Bakıda vahid şəhərsalma siyasəti aparılmalıdır

***

-Fuad bəy, sizcə, Baş Plan olmadan şəhərsalmada bu qədər işlər aparmaq düzgündürmü? Bunu sonradan nizama salmaq mümkün olacaqmı?

-Baş Plan anlayışı və yaxud Baş İnkişaf Planı adlı ərazilərin istifadəsi haqqında sənədlər keçmiş Sovet İttifaqında istifadə olunub. İnkişaf etmiş ölkələrdə Baş planların tətbiqi təxminən 1960-cı illərdən başlayaraq dayandırlıb. Planlaşdırma heç vaxt effektiv olmayıb, ona görə ki, əksər hallarda biznes və yerli hakimiyyətlər şəhərlərin inkişafı üçün ortaq razılığa gəlib, şəhərlsalanların təklif etdiyi ideyaları rədd ediblər. Fikir versəniz görərsiniz ki, Qərbdə memarların və planlaşdırıcıların təklif etdiyi şəhərsalma ideyaları fərqlidir, reallıqda isə şəhərlər əksər vaxt biznesin diqtəsi altında tikilib formalaşır. Əksər hallarda biznes (buna developer deyirlər) yeni yaşayış və kommersiya daşınmaz əmlak üçün ərazini fikirləşəndə biznes maraqlarını düşünürlər, nəinki ictimai maraqları. Bu barədə uzun yazmaq və müzakirələrə aparmaq olar, lakin Sovet İttifaqında özəl mülkiyyət olmadığı üçün dövlətin inzibati aparatı həm də dövlət və yerli səviyyədə ərazi planlaşdımasını müəyyən edirdi. Ancaq bu planlaşdırma da heç vaxt mükəmməl işləməyib. 1950-ci illərdə Sovet İttifaqında Xruşovun qərarı ilə mənzil tikintisinin sürətləndirilməsi üçün verilən siyasi qərar plan sənədlərinin nə qədər həssas olduğunu göstərdi. Məsələn, Bakının 1950-60-cı illərdəki tikinti bumu vaxtı heç bir planlaşdırma sənədi nəzərə almadı və əsasən çox lokal olan baş planlar ilə yeni yaşayış massivləri quruldu. Əslində, bütün dünyada hazırda işlənilən elə məhz kiçik ərazilər üçün nəzərdə tutulan baş planlardır. Geniş planlar dövrü isə arxada qalıb - hazırda ən çox istənilən kiçik ərazilər üçün hazırlanan baş plan sənədləridir.

-Bundan əvvəllər də bir neçə dəfə Baş Plan məsələsi gündəmə gəlib. Hətta prezident İlham Əliyevin Bakının Baş Planının işlənib hazırlanması üzrə tədbirlər haqqında iyun ayında imzaladığı sərəncamdan da xeyli vaxt keçməsinə baxmayaraq, hələ Baş Plan hazır deyil. Niyə gecikdirilir? Baş Plansız iş görmək rahat olduğu üçün bu plan hazırlanmır yoxsa başqa səbəbləri var? Baş planı hazırlamağa nə mane olur?

-Bakının Baş Planı son olaraq 1987-ci ildə hazırlanmışdı, ancaq onun müddəalarını həyata keçirmək mümkün olmadı. Buna səbəb 1990-cı illərdəki siyasi-iqtisadi durum və onun nəticələri idi. Paytaxtın yeni planlaşdırma sənədi haqqında yalnız 2000-ci illərin ortasından düşünülməyə başlandı. Həmin dövrdə Dünya Bankının maliyyə dəstəyi ilə təxminən 6 il ərzində hazırlanan plan sənədi əvvəlcədən strateji inkişaf planı kimi hazırlansa da sonralar məzmunu dəyişdirilərək ərazi inkişaf planı formasında hazırlandı. Nazirlər Kabinetinə 2013 -cü ildə təqdim olunan sənəd təsdiq olunmadı və bu ilin iyun ayında prezidentin sərəncamı ilə Baş Planla bağlı sərəncamı onsuz da aşağı keyfiyyətdə görülən, qiyməti 6 milyon ABŞ dollarına başa gələn layihəni dəfn etdi. Yeni hazırlanan Baş Plan barədə hər hansı bir informasiya yoxdur, ancaq məlumdur ki, bu planının işlənib hazırlanması üçün artıq beynəlxalq şirkətlər işə başlayıblar. Hazırda Bakı üçün Baş Plan adı altında hər hansı bir sənəd hazırlamaq vaxtı keçmiş sayıla bilər, çünki turizmin inkişafı və şəhərdə yenidənqurma artıq başqa yanaşmalar tələb edir. Məsələn, ərazilərin yenidən qurulması planı, strateji inkişaf planı və ya "developer"in təklif etdiyi baş planlar. Bunların artıq nümunəsi də var - sosial evlərin yerləşdiyi yaşayış massivləri belə kiçik baş planlar əsasında tikilir.

-Sentyabrda prezident şəhərsalma fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi üzrə əlavə tədbirlər haqqında fərman imzalayıb. Fərmana əsasən yerli icra hakimiyyəti orqanları yalnız Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinin rəyi olduğu halda tikintiyə icazə verir. Sizcə, belə olmalıdırmı? Ümumiyyətlə, xarici ölkələrdə şəhərsalma mədəniyyəti kimlər tərəfindən hazırlanır və yerinə yetirilir? Yəni, inkişaf etmiş ölkələrdə bu sahə ilə bağlı nələr var ki, bizdə ondan yoxdur? Baş plan olmadan aparılan tikinti işlərinin şəhərsalmada yaratdığı fəsadların qarşısını sonradan almaq mümkün olacaqmı?

-Ümumiyyətlə, mən hesab edirəm ki, Baş planlar məsələsinə fundamental baxmaq lazımdır. Postsovet məkanında ilk geniş əhatəli və strateji planlaşdırma sənədi Sank-Peterburqda hazırlanıb. Rusiya demokratiyasının və bazar iqtisadiyyatının yüksəliş illərində hazırlanan bu şəhərin strateji plan sənədinə şəhər sakinləri, biznes, vətəndaş cəmiyyəti, ekspertlər və yerli hökumət birgə işləyib yaxşı bir sənəd hazrlamışdılar. Bu planlaşdırma sənədinin istiqamətləri 2010-cu ilə qədər həyata keçirildi və ən uğurlu şəhər inkişafı planı nümunələrdən biri sayılır. Başqa yaxşı təcrübə də var. Uzun zaman Tbilisidə şəhərdə tikintilərin aparılmasına icazə verən qurum memarların birgə qərarı əsasında rəy verirdilər. Bildiyimə görə, son zamanlar bu qurumda vəziyyət siyasiləşib və Tbilisidəki son illərdəki plansız tikinti qərarlarına görə əhəmiyyətini itirib. Belə demək olarsa yerli idarəetmə qurumları planlaşdırma qərarlarının verilməsində çox zəifdirlər, siyasi qərarlarla təsir etmək gücü yoxdur və biznesin maraqlarından çox asılıdır. Başqa bir səbəb isə vətəndaş iştirakçılığının olmaması və şəhər əhalisinin qərar qəbulu prosesində iştirak etməməsidir. Bakı şəhərində tikintiyə icazənin Dövlət Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə verilməsinin daha çox siyasi səbəbləri var. Artıq paytaxtda tikinti bumu arxada qalıb, tikinti sektorunda geriləmələr var, eyni zamanda isə hökumət tikinti fəaliyyəti ilə məşğul olmağa başlayıb. Sosial mənzil layihəsi adı altında təqdim olunan layihə, əslində, əlçatan mənzil proqramı deməkdir. Bir çox hallarda mərkəzi icra hakimiyyəti olaraq bu proqramın icrası ilə bağlı olaraq torpaq istifadəsi planlarını qəbul edəcək. Əvvəllər Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin tikinti ilə bağlı olaraq zəif gücünün yerinə indi daha çox səlahiyyəti olan və mülkiyyət formasını dəyişməyə qadir olan vahid bir mexanizm yaradılır. Həm də görünən odur ki, müxtəlif nazirliklər və komitələrin, məsələn, FHN və Əmlak Məsələləri üzrə Dövlət Komitəsinin bəzi nəzarətedici funksiyaları da Şəhərsalma və Arxitektura Komitəsinə veriləcək. Gələcəkdə isə bu qurumun bütün Azərbaycan üçün tikinti ilə bağlı icazələrin verə biləcəyi səlahiyyətlərinin olacağını istisna etmək olmaz. Əslində, biz bir neçə il əvvəl Bakı və Abşeron ərazisi üçün vahid planlaşdırma qurumunun yaradılmasını təklif etmişdik. Belə qurumlar dünyanın bütün iri milyonçu böyük şəhərlərində var.

Digər bir əlavə isə Bakıda gələcəkdə aparılacaq tikinti işləri üçün memarlardan və planlaşdırıcılardan ibarət məşvərət qurumunun yaradılmasında ola bilər. Hazırki dövrdə bu qurumun yaradılmasına ehtiyac görmürəm, çünki memarlıq və şəhərsalma sahəsində peşəkar təcrübə və müasir biliklərə sahib olan mütəxəssislər sarıdan ciddi problemlər var.