Vergi Xidməti və ya DİXK?

(keçmiş biznesmenin monoloqu)

Hörmətli redaksiya, sizə keçmiş Azərbaycan biznesmeni yazır. Və sizə mənə şəxsi problemlərimin həllində kömək etməyiniz üçün yazmıram. Yox, mən öz problemlərimi həll etdim: necə deyərlər, biznes yoxdur -problem də yoxdur. Və mənim kimiləri minlərcədir.

Bu məktubu yazmağımın məqsədi ictimaiyyətə və hakimiyyətə artıq biznesin inkişafında sistemli problemlər haqqında deyil, Azərbaycanda onun faktiki olaraq mövcudluğu ilə bağlı problemlər haqqında məlumatlandırmaqdır.

Zənnimcə, bu gün biznes üçün ən böyük problem Vergilər Nazirliyidir.

“Vergi müfəttişliyi” cəza orqanına, DİXK-yə çevrilib, burada funksiya nəinki ilkin təyinatına, sağlam təfəkkürə və özünü qoruma instinktinə də qalib gəlib. Axı, biznes olmasa vergi müfəttişliyi kimə lazım olacaq?

İndi konkret olaraq, xüsusi problemlərdən deyil, siyasətsiz və şəxsi incikliklərsiz, sistemli problemlər haqqında danışaq:

1. “Audit Xidməti”nin fəaliyyəti: Problem ondadır ki, müfəttiş biznesmenə, büllur kim şəffaf olsa belə, cəza kəsilməsində maddi olaraq şəxsən maraqlıdır. Yəni cəza kəsilməsindən qaçmaq olmaz. Niyə? Bəs niyə həkimlər xəstələrə və yalançı xəstələrə bir kilometrlik reseptlər yazırdılar? Çünki yazılmış dərmanların sayına görə bonus alırdılar. Və onların xəstəyə lazım olub-olmaması vacib deyil.

Və ya avtobus sürücüləri, hamımız bilirik ki, bizi daşımaq onların nəyinə lazımdır, onlara lazım olan qazancdır. Maddi maraq həm vətəndaşlıq, həm insanlıq normalarına üstün gəlir. Nəticə belədir: məmur öz vəzifə öhdəliklərinin icrasına görə bonus və ya mükafat almamalıdır.

2. “Kameral Xidmət”in fəaliyyəti: Bu uşaqlar son illər kompüter əntərlərinə çevrilib. Onlar ortaya çıxdıqdan sonra biznesmenlər “Audit ximəti”nə “rəhmət oxuyur”.

Əvvəlcədən düşünülən şey müsbət və vaxtlı-vaxtında atılmış bir addım kimi nəhəng elektron qaniçənə çevrilib. Hər bir biznesmen səhər (və ya axşam) bu gün nəyə görə ona vergi və cəza kəsildiyini oxumaq üçün öz kompüterini dəhşət içində açır. Təəccüblü söz birləşmələridir (dünyada orta gəlir norması, statistik qiymət, respublika üzrə orta əmək haqqı, ötən illə müqayisədə gəlirin azalması və s.) Damokl qılıncına çevrilib.

Bu dahi uşaqlar kompüter arxasında oturaraq, tamamilə qəti şəkildə müəssisənin düzgün işləyib-işləmədiyini, nə qədər qazandığını və nə qədər vergi ödəməli olduğunu həll edirlər. Həm də təkcə işçiləri deyil, artıq biznesini bağlayanları da sürprizlər gözləyir, yəni elə özlərinin “dəfn etdiklərinin” belə onlara borcu var.

3. Vergi Məcəlləsi Azərbaycan Konstitusiyasına uyğun olsaydı, bu iki xidmətin fəaliyyəti bu qədər dağıdıcı olmazdı. Konstitusiyada açıq-aşkar təqsirsizlik prezumpsiyasından bəhs edilir, yəni məhkəmə qərarı olmadan cərimə kəsilməsi qüvvəyə minə bilməz. Bizim həqiqətlərdə isə biznesmenə cərimə kəsilir, o cərimələr alınır, daha sonra isə o, bu qərarları məhkəmə vasitəsilə ləğv etməyə çalışır. Və nəticədə orta və kiçik şirkətlərin əksəriyyəti bağlanır, belə ki, onların hesabına həbs qoyulur, rəhbərləri isə məhkəmələri dolaşır, əməkdaşlarını və müştərilərini itirir. O, bir il sonra bütün məhkəmələri udsa belə, artıq biznesini itirmiş olur.
4. “Kameral” yoxlamalar üçün bir şey olan kimi bütün illik mühasibat hesabatı sənədlərinin surətlərini tələb edirlər. Allah eləməmiş, bunun üçün ayrılmış 5 təqvim günündə (buna onlar özləri belə qərar veriblər!!!) çatdırmasan, dərhal sənə “kameral” olaraq hansısa vergilər əlavə edirlər. Ən sadə məsələni vergi ödəyicisinin xeyrinə həll etmək üçünsə Vergi Məcəlləsində baca tapırlar: orada bunun üçün tam 15 gün ayrılır. Məntiq haradadır? Niyə vergi ödəyicisi dövlət orqanlarından 3 dəfə tez reaksiya verməlidir.
5. Qorxu hamını iflic edibsə, hansı biznesin inkişafından söhbət gedə bilər? Axı 2000 manatdan artıq uydurma və ya real pozuntu cinayət məsuliyyəti tələb edən pozuntu kimi qiymətləndirilir. Yəni bu, məhv alətidir. Təsəvvür edin: ekspeditorum özü üçün  2000 manatlıq “fırıldaq”   edib, məni isə artıq vergi müfəttişliyi, prokurorluq, məhkəmə, DİN məşhəl ayağına cəkəcəklər.

İşləməmək üçün səbəb dünyalar qədərdir, buna görə lirikadan uzaqlaşmaq və boşçənəlik etməmək üçün vergilər sahəsində aşağıdakı tamamilə təxirəsalınmaz tədbirləri təklif edirəm.

1. ƏDV-nin ləğvi.
2. Yoxlamaların ləğvi, hesablanmış vergi borclarının silinməsi.
3. Vergi aktlarının yalnız məhkəmə qərarı ilə qüvvəyə minməsi.
4. Vergi qanunvericiliyinin Konstitusiyaya uyğunsuzluğunun dəyişdirilməsi.
5. Cinayət xarakterli vergi pozuntularının məbləğinin 2000-dən 200000 manata qədər artırılması.
6. Bütün yeni, bərpa olunmuş və fəaliyyət göstərən istehsalatların bütün vergilərdən azad edilməsi (əmək haqqı və təqaüd vergilərindən başqa).
7. Əmək haqqına vergi qoyuluşuna yenidən baxılması.
8. Pensiya fonduna ödənişləri birbaşa əməkdaşlar özləri və ya işəgötürən onların tapşırığı əsasında həyata keçirməlidir (bu tədbir sahibkarlara təzyiqi azaldacaq və eyni zamanda işçinin  “ağ”  maaşa marağını, pensiya əmanətlərinin yığılmasında iştirakını artıracaq və “ağ” və “qars”  əmək haqqının mövcudluğunu qeyri-mümkün edəcək).
9. Daşınmaz əmlak üzrə müxtəlifləşdirilmiş verginin tətbiqi. Yəni sadə daşınmaz əmlak minimum – rəmzi tarifə, bahalı daşınmaz əmlak yüksək əmsala, çox bahalı daşınmaz əmlak daha yüksək əmlaka tabe edilir (Bu tədbir büdcə itkilərini qarşılamağa kömək edər və daşınmaz əmlaka həddindən artıq vəsait yönəldilməsi həvəsini  - “saraylar tikməyin" qarşısını alacaq).
10. Vergi yükünü biznesdən fiziki şəxslərə keçirmək lazımdır. Yəni artıq buzovdan və hətta inəkdən də deyil, süd satışından gələn gəlirdən pul alınmalıdır.

Sonda demək istəyirəm ki, ölkə qarşısında duran çətin iqtisadi vəzifələrin həlli məmur sayı və ya yeni departamentlərin açılması ilə mümkün deyil. Fərdlər dəyişdirməklə bütün problemlər həll edilməz. Bizim biznesmenlərlə bağlı problemimiz yoxdur, əksəriyyət vergiləri ödəmək istəyir, xalqla problem yoxdur - əksəriyyət işləmək istəyir. Hətta vergi, gömrük və digər məmurlarda belə problem görmürəm, onların əksəriyyəti ölkəsini sevi. Biz hamımız fəlsəfəmizi, baxışlar və prioritetlər, məqsədlər və vəzifələr sistemimizi dəyişdirməliyik.

Allah bizə tövbə etmək və dəyişmək imkanı verir.