ÜRƏKLƏR DAŞ OLAN YERDƏ�

Aprelin 30-da bütün ölkəni şoka və xofa salan terror olayı baş verdi. Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyasında 30-a qədər insanın qətli və yaralanması ilə sonuclanan bu olayda ölkənin hüquq-mühafizə orqanlarının verdiyi məlumat terrorçunun bu qədər qətli tək həyata keçirməsindən və sonunda özünü güllələməsindən ibarət oldu. Amma bu hadisədən bir müddət keçməsinə baxmayaraq hələ də terrorun səbəbi, sifarişçisi, motivləri bəlli deyil. Hüquq-mühafizə orqanları bu yaydıqları açıqlamadan o yana yalnız 2 nəfəri həbsə aldıqlarını deyiblər.
"TƏK İDİ" VERSİYASI VƏ NADİR ƏLİYEV MÜƏMMASI
Öncə hüquq-mühafizə qurumları terroru Fərda Qədiroa dalı bir şəxsin tək həyata keçirməsi və sonda özünü güllələməsi barədə rəsmi açıqlamalar yaydılar, amma sonradan Nadir Şirxan oğlu adlı bir şəxsin adı hallanmağa başlandı. Hadisədən sonra bu şəxsin şübhəli şəxs qismində saxlandığını bildirdilər. Bunu da qeyd edək ki, elə terrorun törəndiyi ilk andan etibarən ictimaiyyət bu qədər insanın güllələnməsini bir nəfərin həyata keçirməsinə inandırıcı yanaşmadı. Üstəlik, bu qətllərin "Makarov" tipli tapançadan atəş açmaqla yerinə yetirilməsi terrorçunun tək olması mülahizəsini birmənalı olaraq şübhə altına aldı. Çünki, adı çəkilən silah tipindən istifadə edən zabitlər həmin tapança vasitəsilə dəqiq atəş açmağın bir xeyli çətin olduğunu və həm də bir nəfərin bu qədər insanı qətlə yetirməsinin ümumiyyətlə, mümkünsüzlüyünü bildirdilər. Onların fikrincə, həmin hadisədə belə geniş miqayslı terroru həyata keçirə bilmək üçün ən aşağısı 3-4 nəfərdən ibarət qrup fəaliyyət göstərməli idi. Hər halda hüquq-mühafizə qurumlarında çalışan zabitlər bu hadisədə "tək-terrorçu" olmasını məqbul saymadılar. Atəşin tələbə və müəllimlərin baş və boyun nahiyəsinə açılmaları terrorçuların qarşısınıa daha çox insan qətli qoyulduğu anlamına gəlir. Həm də bu akt zamanı qadın, qoca, cavan, tələbə müəllim kimi seçim olmayıb, sadəcə daha çox qətlə yetirmək, daha çox öldürmək əmri olub. Hələ də terrorçunun bu tapançanın modifkasiyasını dəyişdirməsi, onu sərhəddən keçirə bilməsi müəmma olaraq qalmaqdadır.
NƏ EDİLMƏLİ İDİ?
Bu hadisədə baş verən ən böyük naşılıq güc strukturlarının ekstremal şəraitdə nə etməli oldularını bilməməsi idi. Hadisə yerinə cəmləşən insanlardan binanın daxilindəki tələbələrə qədər hamı saxlanmalı, şəxsiyyətləri müəyyənləşdirilməli və yalnız bundan sonra insanlar hadisə yerindən buraxılmalı idilər. Amma əvəzində nə gördük?
Terrorçu özünü öldürəndən və ya qətlə yetirilidkən sonra tələbələr, müəllimlər dərhal binadan çıxaraq və ya çıxarlaraq rahat şəkildə insan kütləsinə qarışırlar. Belə halda kim zəmanət verə bilər ki, terrorçular elə güc strukturlarının əli ilə yaradılan bu ideal şəraitdən aradan çıxmaq üçün istifadə etməyiblər. Bir sözlə, bu hadisə bir daha sübut etdi ki, ölkənin güc strukturları ekstremal şəraitdə işləyə bilmir və bu qurumların indiki tərkibilə dövlətin, ölkənin, vətəndaşın təhlükəsizliyini təmin etmək mümkün deyil.
Bunun sübuta ehtiyacı yoxdur ki, güc stukturlarının rəhbər heyəti bu əməliyyatda naşlığını göstərdi və belə naşı fəaliyyət olan yerdə peşəkarlıqdan danışmaq özünü aldatmaqdan başqa bir şey deyil. Əgər hadisə yerinə gələn xüsusi təyinatçı silahını ağacın yanına qoyaraq sonra zirehli geyimini geyməyə başlayırsa bu elə naşılığın birinci əlamətidir. Axı, anlamaq olmur ki, niyə əməliyyat yerinə gələn xüsusi təyinatçı bilə-bilə ki, 10-larla insan qətlə yetirilib, silahlar işə düşüb, necə olur ki, zirehli geyimini hadisə yerində geyinməyə başlayır?
VƏTƏNDAŞIN TƏHLÜKƏSİZLİYİ TƏMİN EDİLMİR
Bu olay həm də terror qarşısında ölkə vətəndaşının təhlükəsizliyinin təmin olunmadığını və hədəfə açıq qaldığını aydın şəkildə ortaya qoydu. Paytaxtın mərkəzində silahlı şəxs çox asanlıqla ali məktəbə daxil olaraq insanları qətlə yetirir, çoxminlik müəllim-tələbə heyətini xofda saxlayır və bunun qarşısını almalı olan güc strukturları hadisə yerinə jurnalistlərdən sonra gəlir. Əsilnə qalarsa adı çəkilən bu olay ölkə vətəndaşının taleyini bu güc strukturlarına etibar etməyin mənasızlğının göstəricisinə döndü və məlum oldu ki, daim peşəkarlığı barədə danışılan bu güc strukturları əliyalın mitinqçiləri döyməkdən başqa heç nəyə yaramırlar. Hər hansı bir ekstremal şəraitdə isə aciz bir duruma düşür və fəaliyyətləri sıfra barəbər olur.
SABİTLİK QORUNURMU?
Ölkənin güc strukturlarının daim döşlərinə döyərək "sabitlik təmin edilir, heç kəs sabitliyi poza bilməz, onu pozanlar layiqli cavablarını alacaqlar" kimi pafoslu ifadələri terror olayı önündə darmadağın oldu. Məlum oldu ki, güc strukturları "heç kəs sabitliyi poza bilməz" deyəndə "ölkə vətəndaşının təhlükəsizliyinə heç kəs toxuna bilməz" cəsarətini yox, dinc syiasi mübraizə aparan müxalifətə hərbə-zorba gəlməsini nümayiş etdlirirmiş. Bu güc strkturları öz gücünü xalqın düşməninə yox, dinc siyasi mübirzə aparan müxalifətə göstərir.
Peşə borclarını yerinə yetirmək kimi bir məqam ortaya gəldikdə bu qurumlar yararsızlıqlarını göstərdilər. Bu olayda ortaya çıxan daha bir həqqiət bundan ibarət oldu ki, ölkədə sabitliyin qorunması heç də hüquq-mühafizə orqanlarının fəaliyyətinə bağlı deyil, sadəcə olaraq bu sabitliyi pozmaqda maraqlı qüvvə yoxdur və onu pozmaq istəyənlər bu terror olayı ilə iqtidara "bunu istədiyimiz vaxt edə bilərik" məsajı verdilər. Olayın ortaya qoyduğu həqiqət bunu deməyə əsas verir və ona görə də güc strukturlarının "sabitliyi qoruyuruq" deyə döşlərinə döyməyə sadəcə və sadəcə haqları çatmır. Sabitliyin qorunması vətəndaşın təhlükəsizliyinin təmin olunmasından keçir, güc strukturları bunu bacarmırsa, o zaman bu qurumların dəyəri nəyə bərabər olur, onu bilmirik.
ELƏ ÇIXMASIN Kİ, QƏRƏZLİYİK
Dövlət yürütdüyü siyasətilə kimlərinsə müttəfiqi və ya qeyri-müttəfiqi olur, kimlərisə razı salır və yə əksinə, razı salmır. Elə bu kontekstdə də razı salmadqıları dövlətlərdən bu və ya digər maraqlı qüvvələrə kimi hamısının hədəfində olur, bu narazılar daim zərbə vurmağa çalışırlar.
Elə əslinə qalsa dövləti, vətəndaşı və bütünlükdə xalqı xarici və daxili təhlükələrdən qorumalı olan güc strukturları dövlətin mövcud siyasətinin əleyhinə olan qüvvələrin, onların törədə biləcəkləri təxribatların təqribi dairəsini müəyyən etməyi bacarmalıdır. Ən azı siyasi, iqtisadi, dini, milli zəmində təxribatların olması mümkündür. Bunu edənlərsə icraçıları heç də başqa yerdən gətirməyəcək, elə öz içimizdən özümüzə düşmən axtarıb tapacaqlar. Necə ki, son terror olayında bu həqiqət də özünü göstərdi.
İndi bu Fərda Qədirovun kimliyi, ömrünün son 10 ili ərzində nə etdiyi, haralara və hansı dairələrə bağlı olması, bu qətliyamın törədilməsinə gətirən səbəblər kənarda qalır, evindən silah, patron çıxması barədə məlumatlar verilir. Əgər insan cinayət törətməyi qərara alıbsa, həmin cinaytəi odlu və ya soyuq silah vasitəsilə törədəcək. Burada yeganə əsaslı məsələ şəxsin cinayəti törədəcəyilə bağlı qərarı niyə qəbul etməsidir, bunnu arxasında nələrin durmasını müəyyən etməkdir, amma bu əsas və "açar" məsələ ətrafında hələlik hər hansı açıqlama yoxdur.
DÖVLƏTMİ, YOXSA QÜVVƏLƏRMİ?
Düşüncəmizə görə, son terror olayında konrket dövlətin və konkret terror dəstəsinin də əli ola bilər. Burada narazı dövlətlər dairəsindən dünyanı terror xofuna bürümüş terrorçu qruplara qədər bütöv şəbəkədən şübhələnmək mümkündür. Amma kriminalistikada deyildiyi kimi şübhə həqiqət olmadığı üçün nəzərə ala bilərsən, fəqət, tətbiq edə bilməzsən. İndi həmin durumdayıq, yəni, şübhələr çoxdur, di gəl, həqiqət olmadığı üçün tətbiqi yoxdur və ona görə də mülahizələrə üstünlük verilir.
Bu təqribi dövlətlər dairəsinə ilkin olaraq Rusiya, İran, Ermənistan aid ola bilər. Çünki, Azərabycanın yürütdüyü qeryi-müəyyən, "nə ət, nə balıq" olan siyasətindən ona müttəfiq olan və olmayan bütün dövlətlər, birinci növbədə isə bu iki dövlət daim narazı qalır, sonuncu isə düşmən dövlət olaraq daim bu dairə daxilindədir.
Qruplara gəlincə, Şimali Qafqazdakı Qafqaz Əmirliyi adı altındakı silahlı dəstələrdən "əl-Qaidə"yə qədər terrorçu qruplar bu şəbəkənin əhatə dairəsinə aiddir.
Şimali Qafqazdakı ekstremizmi "cihad" adı altında dəfələrlə Azərbaycan ərazisinə keçirmək istəklərinə görə güc strukturları ilə terrorçular arasında mütəmadi silahlı qarşıdurmalar olub. Bu qüvvələr itki veriblər, aparılan əməliyyat tədbirləri nəticəsində onların 10-larla adamları həbsə alınıb, silahlı qarşıdurmada məhv ediliblər. Bundan əlavə, 40-a yaxın vəhabi barəsində məhkəmə işi gedir. Üstəlik, vəhabizmin missionerlərindən Əbu Cəfər Bədəviyə bağlı 20 nəfəri də bura əlavə etsək Azərbaycanda 60-dan çox vəhabinin həbsindən danışmış oluruq.
Keçən ilin yayında "Əbubəkr" məscidində baş vermiş partlayış isə ölkə içində başlamaqda olan yeni bir "dalğa"dan xəbər verirdi.
NEFT AKADEMİYASI ... QİSASMI?
Nə üçünsə belə bir məqam daha çox düşünməyə vadar edir ki, terror hədəfi olaraq niyə ali məktəb və niyə başqa ali məktəb yox, məhz neft akademiyası seçilib? Bu təhsil ocağını terror hədəfi seçənlər bununla istənilən halda Azərbaycana və onun xalqına hansısa məsajı veriblər.
Biz iqtidarın adını ona görə çəkmirik ki, hələ ki, iqtidar bu olaylara terror demir və demirsə, deməli bu əməllər şəxsiyyət, vətəndaş əleyhinə yönəlmiş cinayət hərəkətləridir. Yəni, hətta burada da siyasi rəhbərlik və güc strukturları "sabitliyi heç kəs poza bilməz" əsassız iddiasını gerçəkdən üstün tuturlar. Ona görə də baş verənləri terror kimi yox, xuliqanlıq, qətl, adam öldürməyə cəhd kimi ortaya qoymaq istəyirlər.
Adətən dövlət miqyasında olan terrorların konkret hədəfi olur və burada dövləti maraq özünü aydın göstərir. Amma bu terror hərəkətində ilk baxışda konkret hədəf yox kimi görünür, yalnız müəyyən dücüncə təhlillərindən sonra "ip ucu" ələ keçir. Əgər bu Azərbaycanın neft siyasətinə qarşıdırsa bu qətllərlə nə demək istənilməsi üzərində düşünmək lazım gəlir.
GÖZƏ GÖZ, DİŞƏ DİŞ?
Yenə də bu olay bizə qisas hissini xatırladır, çünki, radikal vəhabi qruplaşmalarına qarşı göstərilən müqavimət bu qrupların başbilənlərinin xoşuna gəlməyib. Şimali Qafqaz kimi Azərbaycanı da din adı altında bir-birilə qənim kəsilən silahlı qrupların poliqonuna döndərmək istəyən dövltlər və qüvvələr niyyətlərindən geri durmurlar. Yeri gəlmişkən, Rusiya Çeçenistandakı radikal dini cərəyanların kökünü kəsməklə özünə qarşı təhülkəni aradan qaldırdı, Dağıstanda isə bu qruplara qarşı hər hansı qəti tədir görmədi. Burada fərq orasındadır ki, Çeçenistandakı silahlı qrupların döyüş hədəfində Rusiyanın özü idisə, əksinə, Dağıstandakı qruplar elə Dağıstan miqyasında bir-birinə qənim kəsiliblər. Əlbəttə, bu qanlı qarşıdurmaların ağırlığıq mərkəzinin Azərbaycana keçirilməsi Rusiya üçün daha əlverişli olardı, amma nə qədər cəhd etsələr də bu hələ ki, alınmır. Həm də bu radikal qrupların hansılarınınsa rəsmi Kremllə əlaqəsi olmadığı barədə düşünmək özü də səhv olardı. Odur ki, Dağstanda bir-birilə, hakmiyyətlə və ilk növbədə polisə qarşı vuruşan bu qruplar Rusiya üçün təhlükəli deyil, təhlükəli deylisə, deməli varlıqları Kremli narahat etmir, əksinə bu qruplara silah satmaqla gəlir qazanır. Bu mənada Kremllə əlaqəsi olan qruplardan birinin nümayəndələrinin Bakıdakı terroru törətməsi istisna deyil.
Eyni zamanda bu terrorun vəhabi təriqətinə məxsus şəxslərin ölkədə qanunsuz əməllərinə görə həbslərinə cavab olmasını da göz ardı etmirik. Əslinə qalsa, bu qrupların qisas alması daha inandırıcı görünür. Yəni, "bu qədər üzvlərimizi, həm də cavan üzvlərimizi həbsə aldığınıza görə, biz də əsasən sizlərin oğlanlarınızın daha çox cəmləşdiyi neft akademiasında cavan oğlanlarınzı qətlə yetirməklə cavab veririk" kimi bir düşüncə ortaya gəlir. Bu mənada artıq ölkənin güc strukturları və hüquq-mühafizə orqanlarının qulaqlarına var səsinlə "cənablar, sizin artıq qəbul edib-etməməyinizə baxmayaraq bu terrordur!!!" qışqırmaq istəyirsən.
XULİQANLIQ VƏ TERROR BİR ARAYA SIĞMIR
Şəxsiyyətə qarşı xuliqanlığın motivi əksər hallarda şəxsi zəmin, münasibət təması, qarşılıqlı narazılıq, yaddaşda qalan kin müəyyən edir. Terrorun hədəfi isə müəyyənləşdirilir, eləcə də neft akademiyasında baş vermiş terrorun hədəfi olaraq hansısa bizlərə naməlum, amma icraçılara məlum qüvvələr tərəfindən müəyyən edilib. Bu ali məktəblə əlaqəsi olmayan, uzun müddət Rusiyada yaşayan, Bakını ancaq son iki ayda görən bir adamın silah alaraq xuliqanlıq məqsədilə məhz Bakıya gələrək günahsız insanları qırması absurddur. Səninlə ədavəti, düşmənçiliyi olmayan, səni tanımayan və sənin tanımadığın insanlara məqsədsiz silah işlətmək də ağıla sığan deyil. Bizcə, elə bu iki səbəb baş vermiş olayın birmənalı və Türkiyə türkləri demişkən, net olaraq terror adlanmasına kifayət edir.
Bu mənada Fərda Qədirov adi məişət xuliqanı deyil, terrorçudur və istənilən terrorçu kimi günahsız insanları qırması üçün psixoloji cəhətdən özünü buna hazırlayıb. Bu adamın Rusiyadan Gürcüstana qayıtmasından başalyaraq keçən ilin noyabrında silah alması və terror olayı anına kimi dövrü tapşırığın yerinə yetirilməsinə hazırlıq dövrü adlnadırmaq olar. Fikrimizcə, xuliqanlıq üçün konkret məkan və ya zaman olmur, xuliqnalığa meylli şəxs bunu harada istəsə edə bilər. Buna görə durub Bakıdakı neft akademiyasına gəlməyə hacət yox idi. Bu məsələdə F.Qədirovun Rusyadan Gürcüstana qayıtmasına bu şəxsin hansı hərəkəti edəcəyi planlaşdırıldıqdan sonra razılıq verilib. Amma əlimizdə bu adamın həyatının son 10 ili ilə bağlı hər hansı məlumatın olmaması həmin müddət ərzində hansı həyat tərzini yaşadığını müəyyən etməyə imkan vermir. Bu mənada bu şəxsin hansısa dövləti və ya terrorçu qrup tərəfindən məhz Bakıya, məhz neft akademiyasına yönəldilməsi birmənalıdır və yenə də fikrimizcə, müzakirə istəmir.
İki aya yaxın Bakıda qalan F.Qədirov burada təsadüfi xuliqanlıq hərəkti törətməyib. Yenə də təkrar edirik ki, məqsəd təkcə xuliqanlıq olsaydı silah əlinə keçən kimi şəxs buna cəhd göstərməli idi. Belə bir fakt olmayıb.
Çünki, bu şəxs Bakıya xuliqanlığa yox, terror hadisəsi törətməyə gəlmişdi. Çünki, xuliqanlıqdan fərqli olaraq terrorun hədəfi, məqsədi, məkanı, icra vaxtı konkret olur. Son olayda isə bütün sadaladağımız cəhətlər ortadadır. Hər şey bəlli idi, sadəcə icranın vaxtının yetişməsini gözlmək qalırdı, həmin vaxt yetdi və şər işə düşdü.
MATƏM OLSUNMU OLMASINMI
Ölkə hakimiyyəti özünü soyqqanlı və soyuqqanlı olduğu qədər də laqeyd apardı. Rəsmi rəqəmlərlə yanaşsaq belə ortada 13 qətl edilmiş şəxs, 13 də yaralı olub. Ən azı terror qurbanlarının xatirəsinə matəm elan olunmalaı idi. Hakimiyyətsə bunu etmək əvəzinə birmənalı olaraq matəm elan etməyəcəyini bildirdi. Bunun səbəbləri təkcə vətəndaşa laqeydlik deyildi, həm də hakimiyyətin zahirən də olsa özünü güclü göstərmək istəyi idi. Üstəgəl, olay terror idisə bu zaman hakimiyyət bunun arxasında duran qüvvələri aşkarlamalı və onun səbəblərini ortaya qoymaıli di. Rəsmi Bakı isə belə hallarda həmişə susub və hətta olayın niyə baş verməsi aydın olanda belə hədəfi xalqa göstərməyib.
Əslinə qalarsa hakimiyyətin belə davranışı əhalidə anlaşılmazlıq və məyusluq yaradıb. Vətəndaşa, günahsız qurbanlara belə biganə münaçsibət vətəndaşla hakimyiyət arasında inamsızlığı daha da dərinləşdirib. Elə həmin inamszılığın və biganələiyn nəticəsi idi ki, ölkənin üç minə qədər gənci paytaxtın küçələrinə "bayraqlar endirilsin, matəm elan edilsin", "terrora yox" şüarları ilə aksiyaya çıxdılar. Bu aksiya siyasi baxımdan etiraz mənəvi baxımdan ölkə tələbələrinin şəhid olan yoldaşlarının xatirələrinə vəfa borcu idi.
Amma, bu da iqtidarı ayıltmadı. Şəhidlərin xatirəsinə ölkə gənclərinin daha geniş miqyasda anım məraismləri düzənləndi. Yüzlərlə tələbələr neft akademiyasının binası önündə şamlar yandırdılar, hla kolanlırın xatirələrinə ehtiram ifadəsi olan ürək sözlərini divarlara həkk etdilər.
İqtidar yenə nəticə çıxarmadı. Daha sonra gənclər mayın 10-da iqtidarın "gül bayramı" keçirmək istəyinə etiraz aksiyası ilə cavab
verəcəklərini bildirdilər. Bunu da deyək ki, akademiyanın binası önündəki yazılavrın arasında da ən çox diqqəti cəlb edən məhz gənclərin iqtadrın "gül bayramı"na etirazları idi.
Nəhayət, gənclər vəd etidkləri aksiyanı yerinə yetirdilər. Polis təzyiqlərinə baxmayaraq məhz elə "gül bayramı" keçirilən parkda eitraz ifadə edərək bu bayramı fitə basdılar, "öz fitini" tanıyan iqtidar da gəncləri əvvləcə polis maşınlarına, sonra da polis bölmələrinə basdı. Bəli, ölkə vətəndaşları mənən matəm keçirdi, əvvəlki illərdən fərqli olaraq vətəndaşalrın çoxu bu bayrama qatılmadı. Üstəlik, gənclər küçələrə çıxaraq bu etirazı ifadə etməklə təkcə "gül bayramı"na yox həm də iqtidarın ədalətsiz siyastəinə etiraz etdilər.
Bu etirazsa heç də bitənə oxşamır...

Tofiq Türkel