Ermənistan və Azərbaycan əhalisinin real sayı

Bizdə rəsmi statistikaya etimadsızlıq hələ Sovet İttifaqı dövründən qalıb. Həmin vaxt rəsmi statistika heç bir vətəndaş nəzarəti olmadan sadiqliklə kommunist rejiminə xidmət edir, onun nailiyyətlərini öyürdü. SSRİ dağıldıqda cəmiyyətin sovet statistikasına etimadsızlığı tamamilə özünü doğrultdu, baxmayaraq ki, rəsmi statistika məlumatları ölkənin bütün istiqamətlərdə uğurla inkişaf etdiyini göstərirdi. Bu gün də rəsmi statistikaya eyni münasibət müşahidə olunur, xüsusən, vətəndaş nəzarətindən məhrum olan rəsmi statistikanın hakim rejimlərə xidmət etməkdə davam etdiyi keçmiş SSRİ respublikalarında.

Məsələn, Rusiya Federasiyasının əhalisinin real sayının yüz qırx iki deyil, cəmi doxsan milyon nəfər təşkil etməsi haqqında məlumatlar postsovet məkanının ictimai sahəsini qarışdırdı.

"RF Mərkəzi Analitika Mərkəzinin məlumatına görə, VVAQ şöbəsində 1 iyun 2010-cu ilin məlumatına görə, sənədlərə əsasən sağ olan 89 654 325 nəfər (Rusiya vətəndaşı) olub. Hər rübdə hökumət Mərkəzi Analitika Mərkəzinin hesabatlarını qeydə alır, amma real olaraq tamamilə fərqli saylar açıqlayır". Bu iddia doğrudursa, belə çıxır ki, RF hökuməti (keçmişdə SSRİ hökuməti kimi) əhalinin siyahıya alınması məlumatlarını saxtalaşdırır.

https://www.politforums.net/economics/1514560110.html?fbclid=IwAR0MxlBB-GTNvtoQx-c6SxAWFlg204-RdDY52OiPU73mSfcS7YO35TdnosI

Bu bəyanatın ardınca demoqrafiya sahəsində bəzi ekspertlər dolayı yolla Rusiya əhalisinin real sayını müəyyən etməyə çalışıb və məlum olub ki, 90 mln. nəfərlik rəqəmin əsası var.

RF hökumətinin RF vətəndaşlarının sayını şişirtməsi bizi digər postsovet ölkələrinin əhalisinin sayı haqqında hesabatlara da diqqət yetirməyə vadar edir. Xüsusən, strateji nöqteyi-nəzərdən Azərbaycanı Ermənistan əhalisi maraqlandırır, Azərbaycanın öz əhalisi də Azərbaycan cəmiyyəti üçün maraq kəsb edir.

Ermənistan əhalisi

Ölkə əhalisi ən mühüm sosial-iqtisadi göstəricilərdən biridir. Belə ki, bu göstərici əsasında dövlətin iqtisadi siyasəti formalaşır, büdcə və s. tərtib olunur. 2011-ci ildə əhalinin siyahıya alınması əsasında tərtib edilmiş cari uçot məlumatlarına görə, 1 yanvar 2018-ci il üçün Ermənistanın daimi əhalisinin rəsmi sayı 2 972 900 nəfər təşkil edib. Bu göstərici 2017-ci ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 13,2 min nəfər azalıb.

Azalma aşağıdakı səbəblərdən baş verib:

- mənfi miqrasiya saldosunun (23,5 min nəfər) əhalinin təbii artışından (10,3 min nəfər) artıq olması. Baxmayaraq ki, son üç ildə mənfi miqrasiya saldosu 25,9 min nəfərdən 23,5 min nəfərə qədər azalıb.

- təbii artış iki səbəbdən 13,9 mindən 10,3 minə qədər azalıb:

a) 2017-ci ildə dünyaya gələn uşaqların sayı 7,1% və ya 2,89 min azalaraq, 37 699 nəfər təşkil edib;

b) hesabat dövründə ölüm hallarının sayı 3% artaraq, 27 367 nəfər təşkil edib.

Başqa sözlə, Ermənistanda hazırda əhalinin azalması amilləri müşahidə olunur.

Amma, gəlin, dolayı hesablama üsulları ilə Ermənistan əhalisini saymağa çalışaq

1. Əhalinin real sayını qarşılaşdırmağa və müqayisə etməyə imkan verən göstəricilərdən biri seçici siyahılarıdır. Seçici siyahısına ölkənin 18 yaşından böyük və qanunla bu hüquqdan məhrum edilməmiş bütün əhalisi daxil edilir. Təəccüblüdür ki, Ermənistan üzrə bu rəqəm Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatından belə yüksəkdir. Ölkənin Mərkəzi Seçki Komissiyasının (MSK) sonuncu parlament seçkilərindən əvvəlki məlumatına əsasən, hazırda Ermənistanda 2 592 479 seçici var. Təsəvvür edin ki, 18 yaşından kiçik əhali cəmi 380 minə yaxın təşkil edir - çətin. Orta hesabla dünyada 15 yaşa qədər əhalinin payı 20-27% təşkil edir. Hətta rəsmi məlumatlara əsasən, onların sayı təxminən 600-700 mindir.

2. Əhalinin dolayı yolla sayılmasının ənənəvi metodlarından biri çörək istehlakıdır. Ötən dörd il ərzində Ermənistanda çörək istehlakı 7,2% azalıb. Amma rəsmi məlumatlara görə, 2014-cü ildə ölkə əhalisi 3 013 800 nəfər təşkil edib, yəni cəmi 1,3% azalıb. Başqa sözlə, çörək istehlakı əhalinin rəsmi statistikanın göstərdiyindən bir qədər çox azalıb. Ümumi çörək istehlakı 271,3 min ton təşkil edib ki, bu da 2016-cı ilin müvafiq göstəricisindən 2,5% azdır. Və bu hesablamalara əsasən (gündə 300 qram) belə çıxır ki, 2017-ci il ərzində Ermənistan əhalisi 2477625 nəfər təşkil edib.

Həmçinin, su istehlakına görə də Ermənistan və Azərbaycan əhalisini müqayisə etmək olar. Azərbaycanda 2017-ci il ərzində əhali 195009,4 min kubmetr, Ermənistanda isə 80225,6 min kubmetr su istehlak edib. Beləliklə,

Azərbaycan əhalisi 6,8-7 mln. nəfər təşkil edirsə (aşağıda bax),

Ermənistan əhalisi 2,5 mln. nəfərdir.

Azərbaycan əhalisi

İndi Azərbaycan Dövlət Statistika Komitəsinin ölkə əhalisi ilə bağlı məlumatlarına baxaq. 2009-cu ildə əhalinin siyahıya alınmasını yada salaq. Bu siyahıyaalma zamanı mənim və əlliyə yaxın tanışlarımın evinə siyahıya alanlardan heç kim gəlməyib. Burada, ola bilər ki, siyahıya alma anketlərinə sadəcə olaraq mənzil-kommunal xidmətlərin siyahıları köçürülüb. Bu siyahılarda isə çox sayda ölmüş insanların və ya çoxdan köhnə ünvanda yaşamayan və ya ümumiyyətlə ölkəni tərk etmiş insanların adları var. Amma, axı siyahıyaalmada konkret ünvanda qeydiyyatda olan deyil, real olaraq yaşayan şəxslərin sayı qeydə alınmalıdır.

İndi isə MSK və Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatlarını müqayisə etməyə çalışaq. Belə ki, MSK-nın sonuncu seçkilərdən (2018-ci ilin apreli) əvvəl dərc etdiyi məlumatlara görə, ölkədə seçicilərin ümumi sayı 5 192 063 nəfər təşkil edir. Doğrudur, seçkilər günü MSK bildirib ki, seçicilərin sayı artıq 5314365 nəfər təşkil edir? Başqa sözlə, MSK-nın məlumatına görə, bu, səs vermək hüququ olan şəxslərin sayıdır. Bizdə isə bu siyahıya 18 yaşından böyük şəxslər daxildir. Həmçinin, məhkəmə tərəfindən qabiliyyətsiz hesab edilmiş şəxslər seçici ola bilməz. Amma ölkədə belələrinin sayının bu qədər çox olacağı şübhəlidir. Odur ki, bu rəqəmi ölkədə yaşayan 18 yaşdan böyük şəxslərin ümumi sayı kimi müəyyən etmək daha asandır. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, ölkədə 19 yaşdan yuxarı şəxslərin sayı (Dövlət Statistika Komitəsi yalnız 19 yaşdan yuxarı yaş qruplarını göstərir) 7 663 900 min nəfərdir. Fərq 2 471 837 nəfər (və ya seçkilər günü ilə müqayisədə 2349535 nəfər) təşkil edir. Bunun qabiliyyətsiz şəxslərin sayı olacağı şübhə doğurur. Hətta bizdə məhkəmələr bu qədər qərar da qəbul etmir. Bununla əlaqədar dolayı metodlarla əhalinin sayının müəyyən edilməsi zərurəti yaranır.

Dolayı metodlar əsasən müxtəlif iqtisadi göstəricilərlə bağlıdır. Biz onlardan yalnız müəyyən və dəqiq göstəricilərə malik olduğumuz bir neçəsindən istifadə etmək qərarına gəldik.

İlk göstəricilərdən biri abunəçilərin sayıdır. Məlum olduğu kimi, istənilən Azərbaycan vətəndaşı elektrik enerjisi, su və qismən qazdan istifadə edir. Tədricən qazlaşma maksimum göstəricilərə çatır. Buna görə abunəçilərin sayını qarşılaşdıraraq (bir abunəçi bir mənzil və ya ev deməkdir) və bu göstəricini bir ev təsərrüfatındakı şəxslərin orta sayına (Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 4,11) vuraraq, ölkə əhalisinin sayını təxmini müəyyən etmək olar.

Bizim fikrimizcə, ən effektivi elektrik enerjisindən başlamaq olar. Belə ki, suyu əsas boru kəmərlərindən kənar da əldə etmək olar, ölkəmizdə elektrik enerjisi istehsalçıları isə cəmi bir neçə şirkətdir (Azərenerji, Azalternativenerji) və onun paylanması vahid şəbəkələr vasitəsilə həyata keçirilir. Azərişıq-ın saytında bütün qurğular üzrə məlumatlar var (istehlakçıların sayı və s.), buna görə abunəçilərin ümumi sayını (və hüquqi şəxsləri deyil, məhz əhalini (Samux rayonu istisna olmaqla, bu rayon üzrə nədənsə məlumat verilməyib)) müəyyən edə bilərik. Onların məlumatlarına əsasən, "əhali" qrupu arasında abunəçilərin ümumi sayı 2 128 579 nəfər təşkil edir. "Azərsu" ASC (su operatoru) "əhali" qrupu arasında 1 377 702 abunəçiyə xidmət göstərir. "Azəriqaz" İB isə 2 171 369 mənzili qazla təmin edir.

Onların məlumatlarını qarşılaşdırmaq üçün sadəcə olaraq müəyyən bölgələr üzrə onları yoxlamaq lazımdır. Belə ki, məsələn, Bakı üzrə Azəriqaz, Azərişıq və Azərsunun abunəçilərinin sayı təxminən eynidir. Azəriqaz-ın 799 220 (burada müəssisələr də nəzərə alınır) Azərişıq-ın 788 067, Azərsu-nun isə 765 948 abunəçisi var. Fərq, görünür, vahid su təchizatı sisteminə qoşulmamış və nasos stansiyalarının xidmətlərindən istifadə etmək məcburiyyətində olan bağ sahələri və kənd və qəsəbələrin yaxınlığında yerləşən digər sahələrlə bağlıdır. Amma başa düşmək lazımdır ki, elektrik enerjisinə, görünür, bütün sahələr və evlər qoşulub - paytaxtın bəzi sakinlərinin isə kəndlərdə və ya hətta rayonlarda ən az bir evi və ya sahəsi də var. Faktiki olaraq, onlara 2 və daha çox abunəlik düşür.

2017-ci ilin sonuna əhalinin ən az 11,3%-nin vahid su təchizatı sisteminə çıxışı olduğunu nəzərə alsaq, 2018-ci ilin əvvəllərinə nadir abunəçilərin təxmini sayını 1 553 215, təxminən 1,6-1,7 mln. abunəçi olaraq qiymətləndirmək olar. Bir Azərbaycan ailəsinin 4,11 nəfərlik orta ölçüsünü nəzərə alsaq, bu halda 6,576-6,987 mln. nəfər alınır.

Bakı əhalisi

Demoqrafiyamızda problemli məsələlərdən biri Bakı əhalisinin sayıdır. Belə ki, təbii qaz istehlakına görə əhalinin nisbətini mühakimə etsək, belə çıxır ki, Azərbaycan əhalisinin 58,39%-i Bakıda yaşayır. Ölkə üzrə gündəlik istifadə olunan ümumi 26,2 milyon kubmetr qazın 15,3 mln. kubmetri məhz Bakının payına düşür (bu halda yalnız əhali kateqoriyasını nəzərə alırıq). Bakının tədricən elektrik enerjisi istehlakına keçməsi və qazın ümumi payının azalması, rayonlarda isə bunun əksinin baş verməsi (təbii amillərlə əlaqədar) faktını da buna əlavə etsək, Bakı əhalisinin faizi daha çoxdur (ümumi əhalinin 60-70%-i).

Amma rəsmi məlumatlara görə Azəriqaz abunəçilərinin sayını mühakimə etsək, Azərbaycan əhalisinin 38,22%-i (2 171 369 abunəçidən 799 220-si) Bakının payına düşür ki, bu da 3,2 mln. nəfər edir.

***

Ölkədə istehlak olunan çörək və unun köməyilə də əhalinin sayını təhlil etməyə çalışmaq olar. Məsələn, L.Şesler Ukraynada çörək üzrə məlumatları təhlil edib və belə bir nəticəyə gəlib ki, orta Ukraynalı ildə 26 kq çörək istehlak edir, bu halda isə Ukrayna əhalisi, rəsmi məlumatlarda göstərildiyi kimi, 46 mln. nəfər deyil, cəmi 24-25 mln. nəfər təşkil edəcək.

Bu metodun bir çox mənfi cəhətləri də var. Məsələn, daha çox inkişaf etmiş dövlətlərdə çörək istehlakı dəfələrlə azdır. Digər tərəfdən, çörək istehlakı əvəzedicilərin mövcudluğundan da (bizim halda lavaş) asılıdır. Bizim halda ölkənin Nazirlər Kabinetinin məlumatlarından istifadə etmək olar. Belə ki, minimum istehlak səbətinə əsasən, ölkədə minimum çörək istehlakı aşağıdakı kimi olmalıdır:

Bu rəqəmlərə əsasən, ölkədə minimum zəruri un istehlakını hesablaya bilərik. Belə ki, ölkəmizdə 2018-ci ilin başlanğıcına 15 yaşına qədər uşaqların sayı 2 234 200 nəfər təşkil edir. Təqaüdçülərin sayı 1 318 400 min nəfərdir və müvafiq olaraq, 2018-ci ilin əvvəllərinə əmək qabiliyyətlilərin sayı 6 345 500 min nəfər olmalıdır. Bu əhalinin təmin edilməsi üçün minimum un miqdarı belə olmalıdır:

224537100 + 868064400 + 142255360 = 1234856860 kq və ya 1234856,86 ton un.

Taxıl ölkəmizə həm idxal olunur, həm də ölkəmizdə istehsal olunur. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, 2017-ci ildə un istehsalı 1601288,4 ton təşkil edib. Təbii ki, bütün un çörək və çörək məmulatlarının istehsalına getməyib. Bilavasitə 1222800 ton çörək istehsal olunub, amma pərakəndə satışa 770400 ton göndərilib. Və ya, orta hesabla 1,5 mlrd. ədəd çörək. Bu zaman bir nəfərə illik 77 kq çörək düşür. Bu isə adambaşına gündəlik 300 q orta normadan azdır, xüsusən, Azərbaycanlıların çörəyə, təndirə və s. olan sevgisini nəzərə alsaq. Buna görə, adambaşına gündəlik 300 q rəqəminə əsasən hesablasaq, təxminən 7 mln. nəfər alınır. Prinsipcə, bu rəqəm kommunal şirkətlərin abunəçiləri ilə bağlı göstəricilərlə üst-üstə düşür. Doğrudur, yenə başa düşmək lazımdır ki, adambaşına çörək və çörək-bulka məmulatlarının istehlakı insanlar arasında makaron məmulatlarının, müxtəlif qənnadı məmulatlarının və s. məşhurluğu ilə əlaqədar xeyli çox ola bilər.

Azərbaycan əhalisinin real sayının müəyyən edilməsi üçün demoqrafiya üzrə dolayı məlumatlardan da istifadə etmək olar. Belə ki, uşaq dünyaya gəldikdə onun ailəsi birdəfəlik yardım alır. 1 mart 2018-ci ilə qədər bu vəsaitin ölçüsü 99 manat təşkil edirdi. Həmçinin, hər bir uşaq dünyaya gəldikdə fərdi identifikasiya nömrəsi alır. Yardım göstəricilərinə əsasən, 2015-ci ildə 100261, 2016-cı ildə 99228, 2017-ci ildə 84881 nəfər yardım alıb.

Qeyd edək ki, identifikasiya nömrəsi tətbiq edilməyə başladıqdan sonra ölkədə doğum sayı azalmağa başlayıb. 2015-ci ildə 166210 identifikasiya nömrəsi verilmişdisə, 2016-cı ildə 159464, 2017-ci ildə 144041 nömrə verilib. Dekabra olan məlumata görə, 2018-ci ildə 130 min identifikasiya nömrəsi verilib.

Bu məlumatlar göstərir ki, əvvəlki dövrlərdə doğum sayı ilə bağlı məlumatlar ya şişirdilirdi, ya da onların uçotu yanlış aparılırdı. Belə ki, doğum sayının azalması çox nadir hallarda belə sürətlə gedir.

Beləliklə, bizim apardığımız dolayı hesablamalar göstərir ki,

Azərbaycan əhalisinin real sayı, maksimum, 7 mln. nəfər təşkil edir;

Ermənistanın real əhalisi 2,5 mln. nəfərdən çox deyil;

Bakının real əhalisi 3,2 mln. nəfər təşkil edir.