Cəza siyasətinin humanistləşdirləsi pandemiya və postpandemiya dövründə

Koronavirus  pandemiyası   şəraitində dünyanın    ABŞ, Almaniya, Böyük Britaniya, İrlandiya, Kanada, Avstraliya, Hindistan,  İran  və bir çox ölkələri qeyri –zoraki cinayətlərə görə məhkum edilənlərin,  xroniki xəstlərin və s. azad edilməsi praktikasının  əsasını  qoydular.

Bu hal bizdə də həmin sahədə addımlar atımlasına ümidlər yaratdı. Nəzərə alsaq ki, ölkənin cəzaçəkmə  müəssisələrində məhbus sıxlığı mövcuddur.  Ikincisi, hüquq müdafiəçilərinin də  qeyd etdikləri kimi cəzaçəkmə müəssisələri məhbusların saxlanma şəraitinə, xüsusi  ilə sanitar- epidemieloji  kriteriyalarına görə beynəlxalq standartlara və normalara   uyğun deyildir.

Ona görə də xroniki xəstələrin (xüsusui  şəkərli diabet, ağ ciyər,  ürək - damar xəstələrinin  və s),  az ağır  cinayət törətmiş məhkumların,  hüquq müdafiəçisi təşkilatlarının siyasi məhbus kateqoriyasına aid etdikləri məhbusların azad edilməsi cəzanın sosial ədalət məqsədlərinə cavab verir. Lakin, çox təssüf ki, bu baş vermir.

Əslində Cinayət Məcəlləsinin “ Cəzadan şərti olaraq vaxtından əvvəl azad etmə”   maddəsi bu xarakterli tədbirlərinin həyata keçirilməsiin  hüquqi bazasıdır.  Lakin  subyektivizm və ictimai nəzarətin olmaması həmin maddənin  realızasiyasında ciddi əngəldir.

Koronovirus pandemiyası  başa çatmamışdır. Həkim  virusolqoların proqnozları da  nikbinliyə əsas vermir və  proqnozlar var ki,  koronavirusun  payızda  gözlənilən ikinci dalğası daha ağır ola bilər.

Ona görə də cəza siyasətinin humanistləşdirilməsi bu günün və gələcəyin təxirasalınmaz məsələsi olaraq qalmağdadır.

Bunun üçün, birincisi,   hüquq müdafiəçilərindən,  qeyri-hökümət təşkilatlarından, jurnalistlərdən   və s ibarət ictimai nəzarəti yaratmaq və  cəzadan  şərti olaraq  azad etmə prosesinə ictimai nəzarəti  cəlb etmək lazımdır.  

İkincisi, açıq tipli cəzaçəkmə   müəssisindən, yəni  məntəqə tipli cəzaçəkmə müəssiələrinin   istifadə imkanlarını genişləndirilməsinə  ehtiyac var.  Cəzaların İcrası Məcəlləsində  Cəzaçəkmə müəssisələrin növünün dəyişdirlməsi  nəzərdə tutulmuşdur.    Lakin həmin maddəninin istifadəsində da cəza siyasətinin humanistləşdirlməsi məqsədi ilə operativ və rasional yanaşmaq,   və bu  prosesə də ictimai nəzarəti cəlb etmək zərurəti görünür.   Bunları etmədən bu işdə əsaslı dönüş yaratmaq  qeyri - realdır. 

Cəza siyasətinin humasnitləşdirlməsi  təkcə sosial ədalətin həyata keçirlməsi deyil, eyni zamanda bu iqtisadi məsələdir. Çünki Cəzaçəkmə müəssilərində məhbusların sıxlığı həm də dövlət büdcəsinə əlavə yükdür. 

Məlumdur ki, böhran anti böhran tədbirləri tələb edir.  Bu sahədə anti böhran tədbirlərinə çağırış edir.