23 dekabr 2014-cu il tarixdə kecirilən Azərbaycan Respublikası ələdiyyələrinə seckilərin monitorinqinin nəticələrinə dair

R Ə Y

Demokratik Təşəbbüslər İnstitutu (IDI) 05.11.2013-cü ildə bir qrup tanınmiş hüquqşunas və ictimai xadim tərəfindən yaradılıb. Rəsmi qeydiyyatdan keçmək üçün Ədliyyə Nazirliyinə dəfələrlə müraciət edilməsinə baxmyaraq qanunsuz olaraq təşkilatın qeydiyyata alınmasından imtina edilmişdir. Ona görə də bununla əlaqədar məhkəməyə müraciət olunmuşdur. Hal-hazırda qurumun qeydiyyata alınması üçün məhkəmə prosesi davam edir.

Təşkilatın fəaliyyətinin əsas məqsədi demokratik təşəbbüsləri inkişaf etdirməklə açıq cəmiyyətin formalaşmasına nail olmaqdır. İDİ-nin əsas hədəflərindən biri də Azərbaycanda azad və ədalətli seckilərin kecirilməsi, vətəndaş cəmiyyəti və demokratiyanın inkişafı sahəsində fəaliyyət gostərən tərəfsiz qeyri-hokumət təşkilatı olmaqdır.

Seçki gününün müşahidəsi

Demokratik Təşəbbüslər İnstitutu (İDİ) 23 dekabr 2014-cü il tarixdə keçirilən Bələdiyyə seçkilərini ölkənin 125 seçki dairəsinədn 15 seçki dairəsi üzrə təsadüfi (ixtiyari) seçimlə müəyyənləşdirilən 60-dan çox seçki məntəqəsində müşahidə edib. Müşahidə 2 istiqamətdə təşkil edilib:

1. Seçki məntəqəsində seçki günü məntəqələrin açılması, səsvermə və səssayma və səslərin protokollaşması prosesləri müşahidə edilib.
2. Seçicilərin səsvermədə iştirak etmə fəallığı anba-an izlənib və saat 10, 12, 15, 17 və 19-da iştirak etmiş seçicilərin sayı mərkəzə çatdırılıb. İDİ seçki günü seçici fəallığı ilə bağlı monitorinqin nəticələrinə dair 5 dəfə, pozuntularla bağlı 1 dəfəf Press Reliz hazırlayaraq yayıb.

Müşahidəçilərin hazırlanması və fəaliyyəti

İDİ  seçki günü tərəfsiz və müstəqil müşahidəçiliyin təşkili ilə bağlı ölkənin 15 seçki dairəsi üzrə 15 təlim keçirib. Bu təlimlərdə 78 nəfər ölkə vətəndaşı olan İDİ-nin üzv və könüllüləri iştirak edib. Onlardan 24 nəfərin MSK-da, 54 nəfərin isə DSK-da qeydiyyatına hüquqi yardım göstərilib və ümumilikdə İDİ könüllü surətdə, daxili imkanklar hesabına 75-dən çox müşahidəçi ilə seçki günü əməkdaşlıq edib. Müşahidəçilərə tərəfsiz müşahidəçiliyə dair davranış qaydaları, müşahidəçilərin hüquq və səlahiyyətləri, seçki günü səsvermə və səssayma qaydaları, seçici fəallığının hesablanmas, müşahidəçilik üzrə anket formalarından istifadə və hesabat vermə üzrə təlimatlandırılıb. Muşahidəcilər səsvermə günü üçün Yaddaş kitabçası, Muşahidəçilər üçün Yaddaş, muşahidə uzrə anketlər (secici fəallığını uzrə Anket forması, müşahidəçiliyə dair RƏY forması, pozuntulara dair Akt forması və səsvermənin yekunlarına dair protokolun surəti) və təlimatlarla təmin ediliblər. Muşahidəcilər gun ərzində 8 dəfə - secki məntəqəsinin acılması, səsvermə prosesi və seçicilərin fəallığı və səslərin sayılması  üzrə monitorinqin nəticələrini  Məlumat Mərkəzinə təqdim ediblər. Məlumat Mərkəzində calışan 2 nəfər operator muşahidəcilərdən daxil olan hesabatları xususi metodologiya əsasında komputer bazasına daxil edib. Eyni zamanda secki gunu İDİ-nin huquqşunası ekspert qismindədan fəaliyyət gostərib. Ekspert muşahidəcilərə səsvermə prosesi və səslərin sayılması uzrə huquqi yardım edib.

Secki gunundən sonra muşahidəcilərin verdiyi məlumatlar onların təqdim etdiyi secici fəallığı uzrə Anket forması, müşahidəçiliyə dair RƏY forması, pozuntulara dair Akt forması və səsvermənin yekunlarına dair protokolun surətlərilə tutuşdurularaq dəqiqləşdirilib.

Seçki məntəqələrinin açılması və səsverməyə hazırlığı

Müşahidə aparılan seçki məntəqələrinin müəyyən hissəsində seçki məntəqələrinin təşkili və açılması zamanı problemlər qeydə alınıb. Beləliklə:

• Seçki məntəqələrinin 9,5%-də səsverməyə hazırlıq vaxtında başlamayıb.
• Seçki məntəqələrinin 21,4%-də səsvermə otağında səsverməyə dair təlimat və məlumat plakatları olmayıb.
• 33,3% seçki məntəqəsində səsvermə otağının daxilində və xaricində təşviqat materiallarına  rast gəlinib.
• Seçki məntəqələrinin 7,1%-də seçki bülletenləri sayılmayıb, möhürləndiyi göstərilməyib, 16,7%-də isə sayılsa da, sayı elan olunmayıb.
• 31,0% seçki məntəqəsində istifadə edilməmiş qeydiyyatdançıxma vəsiqələri sayılaraq, yarı kəsməklə ləğv edilərək, ayrıca zərfə qoyulmayıb və bu barədə akt tərtib edilməyib.
• Seçki məntəqələrinin 15,4 %- də daşınan seçki qutularında səsvermə üçün müraciələrin sayı elan edilməyib.
• 14,3% seçki məntəqəsində mürəkkəb və ultrabənovşəyi lampalar yoxlanılmayıb.
• Seçki məntəqələrinin 95 %-də MnSK sədri boş seçki qutularını müşahidəçilərə göstərib, onları bağlayıb və fərdi nömrələnmiş birdəfəlik plastik kilidlə bağlasa da,  məntəqələrin 16,7%-də kilidlərin fərdi nömrələrini elan etməyib və bu nömrələr müvafiq aktda qeyd olunmayıb.

Səsvermə prosesi

23 dekabr 2014-cu il tarixli Bələdiyyə seçkilərində İDİ səsvermə prosesində müxtəlif növ seçki hərəkətlərinin Seçki Məcəlləsinin tələblərində nəzərdə tutulduğu kimi deyil, pozuntularla müşayiət olunmasını aşağıdakı formada qeydə alıb:

• Seçki məntəqələrinin 14,3%-də MnSK üzvü səsvermə otağının girişində seçicinin şəxsiyyətini təsdiq edən müvafiq sənədi sona qədər ciddi yoxlamayıb.
• 21,4% seçki məntəqəsində MnSK üzvü səsvermə otağının girişində ultrabənövşəyi lampa vasitəsilə seçicinin sol əlinin baş barmağının mürəkkəblə işarələndiyini yoxlamayıb.
• Barmağının mürəkkəblə işarələnməsini yoxlatdırmaqdan imtina edən seçicilər 26,2% seçki məntəqəsində səsvermə otağına buraxılıb.
• 14,3% seçki məntəqəsində səs vermək üçün MSK-nın müəyyənləşdirdiyi müvafiq sənədlərdən başqa digər sənədlərlə səsvermə halı müşahidə olunub.
• 38,1% seçki məntəqəsində seçicinin sol əlinin baş barmağının mürəkkəblə işarələnməməsi halları müşahidə olunub.
• Barmağının mürəkkəblə işarələnməsinə razı olmayan seçicilərə səsverməyə icazə verilməsi hallarına 19,0% seçki məntəqəsində rast gəlinib.
• 52,4% seçki məntəqəsində seçki bülleteninin nömrələnmiş yuxarı sol küncünün qabaqcadan kəsilməsi halı müşahidə olunub.
• Seçki məntəqələrinin 16,7%-də seçicinin seçki bülleteni alması haqqında seçici siyahısında adının qarşısında imza qrafasında imza atmaması hallarına rast gəlinib.
• 33,3% seçki məntəqəsində seçicinin seçki bülleteni alması haqqında seçici siyahısında başqasının adının qarşısında imza qrafasında imza atması hallarına rast gəlinib.
• Seçki məntəqələrinin 33,3%-də səsvermənin gizliliyinin pozulması halı müşahidə olunub.
• 52,4% seçki məntəqələrində başqasının əvəzinə səsvermə halı müşahidə olunub.
• Bir şəxs tərəfindən seçki qutusuna birdən artıq seçki bülleteninin atılması halı 66,7% seçki məntəqəsində müşahidə olunub.
• 16,7% seçki məntəqəsində seçicinin iradəsinə təsir etmə hallarına rast gəlinib.
• 28,6% seçki məntəqəsində səsvermə kabinəsinə birdən artıq şəxsin daxil olması hallarına rast gəlinib.
• Seçki məntəqələrinin 31,0%-də polis seçki məntəqəsindən azı 100 metr  aralıda dayanmalıdır prinsipinə əməl olunmayıb.
• 7,1% seçki məntəqəsində səsvermə otağında seçici qismində istisna olmaqla polis əməkdaşlarına rast gəlinib.
• Səsvermə otağında MSK və ya DSK tərəfindən verilmiş müvafiq lövhəciyi olmayan şəxslərə (seçicilər istisna olmaqla) 23,8% seçki məntəqəsində rast gəlinib.
• 9,5% seçki məntəqəsində səsvermə vaxtında (saat 19:00) başa çatmayıb.

Səslərin sayılması

İDİ-nin müşahidəçiləri səslərin sayılması zamanı prosesin keyfiyyətinə təsir edən ciddi qanun pozuntularını qeydə alıblar. Pozuntuları aşağıdakı kimi qruplaşdırılıb:

• 16,7% seçki məntəqəsində səslərin hesablanması hərəkətlərinin hamısı səsvermə otağında həyata keçirilməyib
• Seçki məntəqələrinin 11,9%-də seçki qutuları, seçici siyahıları və digər seçki materialları səslərin hesablanması başa çatanadək səsvermə otağında qalmayıb.
• 11,9% seçki məntəqəsində səslərin sayılmasının  komissiya üzvlərindən başqa hər hansı başqa şəxs tərəfindən aparılması hallarına rast gəlinib.
• Seçki qutuları açılmazdan əvvəl MnSK üzvləri tərəfindən aşağıdakılar müəyyən edilməyib:

• Seçici siyahısındakı seçicilərin sayı - 31,0% seçki məntəqəsində
• Əlavə seçici siyahısında olan seçicilərin sayı - 54,8% seçki məntəqəsində
• Səsvermə üçün qeydiyyatdan çıxma (səsvermə) vəsiqəsilə səs vermiş seçicilərin sayı - 40,5% seçki məntəqəsində
• Səsvermə üçün qeydiyyatdan çıxma (səsvermə) vəsiqəsi almış seçicilərin sayı -42,9% seçki məntəqəsində
• Məntəqə üzrə seçicilərin ümumi sayı - 31,0% seçki məntəqəsində
• DSK tərəfindən verilmiş seçki bülletenlərinin sayı - 40,5% seçki məntəqəsində
• Seçki bülleteni almış seçicilərin sayı - 42,9% seçki məntəqəsində
• Səsvermə otağından kənarda səs vermiş seçicilərin ərizələrinin sayı - 48,1% seçki məntəqəsində
• Səsvermə otağından kənarda səs verən seçicilərə verilmiş seçki bülletenlərinin sayı - 47,1% seçki məntəqəsində
• Istifadə edilməmiş seçki bülletenlərinin sayı - 40,5% seçki məntəqəsində
• Korlanmış seçki bülletenlərinin sayı - 51,9% seçki məntəqəsində

• 62,9% seçki məntəqəsində karbonlaşmış (əsas) protokolun 1- 6- cı bəndləri qutular açılmamışdan doldurulmalıdır prinsipinə əməl olunmayıb.
• Seçki məntəqələrinin 33,3%-də qutular açılmamışdan kilidlər yoxlanmayıb və fərdi nömrələr elan olunmayıb.
• 47,6% seçki məntəqəsində səslərin hesablanması ümumi hesablanma prosesinə yekun vurulanadək fasiləsiz aparılmalıdır prinsipi ilə aparılmayıb.
• 64,3% seçki məntəqəsində səslərin sayılmasının  səs vermə otağından kənarda baş verməsi halına rast gəlindi.
• Seçki məntəqələrinin 47,6%-də səslərin sayılması müşahidəçilərin müşahidəsi altında baş verməyib.
• 61,9% seçki məntəqəsind səslərin sayılması zamanı bülletenlərin qarışdırılması, dəyişdirilməsi və ya üzərinə işarə qoyulması halına rast gəlindi.
• 54,8% seçki məntəqəsində səslərin hesablanması namizədlərin aldığı real səslərə uyğun hesablanmadı.
• 54,8% seçki məntəqəsində karbonlaşmış protokollar səsvermə otağında tərtib olunmadı.
• 62,4% seçki məntəqəsində protokolun təsdiq olunmuş surətini müşahidəçilərə əldə etməyə imkan yaradılmadı.
• Seçki məntəqəsinin 57,1%-də əsas protokollar səs vermə otağında yazılmadan  seçki sənədlərinin otaqdan çıxarılması halına rast gəlindi.
• 64,3% seçki məntəqəsində protokolun imza və möhürlə təsdiq olunmuş bir nüsxəsi divardan asılmadı.
• 38,1% seçki məntəqəsində səslərin sayılması və protokolların yazılmasına kənar şəxslərin müdaxiləsi müşahidə olundu
• 38,1% seçki məntəqəsində MnSK sədri və komissiya üzvlərinə kənar şəxslərin göstəriş vermə halı müşahidə olundu.

Komissiya üzvlərinin iş keyfiyyəti.

Seçki məntəqəsinin 38,1%-də MnSK sədri və üzvlərinin müşahidə edənlərin qanunauyğun suallarına cavab verməməsi hallarına rast gəlinib. MnSK sədri və üzvləri tərəfindən müşahidəçilərin  irad və təkliflərinə etinasız (saymazyana) yanaşma hallarına 31,0% seçki məntəqələrində rast gəlinib.

Monitorinqçilərin müşahidə prosesini qiymətləndirməsi

Müşahidəçilər səsvermə gününün hər 3 mərhələsi üzrə müşahidəçiliyə yaradılan şəraiti 5 qiymət üzrə (çox pis, pis, orta, yaxşı və orta) aşağıdakı qaydada qiymətləndirmişlər:

1. Səsvermənin hazırlıq dövrü:  Çox pis- 16.7%, Pis-4.8 % , Orta-33.3%, Yaxşı - 45.2%,
2. Səsvermə zamanı:   Çox pis- 26.2%,  Pis-35.7%,  Orta-26.2%, Yaxşı - 9.5%, Əla-2.4%.
3.  Səslərin sayılması və protokollaşması zamanı:  Çox pis- 57.1%, Pis-21.4%,  Orta-9.5%, Yaxşı - 9.5%, Əla-2.4%.

Seçici fəallığı

İDİ müşahidəçiləri müşahidə apardıqları 15 seçki dairəsi üzrə seçici fəallığını öyrənmək üçün səsvermə otağının daxilində səsvermə kabinəsindən çıxıb seçki qutusuna bülleten atan şəxslərin sayını onlara verilmiş Anketə qeyd etməklə hesablayıb 5 dəfə, saat 10, 12, 15, 17 və 19:00-da mərkəzə məlumt ötürmüşdür. Aşağıda MSK-nın rəqəmlərilə müqayisəli şəkildə saatlara uyğun seçici fəallığı göstərilmişdir:

                                                           MSK                          İDİ

Saat 10:00                              8.97%                         4.53%

Saat 12:00                              19.80%                       10.39%

Saat 15:00                              30.92%                       15.43%

Saat 17:00                              35.12%                       18.21%

Saat 19:00                              37.45%                      20.05%

İDİ-nin apardığı müşahidələr nəticəsində 15 seçki dairəsi üzrə səsvermənin sonuna seçici fəallığı 20.05 % olmuşdur. Ancaq MSK-nın ilkin rəsmi məlumatına əsasən bu seçki dairələri üzrə seçici fəallığı 37,45% göstərilmişdir.

Müşahidələr statik aparıldığına görə səsvermədə “karusel” əməliyyatını təsbit etmək mümkün olmayıb. Yəni İDİ müşahidəçilərinin məlumatı əsasında seçici fəallığı barədə açıqlanan sayın içərisində bu əməliyyatda iştirak edənlərin də olması mümkündür.

Müşahidə aparılan seçki məntəqələrində seçici fəallığının süni olaraq yaradılmasına rəvac verən ciddi qanun pozuntularının baş verdiyini nəzərə alaraq, MSK-nın elan etdiyi ölkə üzrə son rəsmi rəqəmin (38,93%) həqiqiliyi ciddi şübhə doğurur.

İDİ hesab edir ki, 23 dekabr 2014-cu ildə keçirilən bələdiyyə seçkilərində əslində seçici fəallığının aşağı olması seçki prosesində rəqabətin olmaması, davamlı seçkilərin saxtalaşdırlmasına dair ictimai rəydə olan yüksək şübhələr, seçki öncəsi müstəqil və müxalif namizədlərə yaradılan ciddi manelər, seçki prosesinin ədalətliliyinə inamın aşağı olması, yerli özünidarə institununun nüfuzunun aşağı olması və bələdiyyələrin müstəqilliyinin və statusunun artırılmasına dair götürlmüş beynəlxaql öhdəliyin yerinə yetirilməməsilə bağlıdır.

Seçki günü müşahidəçilərə təzyiqlər

Müşahidə aparılan seçki məntqələrində İDİ müşahidəçilərinin fəaliyyətinə müxtəlif manelər yaradılıb. Belə ki, 33 saylı Xətai birinci seçki dairəsi ərazisində müşahidə aparan monitorinqçinin MSK tərəfindən verilmiş vəsiqəsinin üzərində olan möhürün guya saxta olması səbəbilə onu seçki məntəqəsinə buraxmayıblar. Müşahidəçinin məntəqəyə buraxılmaması halı 95 saylı Tərtər seçki dairəsi ərazisində də baş vermişdir. 9 saylı Binəqədi seçki dairəsi ərazsində monitorinq aparan müşahidəçi sual verən zaman məntəqədə çıxarılması problemilə üzləşmişdir. 113 saylı Şəki şəhər seçki dairəsi ərazisində müşahidə aparan monitorinqçi təzyiqlə üzləşdiyinə görə rəy anketini tam doldurmağa imkan verilməmişdir. MSK-nın müdaxiləsi nəticəsində müşahidəçilərə olan təzyiqlər müəyyən dərəcədə aradan qaldırılmışdır.

Müşahidəçilərin rəyinə görə ümumilikdə səsvermə prosesi zamanı 33,3% seçki məntəqəsində müşahidəçilərə komissiya üzvləri və digər şəxlər tərəfindən təzyiq etmə halları müşahidə olunub.

Nəticə və Tövsiyyələr

İDİ 23 dekabr 2014-cü il Bələdiyyə seçkilərinin müşahidəsinə dair aşağıda göstərilən ilkin nəticələrə gəlib:

• 23 dekabr 2014-cü il Bələdiyyə seçkiləri zamanı seçkiqabağı mühit azad və demokratik seçkilər keçirməyə imkan verməyib, siyasi azadlıqlar, xüsusən də söz və mətbuat azadlığı, birləşmək və sərbəst toplaşmaq azadlığı yönündə çatışmazlıqlar aradan qalxmayıb. Əksinə bu seçkilər siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəallarının, tanınmış huquq müdafiəcilərinin, jurnalist və blogerlərin həbsi və nəticə etibarilə ölkədə olan represiya mühiti altında aparılıb.
• 23 dekabr 2014-cü il Bələdiyyə seçkiləri dövründə seçkilərində namizədlərin qeydiyyatı dövrü ciddi qanun pozuntuları ilə müşayiət olunaraq, seçkilərdə alternativsizlik mühitinin yaradılması ilə nəticələnib. Bunu seçkidə iştirak edən partiyalar və onların qeydə alınmış  namizədləri barədə  MSK-nın rəsmi məlumatına baxdıqda aydın görmək olur.
• 23 dekabr 2014-cü il Bələdiyyə seçkilərində seçkiqabağı təşviqat kampaniyasında qarşıduran siyasi tərəflər, o cümlədən namizədlər arasında bərabər və rəqabətli siyasi şərait təmin olunmayıb.
• Seçki prosesində seçki iştirakçılarına, xüsusən də siyasi partiyalar, namizədlər, seçicilər və müşahidəçilərə qarşı təzyiq və təhdidlər qeydə alınıb. Seçkiqabağı təşviqat pozuntusu ittihamı ilə fotobloger həbs olunub.
• Bələdiyyə uzvluyunə namizədlərin irəli surulməsi və qeydiyyatı prosesində namizədlərə munasibətdə ciddi ayrı-seckilik muşahidə edilib. Belə ki, hakim YAP-nın uzvlərinin qeydiyyatında hec bir maneciliklər olmayıb. Bunun əksinə olaraq muxalif siyasi partiya uzvlərinin qeydiyyatında isə DSK-lar və ya yerli icra hakimiyyətləri tərəfindən coxlu sayda suni əngəllər yaradılıb. Bəzən yerli icra numayəndələri tərəfindən onlara təzyiqlər olub.
• ATƏT DTİHB və Avropa Şurası Venesiya Komissiyasının secki qanunvericiliyinə dair təklifləri qəbul edilməyib. Əksinə olaraq, son bir neçə ildə Seçki Məcəlləsinə edilmiş mürtəce əlavə və dəyişikliklər nəticəsində bir sıra seçki hərəkətlərinin icrası çətinləşmiş, namizədlərin qeydiyyatı və seçkiqabağı təşviqata hüquqi məhdudiyyətlər yaranmışdır.
• Səsvermə günü seçki məntəqələrində çox saylı qanun pozuntuları, xüsusən də bir şəxsin bir neçə dəfə səs verməsi və topa bülletenlərdən istifadə halları qeydə alınmış, səslərin sayılması və protokollaşması prosesi ciddi pozuntularla aparılmış, bununla da səsvermənin qanuni nəticələri şübhə altına düşüb.
• Secki gunu secici fəallığı barədə rəsmi məlumatlar ciddi şubhə doğurub və əksər secki məntəqlərində secici fəallığı suni olaraq şişirdilib;

Bedləliklə İDİ 23 dekabr 2014-cü il Bələdiyyə seckilərinin monitorinqinin nəticələrini

umumiləşdirərək aşağıdakı Rəyə gəlir:

• 23 dekabr 2014-cü ildə Azərbaycan Respublikasında Bələdiyyələrə kecirilən secki azad, ədalətli, şəffaf və demokratik olmayıb. Seckilərin butun mərhələlərində, əsasən də namizədlərin irəli sürülməsi və qeydiyyatı, seckiqabağı təşviqat və secki gunu səsvermənin nəticələri uzrə umumiləşdirmə gostərir ki, bu secki rəaqbətsiz və alternativsilik şəraitində baş verib, Azərbaycan xalqının həqiqi iradəsini ifadə edən seckilər olmayıb.
• Seçkilərdə qeydə alınmış qanun pozuntuları və seçkiqabağı siyasi mühit, azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsinə imkan verməmiş, bununla da Bələdiyyə seçkiləri Azərbaycan Respublikasının yerli qanunvericliyinə və beynəlxalq standartlara uyğun keçirilməmişdir.
• Azərbaycan Respublikasının dovlət orqanları, xususən də siyasi hakimiyyət bu seckinin azad, ədalətli və demokratik kecirilməsi ucun siyasi iradə numayiş etdirə bilməmişdir.

İDİ 23 dekabr 2014-cü il Bələdiyyə seçkilərinin monitorinqinin  ilkin nəticələrinə dair aşağıdakı  tövsiyyələri diqqətə çatdırır:

• Qanun pozuntuları ilə bağlı bütün müraciət və şikayətləri seçki komissiyaları dərhal araşdırmalı, bu prosesdə iştirak edən səlahiyyətli şəxslərin məsuliyyətə cəlb olunması istiqamətində müfaviq qərarlarını ictimaiyyətə çatdırmalıdır.
• Ölkədə siyasi və vətəndaş cəmiyyəti fəallarına qarşı aparılan represiyalar dayandırılmalı, beynəlxalq ictimaiyyətin siyasi məhbus kimi tanıdığı şəxslər həbsdən azad olunmalı, problemlərin həlli qarşılıqlı dialoq şəraitində həyata keçirilməlidir.
• Respublikada siyasi azadlıqlarla bağlı müşahidə olunan siyasi böhranın aradan qalxması üçün siyasi hakimiyyət dövlətlə vətəndaşlar arasında siyasi inam yaratmağa cəhd göstərməlidir.
• Bələdiyyələrin statusunun artırılması, paytaxt və iri şəhər bələdiyyələrinin yaradılması barədə «Yerli özünüidarəetmə haqqında Avropa Xartiyasının» tələblərinə və Avropa Şurası Yerli və Regional Hakimiyyətlər Konqresinin çağırışlarına əməl edilməlidir.
• Siyasi hakimiyyət bütün siyasi rəqiblərinin dövlət və yerli idarəetmədə sərbəst və bərabər təmsilçiliyinə şərait yaratmalıdır.
• Dövlət strukturları vətəndaşların sərbəst toplaşmaq, söz və mətbuat azadlığını təmin edən insan və vətəndaş hüquqlarına hörmət etməlidirlər.
• Seçki Məcəlləsinin yerli ictimai-siyasi təşkilatlar, habelə Avropa Şurasının Venesiya Komissiyasının tövsiyyələri əsasında təkmilləşdirilməsi üçün siyasi iradə nümayiş etdirilməlidir;
• Secki komissiyalarının tərkibi əsas siyasi quvvələrin bərabər təmsilciliyi ilə paritet prinsipi əsasında təşkil edilməlidir.
• Secki huquqlarının pozulmasına dair şikayətlərin verilməsi və baxılmasına dair demokratik və təkmil qaydalar muəyyənləşdirilməlidir.
• Seçki komissiyaları gələcəkdə seçki prosesində aşkarlığın təmin olunması ilə bağlı səylər nümayiş etdirməli, bütün vətəndaşlara seçki prosesini heç bir təzyiq olmadan müşahidəsi üçün şərait yaratmalıdır

IDI İdarə Heyəti

Bakı şəhəri,                                                              25 dekabr 2014-cü il

Əlavə

Müşahidə prosesi aparılmış seçki dairələrinin

 S İ Y A H I S I