Qurban adına....

Meydanda mitinq keçirilir; siyasi məhbuslara azadlıq çağırışı ilə. 14 dekabr beynəlxalq insan haqları günüdür. Bizim bu balaca ölkədə 100 nəfər siyasi məhbusumuz var. Onları belə bir gündə yalnız buraxmaq olmaz. Biz sizinləyik. Hamı meydana. Hamı gəlmədi, əlbəttə. Hamı gəlsəydi bu yazıq ölkədə 100 siyasi məhbus ola bilərdimi?

100 siyasi məhbus çox böyük rəqəmdi. Çünki hər bir ədəd siyasi məhbusun arxasında yüz potensial hələlik azad siyasi məhbus gözləyir. Demək, vəziyyət bildiyindən daha ağırdı.

Hava çox soyuqdu. Küləksiz, yağışsız, qarsız və amansız bir soyuq. Insan haqları və soyuq dekabr günü. Əkizmişlər sanki.

Düz bir saat yaş torpağın üstündə hərəkətsiz dayanıb natiqləri dinləmək dondurucu bir işdi. Əbəttə, dustaq olmaq daha dondurucudu.

Mitinq başladı. Ünlü üvertüra səsləndi. Nitqlər söyləndi. Bəyanat oxundu. İyirmi ildən bəri ələnib bir ovuc urvalıq qalmış yarınikbin, yarıməyus iştirakçılar azadlıq tələb etdilər. Çağırdılar, bağırdılar... dağıldılar.

3 qadın mitinqdən sonra özlərini ləzzətin və qiymətin babat olduğu isti bir məkana atmış, yemiş, içmiş, toxtamışdılar. Çox bahalı, hətta Avropanın ən bahalı, biz, ölkə vətəndaşları üçün isə ölümcül bahalı şəhər olan Bakıda belə məhrəm və peşman etməyən yerlər də var hələ.

Bütün hallarda qadınlar hesabı üçə böləcəkdilər. Əvvəllər belə şeylər ağla gəlməzdi. Ağla gəldikdən sonra bir müddət özlərinə yaraşdırmadılar. Indi isə utanmaqdan keçib. Yoxun üzü qaradır, adamı avropalaşdırır. Həm də bu qadınlardan heç biri, bütün digər soydaşları kimi neft gəlirlərindən paylarına düşəni hələ də ala bilməyiblər.

Bu günün nəhayətindəki toxluq, ard-arda udumlanan qaynar çay, son durumun son dedi-qodusu canlarını isitmiş, əl-ayaqlarının donunu açmış, yanaqlarını allandırmış, gözlərini işıqlandırmışdı.

...-Neftin ucuzlaşması Rusiyanı bir az da quduzlaşdıra bilər, bilirsinizmi. Mən sizin kimi düşünmürəm ki, sanksiyalar bitirəcək Rusiyanı. Xeyr. Görəcəksiniz, ən yaxın zamanda tankları ilə Estoniyaya girəcək. Növbədə biz varıq. Dünən xarici işlər naziri bəyan etdi ki, Cənubu Qafqazda Azərbaycan bizim üçün ən mühüm ölkədi. Bu nə deməkdi. Yəni vaz keçən deyilik. Qafqaz bizimdi.

-İnanmıram. 21-ci əsrdi. Tank zəmanəsi deyil.

-Rus şüuru üçün bütün əsrlər, 17-də, 19-da, 21-də eyni şeydi, - tank zəmanəsidi. Bu ölkənin rəsmi adamı açıq-aşkar deyir ki, ekpansiya dövləti yaşadan amildir.

-Bizə gəlməsinə nə ehtiyac. Təlimatı gəlir də. Dur, deyir durur, otur deyir, oturur.

-Elə bu son həbslər də rusdan gələn ev tapşırığı idi. Qərb-Qərb deyənlərin dilini kəs. Damla.

-Biz də nə gündə. Bir-birimizi yeyirik. Rusun tankına ehtiyac qalmadı, özümüz özümüzü əzdik. Birlik deyilən şey yoxdu. Nə təşkilatlarda, nə sözdə, nə əməldə.

-Heç iqtidarda da birlik yoxdu. Qərbpərəstlərə və ruspərəstlərə bölünüblər.

Söhbət uzanıb gedirdi.

...-Eh, xanımlar! Hələ gənclikdən bir arzum olub, bilirsinizmi nə? Rusiya adında dövlət olmasın, silinsin getsin yer üzündən. Nə zülümlər etdilər bizə... bütün xalqlara... elə özlərinə də... Belə nəhəng bir quduzla qonşu olmaq böyük tarixi bədbəxtlikdi. Bu qonşuluq, şəxsən mənim taleyimdə çooox qara xidmətlər göstərib.

-O istədiyin hələ çox çəkər.

-Bilmək olmaz. Neftin ucuzlaşması ümidimi artırır.

-Rubl yaman ölüb.

-Betər olsun. Sürünsün... yerlərə düşsün.

-Bizim yeznə də çöküb. Evə pul göndərə bilmir. Uşaqlar yaman məyusdu.

-Hə... o pis oldu.

Bu vaxt... Qurbaan adıınaaa...

Söhbət qadınların baxışlarında səndələdi. Dodaqlarda çaşqın suallar oynaşdı. Sözlərin qızdırması düşdü. Bu həzin nəğmənin qəfil səpələnməsi isinə-isinə gedən söhbəti soyutdu. Qadınların ürəkləri səsə yönəldi. Səs isə... nəğmələnməkdə idi. Toparlanmağa və davam etməyə aman vermirdi.

...Bir sal yadıınaaa...

...səs taxta divarın, əslində taxtadan qurulan bu saxta divarın o üzündən gəlirdi. Kim idisə bu ürək yaxan, hər dinləyənə bir əziz keçmiş yaşadan nəğməni canlı-canlı və canı-dildən oxuyurdu. Yaxşı da səsi vardı. Arada avazını qaldırır, dalğalandırır... bu dalğalar arasında anlar canlanırdı.

Bayaqdan bəri divarın o üzü aramla uğuldayır, arada guruldayırdı. Əslində, bu uğultu arxayın söhbət eləmək üçün yaxşı bir imkan idi. Bu taxta divar, divar deyil ki, arakəsmə kimi bir şeydi. O üzü də, ondan sonrakı üzü də, daha sonrakı üzləri də belə-belə bölünmüş, odalaşmışdı. Hər kəs öz köşəsində oturub çörəyini yeyir, söhbətini edirdi. Eşitmək istəyən hətta bu üzdən o üzə bir-birini eşidə bilərdi.

Adətən isə qadınlar kişiləri, kişilər isə özlərini eşidirdilər.

O üz, bu üz hər tərəf uğuldayır, arada bağıran da, çağıran da olur, içib şirə dönən də, ətrafa söyüş yağdıran da.

Amma bir anda bu qaba uğultudan yanıqlı bir səsin ayrılıb çox aydın şəkildə, eləcə də çox gövrək və pərişan halda ...qurban adına, deməsi... sonra da amansızca davam edərək, ...bir sal yadına, söyləməsi... bir az tühaf gəldi taxta divarın bu üzündə oturan qadın məclisinə.

Üstəlik, səsin bu qədər içdən gəlməsi ürəkləri titrətdi. Rus tankları və təlimatları xəyalmış kimi bir-birndə qarışdı. Sanki, mürəkkəblə yazılmış kağızın üstünə bir fincan su axdı. Ağı bənövşəyə bulaşdı, bənövşəsi ağa qarışdı.

Qadınlar baxışdı, gözlər səssiz-səssiz civildədi. Söhbət səngidi. Boyunlar uzandı. Sanki o səs taxta divarın o üzündən atılıb bu üzünə, düz bu masanın üstünə düşmüşdü.

Amma bu, çox çəkmədi. Taxta divarın o üzündən gələn kefli səslər yenə uğuldayıb bir-birinə qarışdı. Qarışıb guruldadı və o aciz nəğməni suda boğan kimi boğdu. Səslərin biri əəə... deyə nərə çəkdi. O biri bəəə... deyə hayqırdı. Neçə şaqqıltı-qaqqıltı-vaqqıltı bir-birnə sarmaşdı. Saxta divarlar titrəşdi.

Qadınların fikirləri də bu taxta divarlarla həmrəy şəkildə silkələndi, sözləri yayındı, uzanmış boyunlar çiyinlərə çəkildi, söhbət tanklara və təlimatlara döndü. Keçmiş yerini gələcəyə verdi. Amma `qurban adına... zərbəsi ilə düşüb itmiş sözü tapmadan öncə qadınlardan biri dedi;

-...nədən danışırdım...

Döyükdülər. Harda qaldıqlarını heç biri xatırlamadı. Nəhayət, biri tapdı; hə, onu deyirdim axı...

...qadınlar dünya məsələlərindən regiona enmiş, nəhayət, daxili və mənəvi tənəzzülə yetmişdilər.

-İnsanları tanıya bilmirəm. 20 ildi yol gəlirik. Demə heç bir-birimizi tanımamışıq. Nə üzlər gördüm, nə üzlər. Bunlar üçün şəxsi mənafe hər şeydən üstün imiş, hər kəsi ayaqlarının altına alıb yüksələ bilərlər.

- İnsanlar gördüyünü götürür. Nümunələr pisdi...

-Hələ daha pis olacaq. Neft ucuzlaşır.

-Kimə pis olacaq? Biz bahasını gördükmü ki, ucuzlaşmasını da hiss edək?

Söhbət dərinləşir, dərinləşdikcə də qəmginləşirdi.

Arada bir-birinin sözünü-sözünüzün qüvvəsi- deyə kəsirdilər. Bir-biri ilə çox nəzakətlə davranırdılar. Çünkü onların da aralarında az olaylar olmamışdı. Son 20 ildə dostluqdan düşmənçiliyə, düşmənçilikdən dostluğa xeyli məsafələr qət etmişdilər.

Qadınlar, tez-tez içəri girib “bir şey lazımdımı” deyən xidmətçi gəncdən təzə çay istəyir, təkidlə deyirdilər ki, bax ha, çay qaynar olsun, lap qaynar... görünür, canlarındakı üşütmə hələ də çəkilib getmirdi. Dekabrın şaxtası... 100 siyasi məhbus... bahalı şəhərin bayqın əhalisi... Üşütmə iliyə işlədisə onu bir öynə yeməklə, bir isti söhbətlə dəf etmək mümkün deyil.

Məlum uğultunun içindən yenə bir avaz yüksəldi; qurbaan adıınaaa...

Qadınlar yenə baxışdılar. Və... bu dəfə astaca pıqqıldaşdılar.

Insanların bu qədər etibarsız, zamanın bu qədər vəfasız, hakimiyyətin bu qədər insafsız olduğu bir vaxtda... 100 siyasi dustağın qazamatda yatdığı bir vaxtda... hər bir siyasi məhbusun arxasında yüz potensial məhbusun durduğu vaxtda, insan haqları gününün buz üzlü dekabra tuş gəldiyi bir vaxtda... tankların-təlimatların hülquma dayandığı bir vaxtda... 3 qadının ürəyinin şan-şan olduğu bir vaxtda... kişilərin kefli bağırtısı altda... qurbaan adıına... bu, bir az məzəli idi.

Səs yenə gəldiyi kimi də itib getdi. Qadınlar bu dəfə də bu tələsik itgidən bir-birinə baxıb döyükdülər. Taxta divarın o üzündən gələn kefli səslər nəğməni yenə uddu, qaba qışqırıqlar komalanıb anlaşılmaz halda guruldadı. Nəğmə də susmurdı, bu səs komasının hansı küncündənsə az-maz eşidilir, sanki meydana soxulmağa can atır, lakin guruhdan fürsət qopara bilmirdi. Əslində oxuyurdu, amma hamı üçün oxumaq fürsətini yaxalaya bilmirdi. Kefli kişilər ...bir sal yadına... halında deyildilər. Onlar daha çox ...ey kimsən orda, aç qapını... aç qapını, gələk səni öldürək... havasına oynayırdılar. Təbii ki... dəmi ötənə kimi.

Həmin an taxta divarın bu üzündə oturan 3 qadının söhbəti yenidən canlandı.

-Dekabrın sonuna kimi aydınlaşacaq. Dünya bunların üstünə gəlir, siyasi məhbusları azad et, deyir.

-Bunlar da təşkilatları boğur.

-Gizlətmirlər ki... açıq-aşkar deyirlər ki, demokratiya bizim hakimiyyətimizə təhlükədir.

-Rusiyaya tərəf yıxılırlar.

-Putini öz çevrəsi yıxmasa çətin olacaq.

-Baxma, dünya Rusiyanı həm də qorumaq istəyir.

-Bir az əlini ətəyini kəsib quş həddinə salacaqlar. Bu, bizə sərf edir.

-Yox. Rusiyanın bütün halları ilə təhlükədir.

Üzlər gərgin, gözlər qəmli idi. Bu anda... yenə....

...qurban adınaa... bir sal yadına...

bağırtı, çağırtı, hayqırtı... səslər deyirdi ki, yerlərindən qalxdılar. Hamısı birdən. Stullar döşəmələrin üzərində tank kimi süründü. Qəfil ayağa qalxan guruhun gurultusu əldəqayırma otağı yerindən oynatdı. Kefli kişilərin yeyib içib qəfildən və bir yerdə nərə ilə stuldan qalxması... zəlzələ kimi bir şeydi; tarraaaq. Uğultu bir daha gurultuya çevrildi. Gurultu guppultuya dönüb qapıya yönəldi, qapıdan sel kimi dışarı axdı. Axın səs-küylə yürüdü və bir anda yox oldu.

3 qadın bir səslə; getdilər, dedilər.

Beləcə. Kişilər yeyib, içib, gərnəşib... getdilər.

Yerdə qaldı taxta divarın o üzünə yenicə çökən sakitlik... və taxta divarın bu üzündə oturan 3 qadın. Söhbət davam edirdi; 3 saat keçmiş, 3 ana mövzu dəyişməmişdi; Rusiya təhlükəsi; Təşkilatiçi gərginlik; Siyasi həbslər davam edə bilər. Biri deyirdi dekabrın sonuna əfv olacaq, o biri deyirdi, yox, hələ Əlini də tutacaqlar. O biri deyirdi, hətta Vəlini də tutacaqlar. Üçüncüsü deyirdi, bax, bilin, xanımlar, əfv filan olmayacaq, Əlini, Vəlini də tutmayacaqlar. Həsən yatır, bu dəfə Hüseyni tutacaqlar. Çünki, məhz onlar Avropa məhkəməsinə şikayət göndərirdilər. Bunların davası Qərbdə səsi eşidilənlərlədi.

-Bu işlərin axırı necə olacaq...

-Nəsə bir şey fikirləşmək lazıdı. Bir araya gəlmək, düşünmək, danışmaq...

-Kim kimi eşidir ki...

Bir az da keçdi...

Qadınlar artıq danışmırdılar. Heç biri də, durun gedək, - demirdi. Üşüyüb, qızınıb, yeyib-içib, danışıb yorulub oturmuşdular. Hər biri oturacağa yayılıb qalmışdı. Heç biri yerindən tərpənmək istəmirdi. Yalançı divarın o üzündə Qurban adına... misallı bir sükut asılmışdı. Yalançı divarın bu üzü acizanə susmuşdu.

Qapını soyuq dekabr, 100 siyasi məhbus və insan haqları günü kəsmişdi.