“Azərbaycan kimi zəngin ölkədə minimum əməkhaqqı göstəricisi sadəcə gülüncdür”

Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə bu il iyulun 1-dək aylıq minimum əməkhaqqının saatlıq minimum əməkhaqqı ilə əvəz edilməsi ilə bağlı təklifləri hazırlaması və aidiyyəti üzrə təqdim etməsi tapşırılıb.

Bu nə deməkdir? Saat hesabı minimum əməkhaqqı necə hesablanacaq?

Azərbaycanda minimum əməkhaqqı 345 manatdır. Saat hesabı əməkhaqqı tətbiq olunsa insanlar daha çox maaş ala biləcəklərmi?

Hüquqşünas Əkrəm Həsənov mövzu ilə bağlı ASTNA-nın suallarını cavablayıb.

* * *

Sual: Əkrəm bəy, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyinə bu il iyulun 1-dək aylıq minimum əməkhaqqının saatlıq minimum əməkhaqqı ilə əvəz edilməsi ilə bağlı təklifləri hazırlaması və aidiyyəti üzrə təqdim etməsi tapşırılıb. Bu nə deməkdir?

Cavab: Əvvəla, ondan başlayaq ki, söhbət hələlik yalnız təkliflərin hazırlanmasından gedir. Bu, Dünya Bankı Qrupunun “Business Ready” hesabatının “İşçi qüvvəsi” indikatoru ilə bağlı müvafiq sahədə təkmilləşmələrin və kommunikasiyanın həyata keçirilməsinə dair 2024-cü il üzrə Yol Xəritəsinin 3-cü bəndində qeyd olunub. Həmin Xəritə Biznes mühiti və beynəlxalq reytinqlər üzrə Komissiyanın sədri, Baş nazirinin birinci müavini Yaqub Eyyubov tərəfindən 2 aprel 2024-cü il tarixdə təsdiq olunub. Tapşırıq 1 iyul 2024-cü il tarixinədək icra olunmalıdır.

Yəni işçi qaydasında gedən prosesdir, müzakirə mərhələsidir. Bu qaydaya keçid haqda hökumət tərəfindən birmənalı qərar hələ yoxdur. Sadəcə cəmiyyətimiz dövlət orqanlarının müzakirəsinin ictimailəşdirilməsinə hələ öyrəşməyib. İstənilən məlumat bizdə elə təqdim olunur ki, sanki artıq qərar qəbul edilib. Məsələnin şəffaf şəkildə ictimaiyyətə indidən bəyan edilməsi müsbət haldır. Yəni hamımız indidən təklif verə bilərik. Daha məsələnin qanun layihəsi kimi Milli Məclisə təqdim edilməsi anında bizi ələ salmırlar ki, nə təklifiniz var?! Yəni iş işdən keçəndən sonra.

Bütövlükdə düşünürəm ki, məsələ daha çox texniki xarakter daşıyır. Yəni minimum əməkhaqqının aylıq, yoxsa saatlıq əsasla hesablanması son nəticədə heç nəyi dəyişmir. Sadəcə aylıq göstəricini saatlara böləcəklər, vəssalam. Hazırda aylıq göstərici 345 manatdı. Həftədə 40 iş saatı var. Deməli, ay ərzində təxmini 160-168 saat. Hardasa saatlıq göstərici 2 manat edir. Keçəl Həsən, Həsən keçəl məsələsidir.

Praktiki cəhətdən iş günlərinin çox olduğu aylarda (məsələn, may, iyul) işçi daha çox qazanacaq, az olduğu aylarda (məsələn, fevral, mart) isə daha az.

Sual: Bu məbləğ necə hesablanacaq?

Cavab: Dövlət saatlıq minimum əməkhaqqını müəyyən edəcək və işəgötürən də əmək müqaviləsində ondan aşağı saat hesabı əmək haqqı təsbit edə bilməyəcək. Məsələn, daha əvvəl dediyim kimi, tutaq ki, həmin məbləğ 2 manat olacaq (amma yəqin ki, daha yüksək olacaq). İşəgötürən də əmək müqaviləsində həftəlik 40 saatlıq iş rejimini müəyyən edərkən bunu nəzərə alacaq.

Sual: Bunu tətbiq etməkdə məqsəd nədir?

Cavab: Məqsəd yəqin ki, elə texnikidir. Yəni hər kəs real işlədiyi saata uyğun əmək haqqı alsın. İş günü çox olan ayda daha çox və ya əksinə. Qərb ölkələrinin çoxunda da əmək (xidmət) haqqı saat hesabıdır. Yəqin ki, bu qərar qəbul olunsa, əməkhaqqı da əmək müqavilələrində saat hesabı təsbit ediləcək.

Sual: Belə olan halda insanlar daha çox maaş ala biləcəklərmi?

Cavab: İş günü çox olan ayda bəli. Amma iş günü az olan ayda xeyr. Məsələn, mart ayı bayram günlərinin çoxluğuna görə ən qısa aydır. Deməli, əməkhaqqı saat hesabı müəyyən edilsə, işçi martda daha az qazanc əldə edəcək. Amma məsələn, iyul ayında daha çox qazanacaq. İllik göstərici isə təxmini elə indiki kimi olacaq.

Sual: Bu işəgötürənlərin sui-istifadə hallarına, işçilər arasında ədalətsizliyə yol açmayacaq ki? Yəni bir işəgötürən işçilərdən istədiyinə artıq saatlar yazıb, başqalarından onu fərqləndirməyəcək ki? Yəni bu məsələ necə tənzimlənəcək?

Cavab: Belə ehtimal demək olar ki, yoxdur. Çünki eyni ilə elə indi də işəgötürən işçiyə az saat yazıb aylıq əməkhaqqını az verə bilər. Axı hər bir halda işçiyə aylıq maaş faktiki işlədiyi günlərə (saatlara) görə verilir.

Sual: Qara mühasibatlıq, qara maaş artımına gətirib çıxarmayacaq ki, bu addım?

Cavab: Xeyr. Dediyim kimi, elə indi də aylıq maaş faktiki iş dövrünə görə verilir. Yəni qara mühasibatlıq necə indi varsa, sonra da olacaq. Bu məsələyə görə artmayacaq onun həcmi.

Sual: Sizin təklifləriniz nədən ibarətdir?

Cavab: Mənim üçün ümumiyyətlə əməkhaqqının saatlıq, həftəlik və ya aylıq hesablanması elə də əhəmiyyətli məsələ deyil. Texniki məsələdir. Əsas odur ki, Azərbaycanda minimum əməkhaqqı göstəricisi real tələbatı əks etdirsin, ədalətli olsun və ölkəmizin beynəlxalq öhdəliklərinə uyğun olsun. Belə ki, Azərbaycan 1992-ci ildən “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında” Beynəlxalq pakta qoşulub. Həmin sənədin 7-ci bəndinə əsasən hər kəsin qənaətbəxş yaşayışını təmin edən ədalətli əmək haqqı olmalıdır. 2004-cü ildən Avropa Sosial Xartiyasına qoşulmuşuq. Həmin sənədin 4-cü bəndinə görə, dövlətimizin işçilərin əməyinin işçilərə və ailələrinə layiqli həyat səviyyəsini təmin edəcək dərəcədə ödənilməsi hüququnu tanımaq öhdəliyi var. Sosial hüquqlar üzrə Avropa Komitəsinin qənaətinə görə, işçinin və ailəsinin layiqli həyat səviyyəsini təmin edən əmək haqqı ölkə üzrə orta əmək haqqının ən azı 60 faizini təşkil etməlidir. Orta aylıq əmək haqqı hazırda 985,3 manatdır. Deməli, layiqli əmək haqqı, yəni minimum əmək haqqı 591,18 manat olmalıdır. Bizdə isə cəmi 345 manatdır. Yəni tələb olunan məbləğin təxmini 58 faizi. Bax, budur əsl problem. Bunu həll etmək lazımdır. Azərbaycan kimi zəngin ölkədə minimum əməkhaqqı göstəricisi sadəcə gülüncdür.