Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyi necə təmin etməli?

Mayın 19-da Almaniyanın Fridrix Naumann Fondu Bakıda  “Cənubi Qafqaz”  və bəzi məsələlər: regional təhlükəsizlik və münaqişələrin nizamlanması” mövzusunda “dəyirmi masa” təşkil edib.

Fondun nümayəndəsi Yurgen Vikkert qeyd edib ki, Cənubi Qafqazda təhlükəsizliyin axtarışı regionda “asan olmayan qonşuluq” səbəbindən çətinləşib.

Əsas məruzəçi “Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Elxan Şahinoölu xatırladıb ki, regiondakı münaqişələr – Qarabağ, Abxaziya və Cənubi Osetiya 20 il ərzində nəinki nizamlanmayıb, həm də 2008-ci il Gürcüstan-Rusiya müharibəsindən sonra kəskinləşib.

Vaxtilə Türkiyə “regional ATƏT” kimi qurumun yaradılması təşəbbüsü ilə çıxış etmişdi. Lakin bu təşəbbüsə Rusiya tərəfindən  əngəl törədildi. Belə ki, Rusiya region ölkələri tərəfindən bərabərhüquqlu tərəfdaşlığı istəmir.

Rusiya Ermənistana destruktiv təsir göstərir. Ölkə faktiki olaraq Ermənistanı Aİ ilə assosiativ saziş imzalamaqdan çəkindirib.

Ekspert regional əməkdaşlıq proseslərində yeni trend kimi Azərbaycan, Türkiyə, Türkmənistan arasında mümkün tərəfdaşlığı göstərib. Lakin onun fikrincə, Aİ Transxəzər qaz kəməri layihəsinə lazımi dəstək göstərmir.

O deyib ki, əgər Qərb vaxtında Ukraynaya yardım göstərsəydi indi bu faciəvi hadisələr baş verməzdi. Ukraynanın assosiativ sazişə qoşulması üçün lazım olan 15 mlrd. dollar ayrılmayıb.

Turan İnformasiya Agentliyinin direktoru Mehman Əliyevin fikrincə, Ukrayna hadisələri Avrasiya məkanında qlobal dəyişikliklərin başlanğıcıdır və Cənubi Qafqazdan yan keçməyəcək.

Bu il Bakı-Tbilisi-Qars dəmir yolu işə salınacaq, Transxəzər qaz kəmərinə dair danışıqlar aktiv fazaya keçəcək. Ötən ay Türkmənistan prezidenti hökuməti layihə üzərində işi sürətləndirməyə çağırıb. Yaxın günlərdə Azərbaycan, Türkiyə və Türkmənistan liderlərinin sammiti olacaq.

M.Əliyev hesab edir ki, Ukraynada prezident seçkilərindən sonra bu ölkədə və Cənubi Qafqaz da daxil olmaqla, digər postsovet məkanı regionlarında ciddi dəyişikliklər gözləmək lazımdır. 

Qərblə İran arasında münasibətlərin normallaşması da bu proseslərə müsbət təsir göstərəcək.

“Şərq-Qərb” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Ərəstun Oruclu qeyd edib ki, Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına daxili amillər də təsir  göstərir. Əsasən Ermənistan və Azərbaycandakı korrupsiyaya uğramış avtoritar rejimlər münaqişəni və xarici siyasət amilinə çeviriblər. Xarici amillərin ciddi təsirinə baxmayaraq, tərəflər istəsələr özləri dinc nizamlanmaya doğru addım ata bilər. Lakin aqressiv anti-Azərbaycan, anti-türk  millətçiliyi bu məsələdə Ermənistana mane, Azərbaycanda  da Dağlıq Qarabağ erməniləri ilə ən adi ünsiyyətə belə yol verilmir.

Ə.Oruclu hesab edir ki, Dağlıq Qarabağ sakinlərinə Azərbaycan vətəndaşlığı təklif olunmalıdır, sosial, təhsil sahəsində dövlət yardımı proqramlarından istifadə imkanları verilməlidir.

Xalq Cəbhəsi Partiyasının sədr müavini Elçin Mirzəbəyli hesab edir ki, nə Ermənistan, nə də Qarabağ separatçıları müstəqil qərarlar qəbul etməyə qadir deyil. Separatçılarla əlaqələrin qurulmasına dair təkliflər isə “Qərbin ikiüzlü siyasətinə” haqq qazandırılmasına xidmət edir.

Mirzəbəylinin sözlərinə görə, Qərb Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləmir, lakin hazırda Ukraynaya, bundan əvvəl isə Gürcüstana bu dəstəyi göstərib. Odur ki, Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına beynəlxalq hüquq mexanizmləri cəlb olunmalı, təcavüzkara qarşı sanksiyalar tətbiq edilməlidir.

Digər iştirakçılar da Qərbin Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı “ikili standartlar” nümayiş etdirməsini vurğulayıblar.—06С--