Türkün və türklüyün əzəməti

Problemlərdən Birliyə doğru

Bu il  noyabrın 22-23-də paytaxt Bakıda beynəlxalq miqyaslı “Atatürk və türk milləti” adlı simpozium keçirildi. Tədbirin təşkilatçısı Azərbaycan-Türkiyə Evi (ATEV)dünyanın müxtəlif bölgələrində yaşayan türk milləti təmsilçilərini Bakıya topladı. 

Bu həm türk toplumunu təmsil edənlərin görüşü, həm dərdləşməsi, həm türkün tarixinə baxşlarını ortaya qoymaları, həm də sabaha mesajlarını açıqlaması idi.

Bununla yanaşı, bu görüş həm də hazırda türk dünyasında yaşanan və yaşanmaqda olan hadisələrdən narahatlığın ifadəsi idi. Amma istənilən halda etiraf edilməlidir ki, bu görüş bütün mahiyyətilə türklüyün çağdaş durumuna işıq tutmaq cəhdi idi. Tədbirin maraq doğuran tərəfi ona qatılanların bir yerdə ilk dəfə yox, sanki illər boyu bir-birini tanıyanların münasibət müstəvisi olması idi. 

Sağlıq zamanlarında bütün türk qövmlərini bir yerə toplamağa çalışan türk böyükləri dünyalarını dəyişəndən sonra adları ilə onları bir yerə yığır. Deməli, dünyanı dəyişmək hələ ölmək deyil, elə dünyanı dəyişməkdir. Bu dəfə çağdaş Türkiyənin atası, türk dünyasının məğlubiyyət bilməyən komutanı, azman türk kişisi Atatürk türkləri bir yerə topladı. Bir ata öz övladlarını bir yerdə görmək istədiyi kimi Atatürk də türk dünyası təmsilçilərini bir yerdə görmək istədi və gördü. Buna qədərsə bizləri bir yerə Şah İsmayıl Xətai və Sultan Səlim adlı türk böyüklərimiz toplamışdı.

Müxtəlif yönlər vardı, müxtəlif baxışlar vardı. Hər iştirakçı Atatürkə öz baxış bucağından yanaşdı. Amma böyük Atatürkün türkə, eləcə də tədbir iştirakçılarının Atatürkə sevgi baxış bucağında hamı eyni müstəvidə yer aldı. Bu sevgidə hamı bərabər oldu. Bu tədbirdə hadisələrə duyğusallıq da, soyuq yanaşma da yaşandı. 

Niyə toplandıq? Necəyik? Nə edək və necə edək? 

Hamını düşündürən sual bizim niyə toplanmağımızdır. Həm də məhz niyə indi toplanmağımızdır. Toplanmağımızın mahiyyət və mənası barədə istənilən qədər düşünmək və danışmaq mümkün olduğu halda adı çəkilən tarixdə toplanmağımızın mənası elə qədərin bizə bu tarixi yazması ilə bağlıdır. 

Desək ki, toplanmağımız barədə düşünülmürdü, bu yalan olar. Sadəcə bunun nə zaman ola biləcəyini bilmirdik. Hələ “gün o gün olsun ki..” mərhələsi idi. Zaman və tarix müəyyənləşdi. “Gün o gün” demə,  2013-cü il noyabrın 22-23-ü imiş.

Dünya boyu öz dövlət qurumları daxilində, müxtəlif dövlətlərin ərazilərində yaşayan türklərin durumu, türkün durumuna baxış məhz Atatürkün türk millətinə baxış bucağından incələndi.  

“Mənim başqa bir üstünlüyüm yoxdur, bir türk olmağımdan başqa” deyirdi dünyanın və türk dünyasının azmanlarından olan Atatürk. Amma Atatürkün söylədiyi bu türk olmaq hansısa millətdən olmaq üstünlüyü deyildi. Məhz o zaman türkün üzərinə yeriyən dünya dövlətlərinin birləşmiş qüvvələrinə qarşı heç bir zaman çağınını görmədiyi dirəniş qoyan türklüyə tərif idi. O türklüyə tərif idi ki, bütün dünyanı müqavimətilə heyrətə salmışdı. O türklüyə ki, Çanaqqala döyüşlərində qanı su yerinə axıdıldı, evi, yurdu-məkanı dağıdıldı, xarabazarlığa çevrildi, amma təslim olmadı, ruhu ölmədi, qan verməkdən usanmadı. Həmin türklüyə aid idi Atatürkün dedikləri. 

“Nə mutluyam, türküm!” deyən” deyə hayqırırdı məğlubedilməz komutan, siyasətçi, diplomat Atatürk. Yenə də bu həmin türklüyə aid idi ki, Atatürklə bir sırada hərb yollarında idilər. Gözlərinin önündə körpələri, xanımları, ana-bacıları can verirdi, amma torpaq sevdasından, vətən sevdasından doymurdu. Bu idi böyük Atatürkün müraciət etdiyi türklük. Ədalətli, haqlı, məğlubedilməz, əyilməz. Onun, böyük Atanın dediyi tərif həmin türklüyə aid idi. 

Bizlər niyə yığıldıq? Və ya klassik türklərdən fərlqi olaraq, biz müasir türklər niyə yığıldıq? Bizləri, yəni müasir türkləri nə məcbur etdi yığılmağa? Yenə də Atatürk işığında yığıldıq. Həmin prizmadan özümüzə yanaşmaq istədik. 

Nə etmişik, millətə hansı xidməti göstərmişik, hansı xidmətimiz qalır, daha nələri etməliyik? Öncə “millətə necə xidmət edərlər?” sualına cavab vermək lazım idi. Burada Atatürkdən gözəl örnək kim ola bilərdi?. Heç kimsə! 

Tarix: ən uğursuz səhifələrilə

Osmanlı imperiyası çökməyə başladı. Böyük Sultan Süleymandan sonra dünyanın ən əzəmətli imperiyası çöküş dövrünə girdi. Bu sultandan bu yana 200 il ərzində imperiyanın çöküşündən sultanlardan təbəələrə kimi heç kim xəbər tutmadı. 

İmperiya ticarət yollarını əlindən verirdi. İmperiyanın çökməsində maraqlı olan qüvvələr ticarət yollarını yeni yollar üzərinə keçirirdilər. Ticarətin su yolları artıq Osmanlı imperiyasının nəzarəti altındakı sularda deyildi. Torpaq yolları da artıq Avropaya gedirdi. İlkin olaraq imperiya iqtisadi təsir qüvvəsini itirməyə başladı. 

İqtisadi gücsüzlük isə siyasi zəifliyə vəsilə oldu. 

Ardınca imperiya daxilindəki ayrı-ayrı xalqlar azadlıq mübarizəsinə başladılar. Əlbəttə, arxalarında duran qüvvələrin köməyilə. Beləliklə, imperiya ərazi itkilərilə üzləşdi. Belə olan halda düşmənlər gücləndi, imperiya isə daha da zəiflədi. Taxta çıxan hər sultan imperiyanı fəlakətədn qurtarmaq istəsə də güclü düşmən buna uğurla mane olurdu. Elə mane olurdu ki, hər hansı şəkildə iqtisadi və ya siyasi uğur əldə etmək problemə dönürdü. Nəhayət, XX əsrin əvvəllərində dünya gücləri birədəflik türkü yer üzündən silmək üçün son və qəti hücuma keçdi. 

İndi təkcə imperiya dağılmırdı, təkcə siyasi və iqtisadi itkilər, ərazi itkiləri baş vermirdi. Artıq dünya gücləri imperiyalar quran-yıxan türk millətinin özünü yer üzündən silməyə qərar vermişdi. Niyyət bi idi, düşüncə bu idi, əməl bu idi. 

Tarixə tarix yazan Ata

Osmanlı imperiyasının yox, millət, insan olaraq türkün taleyi həll olunan tarixi məqam başladı. Müstəvi belə idi. Avropa bütün gücü ilə türkün üstünə yeridi. Var olmaq uğrunda savaş başladı. Bu savaş sonuc olaraq türk millətinin dünya üzərində qələbəsilə başa çatdı. 23 milyon kv. kilometr əraziyə malik Osmanlı imperiyasından Türkiyəyə yalnız 815 min kv.kilometrə yaxın ərazi qaldı. Qanlar, canlar, ölümlər hesabına. Yeni Türkiyə yaranmağa başlayırdı. Ümmətçilikdən millətçiliyə və dövlətçiliyə keçən Türkiyə xarabazarlıqlardan qalxaraq, üst-başını çırparaq boylanmağa başlayırdı. Bu Türkiyə çağdaş dünyanın Türkiyəsi, imperiyaçılığın yox, dövlətçiliyin Türkiyəsi idi. Bu tarixi yaradan və yazan isə türk xalqı ilə birlikdə Atatürk idi. 

Vətən, dövlət, millət adına amansız, güzəştsiz, türk insanını rifahı naminə ipəkdən də nazik insan, lider. Atatürk türk millətinin varlığı naminə qurtuluş savaşında amansızlıqla rəhmi yanaşı yaşadı. Çanaqqala savaşında şəhər müdafiəçilərinə “mən sizə vətən naminə ölməyi əmr edirəm” deyən də Atatürk idi, ağır sosial durumu ilə bağlı “biz sizləri ən qısa zamanda bu əzabdan xilas edəcəyik” deyən də.  

Türkün və müasir türklüyün durumu  

Simpoziumun əsas obyekti türk millətinə Atatürk bucağından olan baxış idi. Eyni zamanda türk ölkələrində Atatrürkə sayğı önə çəkilirdi. Son zamanlar Türlkiyədə  Atatürkə münasibətdə yol açan ehtiuramsızlıq da yada salındı. Bu ehtiramsızlıq qınandı. Buna rəvac verənlərin Türkiyəni çıxılmaz girdaba sürüdükləri vurğulandı. 

Bununla yanaşı müasir dünya türklərinin vəziyyətinə, problemlərinə nəzər salındı.  

O gündən bu günə gələn Atatürk    

Atatrükün qurtuluş savaşındakı mübarizəsi təkcə türk millətinin xilası və yeni Türkiyənin yaradılması kimi düşüncələrlə çərçivələnmədi. Bu savaş həm də xalqın hansı gücə sahib olması qüdrətini ortaya qoydu. Şəxsiyyətlə xalq bütünləşdi, bu bütünlük dünyanın sahibi Osmanlı sultanlığı yerində Türkiyə dövlətini ucaltdı. 

O günün Atatürkü o günün qəhrəmanı, xilaskarı idi. O günün Atatürkü mövcud reallıqları nəzərə alaraq Türkiyə qurdu, milləti ilə birgə, milləti, dövləti, xalqı adına. O günün Atatürkü dünyanın heyrəti idi. Dünyaya dirənişi, türk xalqı adına müqaviməti, düşmənə barışmazlığı ilə, millətin xilası naminə. 

İndi isə... zaman keçir. Yeni maraqlar, yeni liderlər, yeni düşüncələr, yeni baxışlar ortaya çıxır. Bəyənməzlik sindromu yaşanır. Amma ortada heç kəsin dana bilmədiyi və bilməyəcəyi həqiqətlər var.

Bu günün Atatrükü, sən hardasan?

Türk xalqlarının bu günkü durumu ürəkaçan deyil. Türk xalqları adına dövlətlər bu xalqa layiq olduğunu verə bilmir, verməyi bacarmır və ya ən pisi vermək istəmir. 

Hüquqsuzluq, xanədançılıq, “özümüzkülər və özgələr” ayrlmçılığı, “siz və biz” bölümü. Türk qövmləri bir xarici dövlətdə nə qədər hüquqsuzsa öz dövləti içində də o qədər hüquqsuzdur. Bu türk milləti adına dövlətləri ittiham deyil, həzrəti faktın özüdür.

Türk xalqlarının bu günün Atatürkünə ehtiyacı var. Özü də heç zaman olmadığı kimi. Elə ehtiyacı var ki, südəmər körpənin anasına ehtiyacı kimi. 

Çində əzirlər, Kiprdə əzirlər, İranda əzirlər, ərəb dünyasında əzirlər, hər yerdə türkü əzirlər. Amma səbəb nədir, heç kim izah edə bilmir. 

Bu əsnada bir tarixi olayı yada salmamaq olmur. Vaxtilə dünyanın sələm sisteminə dirəniş göstərən Osmanlı sultanlığına əsəbiləşən “sələm dünyası”nın sahibləri “əgər imperiya mane olursa imperiyanı məhv edərik, sultan mane olursa sultanı məhv edərik, din mane olursa dini dəyişdirərik” hədə-qroxu biçmişdilər.

Atatürk zamanındakı türk xalqı da, dirnəşi də yerindədirmi? Sadə bir cavab, Ata ortaya çıxsın, övladlar yanı-başında yer almasını bilirlər. Nə zaman? Zaman isə “gün o gün olsun ki...”dən “o gün bu günmüş”ə qədərdir. “Sən hardasan?” çağırışından “mən burdayam!” cavabına qədərdir. 

Bu narahatlıq əbəs deyil

Atatrükün türk xalqı önündə xidmətləri sadalandı. Gənc yaşlarından ta dünyasını dəyişdiyi orta yaş dövrünə qədər bütün zaman çağına işıq salındı. Xalqa, millətə həsr edilən, onun qurtuluşu naminə fədakarlıq yapan, dünyaya və düşmənlərinə meydan oxuyan bir ömür. Bir də onun tarixə bəzək olan “mən türk xalqına çox şeyi öyrətdim, amma nökərçiliyi öyrədə bilmədim” kimi bəyanı. Amma bu gün dünyanın, bizi bizdən yaxşı tanıyan düşmənlərin, dünyaya xidmətimizin həcmini bilən düşmənlərin bizlərə “sən kimsən ki?” baxışı var, “sən nə etmisən ki?” həqarəti var. 

Hətta Atatürkün özünə qədər uzana bilən hədyan ittihamlar var. İlk baxışda özünü xalqının varlığı naminə mübarizəyə həsr edən insana ittiham inanılmaz görünür. Amma təəssüf ki, bu həqiqətdir, özü də olduqca acı həqiqətdir. 

“Dildə, əməldə, düşüncədə birlik” olmayınca

Böyükləri anaq, unutmayaq, şükranlıqdan əl çəkməyək. Bu bizim böyüklərimizə ehtiramımız. 

Amma sabah bizdən nə istəyirsə, ona da cavablar hazırlayaq. Bu türkün “olmasa olmaz”ıdır. Dünyanın bu başından o başına türk dünyasının dərdinə çarə axtarmaqdır. Əvvəlcə toplanaq, konseyləri, qurumları yaradaq, “nə etməli, necə etməli” suallarılna cavab verək. Yol açaq, yolu gedək. Çünki, bu yol, yüz il öncəsi kimi gedilə bilməz, bunun öz şərtləri, öz tələbləri var. Övladları zamanına görə böyütmək gərəkdiyi kimi yaşam da zamana görə olmalı. 

Amma bütün “olmasa olmaz”ların başında türklüyə xidmətin öndərlərindən olan İsmayıl Kaspıralının dediyi “əməldə, düçüncədə, dildə birlik” dayanır. Bunsuz mümkün deyil. 

Türklüyə xidmət zəncirinin qızıl isimləri

Bu zəncirdə çox isimlər var. Dastanlardan, xalqın özündən  mərifətə qədər yüksəltdiyi şəxsiyyətlərə qədər.  

Bu zəncirdə Mahmud Qaşğari “Divani- lüğət-it türkü” ilə gəlir. Bu zəncirdə Cəmaləddin Əfqani adı keçir, bu zəncirdə Əlibəy Hüseynzadə, Əhmədbəy Ağaoğlu adları keçir. Bu zəncirdə Ziya Göyalp, Atatürk adları keçir. Bu silsilədə adları bu xidmət tarixində yer alan Nihal Atsız var. Bu silsilədə daha iki isim var ki, yada salmamaq insaf və ədalətdən uzaq olar. Bunlardan biri türk dünyasının başbuğu rəhmətlik Alp Arslan Türkeş, ikincisi Azərbaycan milli-azadlıq mübarizəsinin rəhbəri, eks-prezident, rəhmətlik Əbülfəz Elçibəydir.

Son

Salam olsun Sizlərə, bizimlə bu dünyada olan və olmayan türk böyükləri! Salam olsun Sizlərə, türklük xidmətçiləri! Salam olsun Sizlərə, türklük mücahidləri! Salam olsun Sizlərə, Yer üzünün türkləri!