ABŞ və Azərbaycan prezidentləri

Təxminən beşinci sinfə qədər prezidentlərlə çox az maraqlanırdım, baxmayaraq ki, Heydər Əliyevin bizim prezidentimiz olduğunu bilirdim, amma bu barədə düşünmürdüm.

Bircə dəfə onu nənəm çoxdan gözlədiyimiz hind filmini və Latın Amerikası serialını (“Qvadelupe”, ya da, o vaxtlar TV-də nə gedirdi?) izləmək üçün AzTV-ni açdığı zaman gördüm, bəzən çox əsəbiləşirdik, belə ki, serialı bir saat, bəzən isə daha çox gecikdirirdilər, çünki prezidentin hansısa rayona və ya müəssisəyə baş çəkməsi yayımlanırdı.

Amma mən beşinci sinifdə oxuyanda evimizin yanında park tikməyə başladılar, parkın girişində demək olar ki, dərhal qızılı rəngli 75 rəqəmini və eyni şəkildə latın əlifbası ilə Heydər Əliyev yazısını asdılar. Qəsəbədə prezidentin özünün bu parkın tikintisinə göstəriş verdiyi barədə şayiələr yayıldı və biz – heç də uşaqlar üçün nəzərdə tutulmayan seriallardan başqa hər-hansı əyləncədən məhrum uşaqlar səbirsizliklə açılışı gözləyirdik. Bizə Heydər Əliyevin özünün gələcəyini vəd etdiklərindən və beşmərtəbəli binanın balkonlarına doldurduqlarından parklarla bağlı məqaləmdə artıq bəhs etmişdim.

O hadisədən sonra prezidentlə bağlı bütün bu qarmaqarışıqlıqlara qarşı qeyri-müəyyən, dumanlı münasibət yaranmışdı. Bundan sonra 3-4 ayda bir bizi dərslərdən azad edirdilər ki, səfərdən qayıdan prezidenti aeroportda qarşılayaq və ya ona əl sallamaq üçün yollarda duraq. Amma biz çoxumuz, uşaq da olsaq, axmaq deyildik – birinci dəfə gözləməyin nə qədər yorucu və soyuq olduğunu və nə dərəcədə yemək istədiyimizi, amma orada qalmaq məcburiyyətində olduğumuzu xatırlayırdıq. Bu da sizə H.Əliyevin uşaqlarla şəkli. Görünür, onlar bizdən fərqli olaraq, görüşə nail olana qədər gözləyiblər:

Daha sonra 2003-cü il idi. 11-ci sinifdə oxuyurdum, 16 yaşında idim. Tarix dərslikləri fəal şəkildə 1969-cu ildən etibarən Azərbaycanda, nəhayət ki, günəş doğduğunu, 1993-cü ildən sonra isə dünyanın heç bir yerində olmadığı qədər canlanma olduğunu yazırdılar. Ən əsası isə ermənilər yerlərinə oturdulmuşdu.

Amma 16 yaşında çox az adam Şaxta Babaya və ya Karlsona inanır, bu nağıllara da inanan az idi. Mənim üçün həmin il çox həyəcanlı idi, universitetə daxil olmağa hazırlaşırdım, dərslikləri və testləri isə ildən ilə yeniləyirdilər, üstəgəl, çox vaxt başqa şeylərə olduğu kimi, repetitorlara da pulum çatmırdı. Ailən belə bir hərcmərclik içində yaşadığı zaman hər şeyin dərsliklərdə deyildiyi kimi şirin olmadığını anlamaq çətin deyildi.

Sonra seçkilər oldu və bizim siniflərimizə gələrək bilirsiniz, kimə səs verməyi xahiş etdilər. Amma biz məktəbdən uzaqda yaşayırıq, ona görə ailəm başqa yerdə səs verməli idi. Seçkilərdən bir gün sonra direktor müavini Flora xanım sinfimizə gəldi və qürurla sona qədər mübarizə apardığını və qalib gəldiyini danışdı.

İzah edim – o, müxalifət nümayəndəsi və müşahidəçi ilə mübarizə aparıb və sonunda nəticələri saxtalaşdıra bilib. Bax belə yalançı YAP vətənpərvəri idi.

Yeri gəlmişkən, o seçkilərdən video paylaşım, xatırlayın:

Mövzumuz bu deyil, amma həmişə bu qadın haqqında yazmaq istəyirdim. Flora xanım, əgər bunu oxuyursunuzsa, ümid edirəm ki, bir gün gördüyünüz işə: sizinlə pul verib hazırlaşmaq istəməyən şagirdlərə qarşı münasibətlərinizə, onları alçaltmağınıza və universitetə qəbul olmayacaqları vədi verməyinizə; həmişə rüşvət tələb etməyinizə – axşam gedib valideynlərə yenə pul aparmalı olduğunuzu deməyin necə bir hiss olduğunu isə təsəvvür belə etmirsiniz; 2003-cü ildə həyasızcasına seçkilərin nəticələrinin saxtalaşdırılmasına köməklik göstərməyinizə və bir çox başqa şeylərə görə peşman olacaqsınız. 2008-ci ildə sonuncu dəfə sizi gördüyüm zaman yolu keçdim və özümü elə apardım ki, guya sizi tanımıram, buna heç də təəssüf etmirəm. Çünki sizin kimiləri xalqımızı şikəst edir və onun demokratik əhval-ruhiyyəsini kökündən məhv edir. Allah sizi bildiyi kimi etsin.

Mövzuya qayıdaq. Axşam böyük həyəcanla Fabrika Zvezd -2-nin finalını izləyirdim və birdən efiri kəsdilər və prezidentin öldüyünü elan etdilər. Televizoru söndürdüm və yatmağa getdim. Bundan mənim həyatımda nə dəyişdi? Heç nə. Niyə ikiüzlülük edim? Yenə də universitetə daxil olmaq və dərs oxumaq lazımdır, həyat sadəcə bundan ibarətdir. Səhər məktəbdə bir çox sinif yoldaşlarım Fabrika-2-nin finalına sonuna qədər baxa bilmədiklərindən narazılıq edirdilər. Heç kim ağlayıb özünü öldürmürdü. Yuxarıda bəhs etdiyim Flora xanımın gözlərinin qırmızı olduğunu gördüm. O, bədbəxt görünürdü, ya da belə görünməyə çalışırdı. Daha bir neçə beləsini  gördüm, TV-də də göstərirdilər ki, çoxları H.Əliyevin məzarını ziyarət edir. Amma heç olmasa bizdə Şimali Koreyadakı kimi mənzərə olmadığı sevindirir, videoya baxın:

Sonra birdən prezidentyönlü istedadlar peyda olmağa başladı. Bizim məktəbdə aşağı siniflərdən şeir yazan bir qız tapıb çıxardılar. Heydər Əliyev haqqında. O, səhər növbəsindəkilərə fəal şəkildə oxuyurdu. Mən də şeir yazırdım. Daha çox sevgi və gənclik haqqında. Amma öz şeirlərimi məktəb səhnələrindən oxumurdum.

2004-cü ildə Bakı Dövlət Universitetinə daxil oldum, fakültəmdə ən yüksək balı topladığım üçün birinci dərs günü rektor Abel Məhərrəmov özü tələbə biletlərimizi və hər tələbəyə bir qərənfil verirdi. Tribunaya yüksək bal toplamış bir qızı çıxardılar. Tribunanın qarşısında toplaşanlara göz gəzdirən qız dərindən nəfəs aldı və hamımızın ölkəmizin gələcəyi üçün mübarizə aparmalı olduğumuz barədə nitq söylədi. Sonda dedi ki, yüksək bal toplamasına Heydər Əliyevdən aldığı ilham kömək edib. Dinləyənlər var gücləri ilə alqışlamağa başladı.

Tribunanın arxasında qızğın günəş altında tələbə biletimi gözləyərkən başa düşdüm ki, Əliyevlər ailəsinin nümayəndəsi mənim prezidentim ola bilməz. Kimin olursa olsun, amma mənim ola bilməz. Çünki mən bu qədər ikiüzlülük və yalanı uda bilmirəm, içəridən paslanmaq və parçalanmaq istəmirəm. Mənim prezidentim kimsə başqası ola bilər, amma bu ailədən biri yox.

Mən sizə prezident şəxsiyyətinə sitayişlə bağlı öz təcrübəmdən danışdım. Hər kəsin təcrübəsi fərqli ola bilər. Biz, sadəcə kağız üzərində də olsa, demokratik dövlətin nümayəndələriyik, buna görə mən istənilən fikrə hörmət edirəm və başqaları üçün Əliyevlər ailəsi həqiqətən ölkə idarəetməsinin idealı ola bilər. Hər şey ola bilər. Kimlərsə üçün Stalin də xalqın atası idi.

Niyə ümumilikdə ölkə miqyasında şəxsiyyətə pərəstişdən deyil, öz uşaqlıq təcrübəmdən yazdım? Çünki adi bir insanın – vətəndaş fəalı və ya siyasi xadimin yox – sadə bir insanın nümunəsində danışmaq istədim.

Çünki siz hamınız, ya da əksəriyyətiniz, onsuz da prezident şəxsiyyətinə pərəstiş dedikdə nəyi nəzərdə tutduğumu bilirsiniz: yollarda “Körpü yolun bir hissəsidir. H.Əliyev” və ya “Mən istəyirəm ki, bizim xalqımız həmişə çay içsin. H.Əliyev” və ya bunlar kimi transparantlar asılmasıdır:

Hər tərəfdən eyni fotoşopdan çıxmış simanın və ya fotoşopdan çıxmış iki simanın bizə baxmasıdır:

Bütün məktəblərin, muzeylərin, aeroportların və digər müəssisələrin eyni adla adlandırılmasıdır... zənnimcə, davam etməyə ehtiyac yoxdur, özünüz bilirsiniz.

İndi isə ABŞ-da prezidentlərlə bağlı vəziyyətdən danışmaq istəyirəm. Burda prezidentləri – keçmiş və elə indikini də çoxları sevir. Və ya hörmət edirlər. Əlbəttə, hamısını sevmək mütləq deyil. Və mütləq sevmirlər, yeri gəlmişkən, fikrimi yanlış ifadə etdim. Amma müəyyən harmoniya var.

Bu il ABŞ-da seçkilər keçirilir. Bu seçkilərdə Mitt Romni və hazırki prezident Barak Obama prezident qoltuğu uğrunda mübarizə aparacaqlar. Məsələn, Dövlət Departamentinin istənilən işçisi açıq-aşkar şəxsi fikrinə görə məsələn, Obamanın yaxşı prezident olmadığını deyə və ya onu söyə bilər. O, vəzifəsindən atılmayacaq və ailəsi problemlər yaşamayacaq.

Obamanın şəkilləri hər küncdən əhaliyə baxmır və onun kəlamları yeraltı keçidlərin və müəssisələrin divarlarını doldurmur (baxmayaraq ki, televizorda onu çox göstərirlər, amma rəqibini də göstərirlər), Obama kitablar dərc edir, amma onları almağa zorla məcbur etmir, kimə maraqlıdırsa o da alır, maraqlı olmayan almasın. Yeri gəlmişkən, bu da Obamadan iki kitabın üzü:

Bu günlərdə həmkarım prezidentin çıxışını izləməyə getdi, bir saat yarım növbədə durdu, amma nitqdən sonra növbəti gün işə razı gəldi və dedi ki, zalda hədsiz enerji var idi, o, buna heyran olmuşdu. Mən qeyri-iradi olaraq balaca uşaq olanda prezidentimizi gözlədiyimizi xatırladım. Heç bir enerji yox idi. Digər həmkarım dedi ki, heç vaxt Obamanı dinləməyə getməzdi, çünki, o, sosialistdir. Ofisdə belə bir adi söhbət. Bundan sonra heç kimi rəhbərliyə çağırmadılar, heç kimin problemi olmadı.

ABŞ-da keçmiş prezidentlərə də hörmət edirlər. Təkcə Vaşinqtonda Linkolnun, Tomas Ceffersonun memorialı, Ruzvelt adası, Ronald Reqan aeroportu, Corc Vaşinqton adına Universitet və s. var. Linkolnun memorialını nə qədər insanın ziyarət etdiyini əks etdirən fotoya baxın:

Bu yaxınlarda yoldan keçirdik və döngədə böyük növbə olduğunu gördük. Oğlum nə baş verdiyini soruşdu, sən demə, turistlər növbəyə durub Abraham Linkolnun öldüyü evə daxil olmaq imkanı gözləyir. Hava çox isti idi, amma adamlar öz növbələrini gözləyirdilər, hamı kifayət qədər sevincli idi və maraqlanırdı.

Məktəbdən H.Əliyev muzeyinə ekskursiyaları xatırladım, biz çox həvəssiz gedirdik, bütün ekskursiya boyunca əsnəyirdik.

Prezidentlər haqqında filmlər çəkirlər. Amma bunu onların öz övladları etmir və bu filmlər ailə videosu kimi görünmür. Bu filmləri dövlət və ya ictimai televiziyada yayımlamırlar. Və onlara dövlət büdcəsindən pul sərf olunmur. Bu filmlər özəl şirkətlər tərəfindən çəkilir və sonra millət onlara bilet almaq üçün növbələrə durur. Məsələn, bu yaxınlarda qazaxıstanlı Timur Bekmambetov əsas qəhrəmanlarından biri Linkoln olan fantastik film çəkdi. Bu da o filmin treyleri:

Prezident şəhərin küçələrindən keçəndə o da təhlükəsizlik üçün kortejlə keçir, amma ona görə küçələrdə tıxaclar yaradılmır. Çünki digər vətəndaşlar  da ondan heç də əksik olmayan insanlardır, onlar da işə getməlidirlər.

Prezidentlərin şəkilləri dövlət müəssisələrində və ya bəzən sadəcə şirkətlərdə asılır. Amma adətən bu, çərçivəli kiçik şəkillər olur, vəssalam. Onların yanında hazırkının tam əksi olan əvvəlki prezidentin şəkli də asıla bilər, amma heç kim onu çıxarmağı xahiş etməyəcək. Adamlar maşınlarına üzərində prezidentin və ya onun rəqibinin şəkli olan nişanlar taxırlar, beləliklə öz dəstəklərini və ya bunun əksini ifadə edirlər. Amma heç kim onları buna məcbur etmir.

Niyə belə kəskin fərq var? Yeri gəlmişkən, ABŞ-da da siyasi elita var və siz bu elitanın üzvüsünüzsə, prezidentliyə nail olmaq daha asan olacaq. Və ya prezidentlər (yaxud prezidentliyə namizədlər) və onların ailələri də xalqın ehtiyaclarından xəbərsiz olur. Məsələn, bu yaxınlarda Romninin həyat yoldaşı TV-də “əziyyət çəkməsindən” danışırdı. Sonradan qəzetlər çox ələ saldılar, milyoner arvadı, bir gün belə düz-əməlli işləməyən insan “ağır həyatdan” danışır. Hazırkı prezidentin həyat yoldaşı da sağlam qida və s. kampaniyaları ilə hamıya yaxınlaşıb.

Amma hər şeyin həddi var. Prezidentlər başa düşürlər ki, bunu birtəhər eləmək olar, amma bunu xalq bağışlamaz. Çünki xalq bilir ki, onun hüquqları var və o, səbr etməyəcək. Nə isə xoşuna gəlməsə növbəti müddət üçün seçməyəcək.

Çünki KİV hər şeydən xəbər tutur və hər şeyi yazır. Amerika hakimiyyəti yüz faiz Amerika jurnalistlərinin evlərinə kamera quraşdırıb, sonra onların intim videolarını yaymayacaq. Jurnalistləri döymək və öldürmək də heç kimin ağlına gəlməz, bu, vəhşilikdir.

Ona görə ki, hər bir prezident maksimum iki dəfə seçilir. Və bu zaman konstitusiyanı öz istəyinə uyğunlaşdırıb, bunu guya xalqın istədiyinə inandırmır. Amerika xalqı buna göz yummaz. Bir və ya iki müddət işlədin, sənə yaxşı yol!

Çünki prezidentlər əksərən özlərini layiqli aparırlar. Ölkədə hansısa bədbəxt hadisə baş veribsə, məsələn, kinoteatrda tamaşaçıların güllələnməsi: prezident həmin şəhərə gedir, vəziyyəti araşdırır. Bizdə isə Neft Akademiyasında tələbələrin güllələnməsindən sonra gül bayramı qeyd edirdilər, heç bir başsağlığı səslənmirdi.

Bu çünkilərin siyahısı çox-çox uzundur. Onların az olmasını çox istərdim. Və bizim 20 illik gənc ölkə olduğumuzu, ABŞ-ın isə 18-ci əsrdən demokratiyanı inkişaf etdirdiyini deməyin. Bizim ömrümüz, valideynlərimizin ömrü və övladlarımızın ömrü bu gün, indi, elə bu dəqiqə keçir və biz demokratiyada yaşamaq istəyirik, öz prezidentimizi seçmək istəyirik, seçimimiz olmasını istəyirik, əsl siyasi müzakirələr və mübahisələr istəyirik. Biz bunu indi istəyirik, 200 il sonra, biz öldükdən sonra deyil.

Diqqətiniz üçün təşəkkür edirəm, sabah muzeylər barədə danışarıq.