllər aradan qaldırılmayacaqsa, Ermənistanın intensiv silahlandırılması davam edəcəksə, o zaman  hərbi qarşıdurmanın baş verməsi ehtimalı real olacaq.

Sual: Onlar Qərbi Azərbaycan terminindən narahat olduqlarını deyirlər. Doğrudanmı Azərbaycanın belə bir planı ola bilərmi?

Cavab: Qərbi Azərbaycanlıların hüquqları ilə bağlı məsələlər onlar Ermənistanda etnik təmizləməyə məruz qalandan bu günə qədər bu və ya digər formada gündəmdə olub. Amma son illər Qərbi Azərbaycan termininin aktuallması Ermənistanın revanşist siyasəti ilə bağlıdır. Çünki Azərbaycan tərəfinin sülh müqaviləsinin imzalanması ilə bağlı təklif etdiyi baza prinsipləri içərisində ərazi bütövlüyünün qarşılıqlı olaraq tanınması məsələsinə Ermənistanın mövqeyi qəbuledilməz hesab edilməlidir. Çünki Ermənistanın Qarabağ erməniləri məsələsi ilə manipulyasiya edərək prosesi əngəlləməyə çalışmaqla bölgədə nəzarətdən kənar boz zona  yaratmaq cəhdləri Azərbaycanı da adekvat addım atmağa vadar etdi və haqlı olaraq bu məsələ danışıqlar masasına gətirildi. Nəzərə alsaq ki, iki tərəf arasındakı münaqişəni tətikləyən əsas məsələ məhz Qərbi Azərbaycanlıların etnik təmizləmə və deportasiyaya məruz qalmasıdır. 35 il ərzində onların hüquqlarının bərpası ilə bağlı beynəlxalq reaksiyaların olmaması təəssüf doğuran durumdur. Hazırda bu məsələ aktuallaşıb, BMT və digər beynəlxalq platformalarda Qərbi Azərbaycan İcmasının müracətləri yayılıb və ləyaqətli qayıdışla bağlı müəyyən işlər görülür. Nə zamansa bu problem öz həllini tapmalıdır. Qarabağ ermənilərinin geri qayıtmasını istəyənlər, Qərbi azərbaycanlıların da bu hüququnu tanımalıdır.

Sual: Ermənistanın xarici işlər nazirinin müavini Vahan Kostanyan deyib ki, Ermənistan-Azərbaycan sülh müqaviləsi layihəsində azərbaycanlıların Ermənistana qayıtması ilə bağlı heç bir bənd yoxdur. Onda belə çıxır ki, ermənilərin də Azərbaycana qayıtması ilə bağlı bənd salınmayıb? Bu məsələlər necə çözülməlidir?

Cavab: Sənəddə bu məsələ yer almasa da onun müzakirə olunması inkarolunmaz faktdır. 2023-cü ilin iyulunda Brüsseldə Aİ rəhbəri Ş.Mişelin vasitəçiliyi ilə keşirilən üçtərəfli görüş sonrası verilən açıqlamadan hiss olunurdu ki, məsələ müzakirəyə çıxarılıb. Eyni vəziyyət həmin görüşdən bir həftə sonra Moskvada XİN-lərin görüşündə də təkrar olundu. Məncə, Azərbaycanın mövqeyi ondan ibarətdir ki, məsələyə kompleks baxılmalı, proses paralel aparılmalıdır. Yəni ya hər ikisi, ya da heç biri.  Qarabağ erməniləri ilə bağlı Azərbaycanın mövqeyi aydındır. Onların təmsilçiləri ilə görüşlər keçirilib, reinteqrasiya planı təqdim olunub. Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edib, qanunlarına tabe olanlara  təməl  təminatların veriləcəyi ən yüksək səviyyədə bəyan edilib. Buna baxmayaraq  onlar bundan imtina edərək könüllü şəkildə Ermənistana köçüblər.   Azərbaycandan fərqli olaraq Ermənistan buna razıdırmı? Xeyr.  Əksinə onlar bu prosesin baş verməsinin Ermənistanın təhlükəsizliyinə təhdid yaradacağını bildirərək bunun qarşısını almağa çalışırlar. Hətta Ermənistan parlamentinin spikeri həddini aşaraq bizə Altaylara dönməyi təklif edir. Hazırkı durumda hər iki ölkə cəmiyyətləri bu prosesə hazır olmasa da zamanla problem həllini tapa bilər.

Sual: Sülh müqaviləsinin tez bir zamanda imzalanması ilə bağlı sizin təklifləriniz nədən ibarətdir?

Cavab: Kənar vasitəçilər prosesə müdaxilə etməsələr, bölgəyə sülh qısa müddətdə gələ bilər. Bu baxımdan ikitərəfli danışıqlar formatı olması zəruridir. Amma bunun reallaşacağını indidən söyləmək çətindir. Çünki Ermənistan heç bir halda masada Azərbaycanla tək oturmaq istəmir. Hesab edir ki, bu halda onun mövqeləri ciddi şəkildə zəifləyəcək. Ona görə məhz ABŞ və ya digər Qərb strukturlarının iştirakı ilə danışıqlar prosesinə qatılmağa çalışır. Bu mövqe hazırkı durumda prosesi dalana aparır. Dalandan çıxmaq üçün hökmən siyasi iradə ortaya qoyulmalıdır. Yaxın zamanlarda Ermənistan belə bir siyasi iradə nümayiş etdirəcəkmi? Ehtimal çox az olsa da, bu mümkündür.