2016: Məişət zorakılığı qurbanları

Məişət zorakılığı zəminində 2 qadın qətlə yetirlidi. Hər iki qadın azyaşlı uşaq anası idi. Qətlə yetirilənlərdən biri Qəbələ rayonunun Kürd kəndinin, digəri isə Sabirabad rayonunun Balakənd kənd sakini idi. Gətirilən örnəklər 2016-cı il ərizində müxtəlif vaxtlarda öldürülən məişət zorakılığı qurbanlarıdı.

Qısqanclıq - qadın qətllərinin motivi

“Qara” statistikaya baxsaq, 2016-cı ildə 422 məişət zorakılığı hadisəsinin baş verdiyini görərik. Və elə ən qəddar qətllər də bəlkə 2016-nın payına düşür. Tovuz avtovağzalında insanların gözü önündə bıçaqlanaraq, baş kəsilən qadının internetdə dolaşan ölüm səhnəsi də bunu göstərir.

Öldürülən qadınların çoxu ana olub. Qətllərin tədqiqi onu göstərir ki, qadınlar əsasən qısqanclıq zəminində öldürülüb. Onlar sağlığında ailəsə təhdidlərlə üzləşiblər. Qanuna əli çatmayan qadınlar köməksiz vəziyyətdə öldürülüb.

Qorxunc qətl hekayətləri

Qəbələ rayonunun Kürd kəndində 1985-ci il təvəllüdlü Xəyal Verdiyev ailə münaqişəsi zəminində 25 yaşlı həyat yoldaşı Səbinə Verdiyevanı qətlə yetirib. Üç uşaq anası olan Səbinənin hansı səbəbdən öldürüldüyü məlum deyil. Hüquq-mühafizə orqanları hadisəni törədən əri saxlayıb.

Səbinə Verdiyevanın nikahdan 3 uşağı var. Səbinənin ailəsi onun öldürülərkən 4-cü uşağa hamilə olduğunu da deyiblər. Ata Məzahir Cabbarovun sözlərinə görə, qızının uşaqları hazırda anası öldürülən evdə yaşayır.

“Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri Komitəsindən maraqlandılar. Mən onlara, hər yerə zəng elədim. Komitədən Asif müəllimlə danışdım. Dedim ki, o uşaqlar orada qala bilməz. O uşaqlar psixoloji travma alıblar. Onların gözünün qabağında anaları ölüb, daha doğrusu, öldürülüb. Dedilər ki, “yox, olmaz”. Nə vaxt ki, öldürənin məhkəməsi olacaq, orda guya məhkəmə qətnamə çıxarmalıdır. Ola bilər o məhkəmə dörd ay, yeddi ay da uzandı. Mən inanmıram. O uşaqları oradan çıxara bilmirəm”, qətlə yetirilən Səbinənin atası deyir.

Kasıblığı ucbatından vəkil tuta bilmyən ata deyir ki, həm qızının işini izləmək, həm də nəvələrini himayəsinə almaq üçün vəkil tutmaq istəyir, ancaq pulu yoxdu.

“Biz heç nə edə bilmirik. Onu eşidirik ki, böyük oğlunu sistemə aparıblar, ortancıl qızı anasına çox bağlı idi. Onu müalicəyə aparırlar. Mən ilk gündən uşaqları istəyirəm. Onlar mənim qızımın parçalarıdır. Mənə deyirlər ki, sən kasıbsan. Kasıb da olsam, mənim evimdə anaları öldürülməyib. Mən vəkil tuta bilmirəm. Mənim gücüm ancaq oturub bu faciəyə ağlamağa çatır”...

2016-cı ilin səhifələrinə başqa bir qorxunc qadın cinayəti Sabirabad rayonunun Balakənd kəndində yazılıb. Qətlə yetirilən 32 yaşlı Şəmsiyyə bir neçə il öncə ərindən ayrılıb və ata evinə qayıdıb. Bir müddətdən sonra qardaşı Məhəmməd Hüseynov bacısı barəsində xoşagəlməz sözlər eşidib və onu öldürmək qərarına gəlib. Öldürülən qadının iki azyaşlı övladı yetim qalıb.

Ailənin yaxınlarının sözlərinə görə, onlar heç kimdən dəstək görməyiblər. Şəmsiyyənin uşaqlarını isə atası öz yanına aparıb...

İlin “qara statistikası”

Qadın Təşəbbüsü və Sosial Problemlərin Həllinə Yardım (QTSPHY) İB-nin rəhbəri Zenfira Mustafayeva deyir ki, il boyunca qadinlara qarşi məişət zəminində 422 cinayət faktı qeydə alınıb. Nəticədə 361 sağlamlığına yüngül ziyan vurma hadisəsi baş verib. Səkkiz qadın öldürülüb. Bundan başqa, 4 qadının sağlamlığına ağır, 25 qadının sağlamlığına az ağır zərbə vurulub. Son ilin 6 ayı ərzində 6 qadın öldürülüb. Səbəblər ailələrin psixoloji vəziyyəti, sosial problemlər, iqtisadi durum, erkən nikahlar, zərərli vərdişlər, kənar müdaxilələr və sairdir.

Onun sözlərinə görə, Məişət Zorakılığı Haqda qanun 2010-cu ildə qəbul edilsə də bu, qanunvericiliyin təbliği yerlərdə yetərincə aparılmır. Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi (AQUPDK) yerlərdə Məişət Zorakılığı üzrə Monitorinq Qrupu yaradıb.

“Təəssüf ki, icmalardan heç kim orda təmsil olunmayıb. Problemli ailələr haqda məlumatı əslində təhsildə psixoloqlar, sinif rəhbərləri, məktəb direktorları daha tez verə bilər. Bu ailələr risq qrupuna aiddirlər. Sahə müvəkkilləri, bağça əməkdaşları və s. məlumatlı olmalıdır”.

Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin sözçüsü Elgün Səfərov isə deyib ki, zorakılıq hallarının aradan qaldırılması üçün addımların atılması və qadınların hüquqi müdafiəsi üçün siyasi dəstək var. Məişət zorakılığı istiqamətində yeni Milli Fəalliyyət Planı da hazırlanıb.

"Rayon icra hakimiyyətlərində xüsusi monitorinq komissiyaları yaradılıb. Bu gün zorakılıq baş vermiş ailələri nəzarətdə saxlamaq üçün müvafiq addımlar atırlar”.

Qadınlara dəstək mərkəzlərinə gələn yoxdu...

AQUPDK-nın yerlərdə 11 mərkəzi fəaliyyət göstərir. Qadın və Uşaqlara Dəstək Mərkəzlərinin komitənin saytında ünvanları və əlaqə nömrələri də verilib.

Həmin mərkəzlərdən birinə - Sabirabadda yerləşən mərkəzə baş çəkdik.

İçəri isti və sakitlik idi. Mərkəzin işçiləri direktorları Ruhəngiz xanımın səfərdə olduğunu dedilər. Kimlə işlədiklərini, mərkəzə əsasən kimlərin gəldiyini soruşduqda isə yeni işçi olduğunu deyən mərkəz əməkdaşı 2 ayda heç kimin gəlmədiyini söylədi.

“Mən könüllü olaraq öz xidmətlərimi təklif etdim. Bir neçə beynəlxalq təşkilatlarin maliyyə dəstəyi ilə yerlərdə qadın resurs mərkəzləri və müxtəlif tədbirləri keçirilir. Qadın hüquqları sahəsində çalışan QHT-lər bu problemin həlli istiqamətində maliyyədən asılı olmadan daha aktiv olmalıdırlar”, Zenfira Mustafayeva deyir.

Məişət zorakılığına məruz qalan qadınların xarici ölkələrdə mühafizəsi əsasən dövlətin himayəsində olan sığınacaqlara yerləşdirilməklə təmin olunur. Z.Mustafayeva deyir ki, sığınacaqların və mərkəzlərin azlığı, mühafizə orderinin işlək olmaması ciddi problemlərdəndir: “Olan sığınacaqlar da insan alveri qurbanları üçündür. Lakin bu sığınacaqlara məişət zorakılığına məruz qalmış qadınlar potensial qurban kimi yerləşdirilir. Bu da müəyyən problemlər yaradır. Məişət zorakılığına məruz qalmış qadınların işlə təmin olunmasında, müəyyən kurslara yonəldilməsində də problemlər var. Sosial və məişət xarakterli problemlərini həll edirlər. Bizə gəldikdə pulsuz olaraq hüquqi, psixoloji və sosial problemlərini həll etməyə calışırıq”.

Sumqayıt şəhərində fəaliyyət göstərən birliyə il ərzində 37 qadın müraciət edib. Onlardan ikisi uşaq olub.

“14 yaşlı oğlan uşağı içki düşkünü olan atası tərəfindən fiziki zorakılığa məruz qalırdı. Təhsildən yayınırdı. Anasını qoruduğu üçün ona da işgəncə verirdi. Mühafizə orderi ücün icra hakimiyyətinə müraciət etdik və onu 30 günlük, yəni qısamüddətli mühafizə orderi alaraq müalicəyə göndərdik. Dediklərinə görə, indi hər şey normaldır. İcra hakimiyyəti yaşadıqları evi də təmir etdi və daimi nəzarətdə saxlayır. Polisdə isə məişət zorakılığı ilə bağlı 85 fakt üzrə cinayət işi açılıb” - deyir Z.Mustafayeva.

BMT-nin tövsiyyələri

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı hesab edir ki, Azərbaycanda qadınlara qarşı zorakılıq var, məişət zorakılığı xüsusilə ciddidir və bunlara tez-tez yol verilir. BMT-nin sonuncu hesabatında vurğulanırdı ki, mövcud qanunvericilik qadınları gərəkli səviyyədə mühafizə etmir - məhkəmə ədalətli araşdırmır, adətən barışdırır - cinsi təcavüzə qadağalar gərəkli qədər səmərəli deyil - zorakılıq qurbanlarına dövlətin yardım xidmətləri məhduddur, bu sahə QHT-lərdən asılıb-qalıb...

BMT tövsiyyə edir ki:

“Dövlət qadınlara qarşı zorakılığın bütün formalarının qarşısını almaq, onunla mübarizə aparmaq üçün öz səylərini gücləndirməlidir. Məişət zorakılığı, cinsi təcavüzün aydın qanunlarla cinayət sayılmasını, habelə onun səmərəli işləyişini təmin etməli, qurbanların müdafiəsi üçün səmərəli mexanizm yaratmalı, hüquq-mühafizə orqanlarını məişət zorakılığı halları ilə bağlı hesabatlılığa təşviq etməli, eyni zamanda təlimləndirməlidir. Həm qadınlar, həm zorakılıqla mübarizə aparanlar üçün bütün zorakılıq hallarının dərhal və hərtərəfli araşdırılması, günahkarların məsuliyyətə cəlb olunması təmin olunmalıdır”.