Ali Məhkəmənin qərarı diffamasiya islahatı çağırışlarını stimullaşdırır

“Azərbaycan böhtanla bağlı ölkə qanununu dərhal yenidən nəzərdən keçirməli və onu beynəlxalq ifadə və media azadlığı standartlarına uyğunlaşdırmalıdır,” deyə Reportyorların Azadlıq və Təhlükəsizlik İnstitutu və Media Hüququ İnstitutu bu gün bildirib. Təşkilatlar Milli Məclisi özünü senzuraya rəvac verməklə ifadə azadlığını məhdudlaşdıran Cinayət Məcəlləsinin 147 (böhtan), 148 (təhqir), 323 (Azərbaycan dövlətinin başçısının - Azərbaycan Respublikası Prezidentinin şərəfvə ləyaqətini ləkələmə və ya alçaltma) və 324-cü (Azərbaycan Respublikasının Dövlət bayrağı və ya Azərbaycan Respublikasının Dövlət gerbi barədə təhqiredici hərəkətlər)  maddələrini ləğv etməyə çağırır.

21 fevral 2014-cü ildə Ali Məhkəmənin Plenumu “Qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinə Cinayət Məcəlləsinə dəyişikliklərlə bağlı təkliflər verilməsi” haqqında qərar qəbul edib. Böhtan haqqında qanunvericiliyi Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi (AİHM) standartlarına uyğunlaşdırmaq məqsədi ilə, Plenum Milli Məclisə Cinayət Məcəlləsinin 147 (böhtan) və 148-ci (təhqir) maddələrinə ediləcək dəyişiklik layihəsini təqdim edib. 147 (böhtan) və 148-ci (təhqir) maddələrə ediləcək dəyişiklik layihəsi Məhkəmə tərəfindən təşkil olunub və onların Milli Məclisin yay sessiyasında  qanuna qəbul olunması gözlənilir. 

“Plenum Avropa Məhkəməsinin mövqeyinə əsaslanaraq, üstünlüyün azadlıqdan məhrumetmə ilə bağlı olmayan sanksiyaların tətbiqinə verilməli olduğunu qeyd edib və Cinayət Məcəlləsinin 147.1 və 148-ci maddələrində yalnız cərimə cəzasının nəzərdə tutulmasını məqsədəuyğun hesab edib,” deyə Ali Məhkəmə Plenumunun 21 fevral Qərarında qeyd olunur. 

“Biz, diffamasiyaya görə həbs cəzasının ləğvi barədə Ali Məhkəmənin ritorikasını alqışlayırıq. Lakin, biz təklif olunan islahatı natamam hesab edirik, çünki Cinayət Məcəlləsinin 147.2-ci maddəsinin (saxlanmış) müddəaları Ağır və ya xüsusilə ağır cinayətdə ittiham etməklə böhtan atmaya görə digər cəzalarla yanaşı üç ilədək müddətə azadlıqdan məhrum etmə cəzasını da nəzərdə tutur,” deyə təşkilatlar qeyd edib. 

RATİ və MHİ xatırladır ki, 147.2-ci maddədən (Ağır cinayətdə ittiham etməklə böhtan atma) əvvəllər də tənqidçi jurnalistlərə, o cümlədən məşhur Eynulla Fətullayev işində, qarşı istifadə olunub. Avropa Məhkəməsi jurnalistin diffamasiya ittihamı ilə həbsini Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının pozuntusu kimi tanıyıb. Jurnalist  Eynulla Fətullayev yazdığı məqaləyə və İnternet forumunda ona aid olduğu iddia edilən yazılara görə iki il yarım müddətinə azadlıqdan məhrum olunmuşdu.

Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsi bir neçə məqamda diffamasiyaya görə azadlıqdan məhrumetmə cəzasını ifadə azadlığının qeyri-mütənasib məhdudlaşdırılması kimi tanıyıb və vurğulayıb ki, belə bir cəza jurnalistlərə və mediaya mənfi təsir göstərir. Bu həm də cəzaların effektiv icra olunmadığı işlərə də aiddir.

Plenum həmçinin aşağı instansiya məhkəmələrinə  ifadə azadlığı müddəalarının Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin presedent hüququna uyğun tətbiqini izah edən tövsiyələr də qəbul edib.

"Biz, dəfərlə Azərbaycan hökumətini köhnəlmiş diffamasiya qanunlarını dəyişdirməyə çağırmışıq. Azərbaycanda diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətinin saxlanmasına heç bir əsas yoxdur. Mülki qanunlar diffamasiya işlərində adekat qoruma və hüquqi müdafiəni təmin edir," deyə təşkilatlar bildirib.

RATİ və MHİ xatırladır ki, beynəlxalq və regional qurumlar uzun müddətdir ki, diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətinin yaratdığı təhlükəni qeyd edərək, onun ləğv olunmasını tövsiyə ediblər.

Azərbaycan “İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyası”na və “Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt”a (MSHBP)qoşulmuş bir dövlətdir. Bu beynəlxalq sənədlərin hər ikisi ifadə azadlığı hüququnu tanıyır. Dövlətlərin MSHBP-a necə əməl etməsinə nəzarət edən BMT İnsan Hüquqları Komitəsi də azadlıqdan məhrumetmənin diffamasiyaya görə müvafiq cəza olmadığını bəyan edib. BMT-nin fikir və ifadə azadlığı hüququ üzrə xüsusi məruzəçiləri öz illik məruzələrində dəfələrlə qeyd ediblər ki, "cinayət cəzaları, xüsusilə də azadlıqdan məhrumetmə cəzası, heç bir halda tətbiq olunmamalıdır."

1577 (2007) saylı Qətnaməsində Avropa Şurası Parlament Assambleyası üzv dövlətləri diffamasiyaya görə azadlıqdan məhrum etmə cəzalarını dərhal ləğv etməyə çağırıb. 

Azərbaycan hökuməti 47 üzv dövlətin nümayəndələrindən təşkil olunmuş Nazirlər Komitəsinə böhtan qanunu ilə bağlı son informasiyanı təqdim edib. Nazirlər Komitəsi 4-6 mart 2014-cü ildə özünün ənənəvi insan hüquqları görüşündə Azərbaycanla bağlı müzakirələr aparıb. Qurum öz tövsiyələrini hələ açıqlamayıb.

RATİ və MHİ xatırladır ki, "Diffamasiyadan Müdafiə haqqında Qanun" layihəsi ATƏT-in Bakı Ofisinin müraciəti əsasında Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti tərəfindən hazırlanaraq 2012-ci ildə Prezident Administrasiyasına təqdim olunub.  2012-ci ilin sentyabrında hökumət qanun layihəsini rəy bildirməsi üçün Hüquq Vasitəsilə Demokratiya Uğrunda Avropa Komissiyasına (Venesiya Komissiyası) göndərib. Qanun layihəsinin mətni yalnız 22 may 2013-cü ildə ictimailəşdirildi və bu zaman məlum oldu ki, diffamasiya ilə bağlı cinayət müddəalarını qoruyub saxlamaq məqsədi ilə qanun layihəsinin əsas maddələri hökumət rəsmiləri tərəfindən gizli şəkildə çıxarılıb.

Azərbaycan hökuməti “Azərbaycan Respublikasında insan hüquq və azadlıqlarının müdafiəsinin səmərəliliyini artırmaq sahəsində Milli Fəaliyyət Proqramı”nın diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətini ləğv edəcək yeni diffamasiya qanununun 2012-ci ildə qəbul olunması ilə bağlı müddəasını həyata keçirməyib.

RATİ və MHİ Azərbaycan hakimiyyətini İnsan Hüquqları üzrə Avropa Konvensiyası, Helsinki Razılaşması, Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakt və İnsan Hüquqları haqqında Ümumi Bəyannamədə öz əksini tapmış standartlara və öhdəliklərə əməl etməyə çağırır.

Bu məqsədlə, RATİ və MHİ Azərbaycan parlamentini- Milli Məclisi beynəlxalq qurumların diffamasiyanı dekriminallaşdırmaq çağırışlarını və arqumentlərini ciddi nəzərə alaraq diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyətini tamamilə ləğv etməyə çağırır. Diffamasiyaya görə cinayət məsuliyyəti saxlanarsa, bu zaman, diffamasiyaya görə cərimələrin məbləği azaldılmalı və müəyyən olunmuş minimum cərimə məbləği ləğv olunmalıdır.