YAZ BAYRAMI

Yaz bayramı türk xalqlarının qeyd etdiyi ən qədim bayramlardan biridir. Bu bayram türk xaqlarının yayıldıqları coğrafi areal və bu xalqların mənəvi təsiri olan yerlərlə bağlıdır. Yəni, bu bayram ərəblərin içində yoxdur. Amma türk təsirinin güclü olduğu fars, əfqan, Pakistan, tacik, kürd mühitində bu bayram qeyd edilir və hətta türk əsilli olmayan bir çox Şərq xaqları bu bayramın özünəməxsus "yeni il variantı"nı qeyd edir.
Bayramın Novruz (fars dilindəki nou və ruz sözlərinin birləşməsi olan yeni gün deməkdir) adlanması çox sonrakı dövrlərə aiddir.
Bu bayramın Azərbaycanda qeyd edilməsinin azı 5-6 min illik tarixi var, həm də türk xaqları arasında bu bayramın yaz bayramı adlanmasının özünün xüsusi anlamı var. Odur ki, bu bayramı farsların Cəmşid şahla, fars məişət və həyat tərzilə bağlamaq istəkləri, bunu farsın yaratdığı milli-məişət tarixi kimi qələmə vermək və bəşərə sırımaq cəhdləri əbəsdir, çünki, bu bayramın sahibi, toplum fəlsəfəsini yaradan məhz türklərdir.
TÜRK İLHESABLAMASI
Yaz baramı ilə bağlı başlanan ilhesablanması məhz türk ilhesablanmasıdır ki, siyasi rejimlər bunu sıradan çıxarmaq istəyib və əslinə qalarsa, bunu fars ilhesablaması adına bağlamaq məhz elə bunun nəticəsidir. Amma Qərb aləmi nə qədər desə də, fəsillərin mövsümi dəyişmələri heç də dekabrın, martın, iyunun, sentyabrın 1-dən yox, məhz adı çəkilən ayların 21-dən başlanır. Bizcə, təkcə bu faktın özü mövcud Qərb ilhesablamasının dürüst olmamasının göstəricisidir. Hələ də məlum deyil ki, yanvarın 1-i hansı ilhesbalanması vasitəsilə yeni ilin başlanğıcı sayılır. Hansı mühüm təbiət hadisəsi buna əsas verir? Bəşər həyatındakı hansı mühüm dini və ya ictimai hadisə bunun kökündə durur? Bir sözlə, burada anlaşılması mühüm olan bir çox suallar var və hələ də bunlara cavab yoxdur.
Amma türk ilhesablamasının yaşı çox qədimdir, belə ki, çin, yapon xalqları da daxil olmaqla, Şrəq ilhesablamasının kökündə məhz türk ilhesablaması durur. Nücum elmi sahəsində türklərin danılmaz xidmətləri var və 12-ci əsrdə Marağada məşhur Azərbaycan mütəfəkkiri Nəsrəddin Tusinin, 14-cü əsrdə Buxarada Əmir Teymur nəvəsi Uluqbəyin qurduqları rəsədxanalar bunu deməyə əsas verir. Amma, ola bilməzdi ki, nücum elmindən xəbəri olan bir xalqın zəkaları ilhesablaması yaratmasın və bunun özü inandırıcı deyil.
YAZ BAYRAMI - İNSAN ƏCDADI OLAN VARLIQLARIN BAYRAMI. HƏQQİN ÖZÜNÜ İNSANA BATİNƏN TANITDIĞI BAYRAM
Əgər Yer kürəsində Həqqin bir bayramı varsa, o elə Yaz bayramıdır.
Hələ insanların həqq düşüncəsinə gəlib çıxmadığı, gücü-qüvvəni, xeyri-şəri ayrı-ayrı hadisə və cisimlərdə axtardığı vaxt elə Həqq insanı bu üsullardan keçirərək özünə tərəf gətirirdi. Bəşəri onu tanımağa hazırlayırdı. Amma türkün içində yaranışdan bir tanrıçılıq
(allahçılıq) yaşayırdı. Türk xalqları içində çoxallahlılıq olmayıb, türkün içində bütpərəstlik olmayıb, bütün bəşər quldarlıq dövrünü yaşadığı halda türk bu quldarlıq formasiyasını yaşamayıb. Həmin tanrıçılıq türkə Yaz bayramı kimi bayramlarüstü olan bir bayram yaşadıb. Elə bir bayram ki, rəmzi olan hər bir şey Həqq fəlsəfəsinə bağlıdır. Həqq-Təala insanı topraqdan yaratdı, elə yaz bayramı özü torpağın bayramıdır. Həqq təala bəşərə nemətlər verdi, yaz bayramının süfrəsi həmin nemətlərin nümayişidir, Həqq-Təala bəşərə müxtəlif səbəbli məşğuliyyət olan oyunlar verdi, yaz oyunları onların göstərisidir. Yəni, yaz bayramında elə bir rəmz yoxdur ki, onun fəlsəfi əsası olmasın.
Yaz bayramı kökü torpağa, yəni, insan adlı varlığın yaşamının ən əsas atributuna bağlıdır. Yazmaq türk dilində təkcə vərəq üstündə nəyisə yazmaq mənasında olmadığı kimi, yazı da təkcə vərəq üstündə yazılmış mətn deyil. Çöl, torpaq mənası daşıyan yazı sözü elə birbaşa yaz sözünə və ya yaz bayramına bağlıdır. İnsanın yarandığı torpaq yazı oduğu kimi elə onun üzərində də əsl həyat yazdan başlayır. Yəni, yazın gəlişi ilə torpaq üzərində şumlama, arat, ağacların budanması, gübrələnməsi kimi proseslər işə düşür. Yaz torpağın qışdan çıxması və dirilməsi olduğu üçün həyat elə bu fəsildən başlanır. Torpaq üzərində iş və ya yazı üzərində yazılar, yəni, şumlamalar başlayır. Bütün türk dünyasının elatlarında, obalarında, uluslarında el şənlikləri başlanır, türk xaqlarının bu el şənlikləri eyni vaxtda başlaya bilmələri üçün dağ zirvələrində tonqallar yandırılır, Köhnə Dünyanın orta çoğrafi zolağında olan türklər bütün qitə boyu şənliklərə başlayırdılar. Bu bayramın farslara aid hissəsi ancaq sonrakı dövrlərdə verdikləri Novruz adıdır. Hətta bu bayrama fars adı verilməsinə baxmayaraq belə, farslar ona sahib çıxa bilmədilər, bütün dövrlərdə bu bayrama türk xalqları sahiblik etdilər. Çünki, türk xaqları bu bayrama təkcə yeni il kimi yanaşmadı, həmin bayramın əsl fəlsəfəsini yaratdı və yaşatdılar, onu türkün özünü və dünyanı dərketməsi biçiminə saldılar. Yəni, bu bayramın niyə qeyd edilməsindən bu bayramla bağlı bütün xırda təfərrüatlara qədər hər şeyin öz fəlsəfi anlamı var. Həmin fəlsəfi anlam fars həyat tərzinə və ya məişətinə bağlı deyil. Hətta Güney Azərbaycandan hər il yüzlərlə soydaşlarımızın məhz yaz bayramını qeyd etmək üçün İrandan Azərbaycana gəlməsi bunu göstərir ki, fars mühiti bu bayramı öz fəlsəfi düşüncəsindən bilmir.

YAZ BƏRABƏRLİYİ: ƏBƏDİ XEYİR-ŞƏR DÖYÜŞÜ
Yaz bayramı yeni ilin ilk günü kimi ilin 365 və ya 366 gün olmasından asılı olaraq martın 20-21-nə təsadüf edir və bu bayram Köhnə dünyanın (yəni Asiya qitəsinin) ən qədim bayramı sayıla bilər. Əski türk anlamında yaz bayramının qeyd olunması təkcə ilin dəyişməsi və ya qışdan yaza keçidə bağlı deyil. Bu bayramın tərkibində qədim türk nəsillərinin dünyaya baxışlarının nümunələri də ortadadır.
Bəşər hələ yaradılışının ilk çağlarından əhatə edildiyi məkanı, onun keyfiyyətlərini qavramaq istəyib.
Türk xaqları qış fəslinə yatmaq və ya ölmək kimi yanaşıblar. Hətta yazla qış dumanı barəsində bir deyimlə buna münasibət ifadə ediblər. Əski türk düşüncəsinə "qış dumanı qar gətirir, yaz dumanı bar gətirir" kimi bir anlam hakimdir. Təbiət hadisələrini izləyənlər bilirlər ki, qış dumanı torpağı bərkidir, qış fəsli ərzində yağan qar tədricən torpağın üzərinə çökərək suya dönür, yaz fəslinin başlanması ilə yaz dumanı yenidən torpağı yumşaldır və həmin qar suyu torpağın canına hopur. Həmin qar suyunun qışda torpağın canına hopması heç bir cücərməyə səbəb ola bilməyəcəyi üçün bu mənasız olardı. Hətta türk xaqları göydən yağan qarın torpağın canına hopmasına belə bir intimlik ovqatı qatıb. "Atam Göyün göz yaşından Anam Yerin bətni cücərdi" deyimilə bu məsələyə qadın-kişi münasibətləri müstəvisindən yanaşıb.
Həyatın başlanması dirilik və ya fəaliyyətdə olmaqdır. Bu dirilik isə yaza bağlanır. Torpaq yaşamağa və bar verməyə hazırlanır. Hətta yazın özünəməxsus "sevgi küləkləri" var. Bütün hərəkət edən varlıqlar kimi hərəkət edə bilməyən varlıqlar da sevir. Ağacların tozlanması həmin "sevgi küləkləridir", amma heç bir fəsildə yox, yalnız yaz fəslində bu küləklər əsir.
XEYİR-ŞƏR DUETİ: XIZIR-NƏBİ ƏBƏDİYYƏTİ
Türk anlamı yazın gəlməsini Xeyrin Şərə qalib gəlməsi kimi dəyərləndirib. Xeyrin qələbəsi ölmüş həyatı dirildib. Əbədi dirilik fəlsəfəsində öz yeri olan və 124 min peğyəmbərlər silsiləsində yer alan Xıdır Nəbi və ya Xızır Nəbi peyğəmbər məsələsi Həqqin dərgahında əbədi yaşayış anlamıdır. Zaman və dövrlərdən, rejimlərin zalımlığındın və xoşrəftarlılığından asılı olmadan, Xızır-Nəbi xeyir mücəssəməsi olan dara düşmüş bütün yaxşılara köməyə gəlir. Bu min illər boyu belə olub, indi də belədir və gələcəkdə də belə olacaq. Xızır-Nəbi daimi yaşayan və əbədi xilaskardır, xeyirxahlığın, imdada çatmağın, çətinlikdən xilas etməyin rəmzidir. Ən maraqlısı budur ki, türk düşüncəsindən, türk dünyasından kənarda Xızır-Nəbi fəlsəfəsi yoxdur. Bu mənada yazın əbədi dirilik nişanələri elə əslinə qalsa adı çəkilən peyğəmbərə bağlıdır və yazın gəlişinə qədərki həftələrdən biri isə Xızır-Nəbi həftəsidir.
Günlərin uzanması, torpaqla bağlı işlərin başlanması, bir sözlə, müsbət nə varsa, hamısı məhz Xeyrin Şər üzərində qələbəsinin nəticəsi sayılır. Batinən bu bayram əbədiyyətin, bəqalığın və onun rəmzi olan Xızır-Nəbi bayramıdırsa, zahirən yaz bayramı türkün xeyir və xeyirxahlıq düşüncə və fəlsəfəsinin bayramıdır.

BAYRAM RƏMZLƏRİNİN İFADƏ ANLAMLARI
Yaz baryamının atributlarından olan səməni, yumurta, çərşənbələrin qeyd olunması, şam yandırılması, meydan tamaşaları təsadüfün yox, haqqında danışdığımız dərkin formalarıdır.
Bayramın qışdan yaza keçiddə qeyd olunması torpağın oyanması, məhsul verməyə hazır olması, həm də məcazi mənada, dirilmə anlamına gəlir.
Səməni diriliyin rəmzi olan yaşıllığı ilə həyatın canlanması və əbədiliyini ifadə edir.
Yumurta Yer kürəsinin özüdür, yəni, mövcud dünyamızın mini-maketidir, həm də dünyanın ilkin yaradılışının əsası barədəki "yumurta əvvəl olub, yoxsa toyuq?" sualının özüdür.
Yazın gəlişinə qədər qeyd edilən dörd çərşənbə insan yaradılışının tərkib hissələrinə aiddir. Əski düşüncələrə görə, insanın yaradılış tərkibinə hava, od, su, torpaq səbəb olub, nəticədə cisim ortaya çıxıb, üstəgəl, bu zahirən görünən dörd varlığın birləşməsi daxilinə Tanrı hələ də pünhan saxladığı ruh adlı əmanət yerləşdirib. Odur ki, adı çəkilən çərşənbələr də yel (hava), su, od, torpaq çərşənbəsi adlanır.
Hər bir varlıqda olmasına baxmayaraq, hələki bu ruhu indiyə kimi görən olmayıb. Bu çərşənbələrin sonuncusu elə sonuncu və ya ilaxır çərşənbədir.
Bakı əhalisi içində sonuncu çərşənbəyə üskü bayramı da deyilir. Bir çox şərhlərdə üskü sözünün qədim türk anlamında "od" mənası verdiyi bildirilir, bu sözdən əmələ gələn "üsküdar" sözü isə odpaylayan anlamını daşıyır.
Sonuncu çərşənbə həm də köhnə ilin yola salınmasıdır. Odur ki, bu çərşənbənin süfrə təmtəraqı elə yazın gəldiyi bayram gününün təmtəraqı ilə yeni tutulur.
Meydan tamaşaları, kosa və keçəl obrazları fəlsəfi anlam daşıyır, amma təəssüf ki, son 80 ildə bu obrazlar artıq həmin fəlsəfi mahiyyətdən uzaq düşüblər.
Bu bayramla bütün yer kürəsində iki bərabərlikdən biri olan yaz bərabərliyi başa çatır, günlərin uzanması, gecələrin qısalması mövsümü başlayır, yeri gəlmişkən 21 martı bütün dünya astronomları həm də özləri üçün baryam günü seçiblər.
Əbədi gecə-gündüz əvəzlənməsinə Xeyirlə Şər arasında mübarizənin tərkib hissəsi kimi baxan türk xalqlarının təfəkkürünə görə, yazın gəlişi, gündüzlərin uzanması Xeyrin Şərə qalib gəlməsinin təcəssümüdür.
Şamların yandırılması xatirə anlamıdır, dünyasını dəyişən nəsillərə yaşayan nəsillərin ehtiram ifadəsidir. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın bəzi rayonlarında qəbirlər üzərində şam yandırılması adəti indi də qalır və burasını da deyək ki, islam dini, ümumiyyətlə, şam yandırılması məsələsinə müsbət yanaşmır.
YAZ BAYRAMI: XEYRİN ŞƏRƏ QALİB GƏLMƏSİ BAYRAMI
Odur ki, bu mənada yazın gəlişilə qeyd edilən yeni il bayramına eyni zamanda türk xalqlarının dünyabaxışının məcmusu kimi də baxmaq olar. Adı çəkilən çərşənbələrin qeyd olunması zamanı yandırılan tonqallara görə bu bayramı atəşpərəstlik inancının nümunəsi sayırlar ki, əlbəttə, bu təsəvvürün özü səhvdir. Çünki, türk xalqlarının anlamında oda sitayiş olmayıb, amma odun bir hərarət olaraq həyat mənbəyi, qorunma vasitəsi, mənfi olan hər şeyi yandıra bilmək qabliyyəti nəzərə alınıb. Od üstündən tullanmaq adəti isə bütün mənfi və pis olan hər şeyin bu odda yandırılması, köhnə ildə qalması, yeni ilə keçməməsi analmına gəlir. Ona görə də, od yazın gəlişilə torpağın hərarətə gəlməsi, canlanması, yaşaması mənasıdır. Bütün arat yazda başlanır, yazda başlanan torpaq işi yayda yetişərək payızda bar, məhsul adlı nəticəyə dönür.
Qış isə torpağın dincəlişi və ya "ölümü", Şərin qələbəsi, Xeyirin uğursuzluğudur. Türk xaqları küsməyi, dava-dalaşı, incikliyi Şərin əməli sayaraq yaz bayramındakı barışların özünü belə məhz Xeyrin Şər üzərində qələbəsinin nəticəsi sayırdılar.
Üç qış ayının 40 və 20 gün çəkən böyük və kiçik çilələri çıxdıqdan sonra qalan bir ayı türk düşüncəsi boz ay adlandırıb. Həmin bu bir aylıq boz ay təbiət hadisələri baxımından olduqca zəngindir. Məhz bu bir ay müddətində Xeyirlə Şərin döyüşü son mərhləyə daxil olur və Xeyir qəti qələbəsini qazanır. Həm də bu qələbəni Xeyir addım-addım qazanır. Hər çərşənbə Xeyirin qələbəyə doğru atdığı addımdır. Bu dörd çərşənbənin hər birində Xeyir oda, suya, havaya, topağa hakimlik haqqını bərpa edir və nəhayət son olaraq yaz fəsli bu qələbənin nəticəsində bütün insanlara canlanmaq, işləmək, zəhmət çəkmək kimi fəaliyyət haqqını qaytarır.
İSLAMA QƏDƏRKİ TANRIÇILIQ MƏDƏNİYYƏTİNİN TƏCƏSSÜMÜ
Yaz bayramı türkun islamaqədərki tanrıçı düşüncəsinin düynanı dərk fləsəfəsi və mədəniyyətinin nümunəsidir. Amma, islam dinini qəbul etidkdən sonra belə türk xaqları yaz bayramına arxa çevirmədi. Bu bayram bütün türk xalqlarının həyatında indi də mühüm yerə malikdir və bu bayram el şənlikləri kimi qeyd edilmək hüququnu özündə saxlayır. Hətta şiəliyin ən çox yaylıdığı məkanlardan biri Azərbaycanda sərt dini baxışlar belə bu bayramı sıradan çıxara bilmədi, əksinə, bu bayrama bəzi dini çalarlar qatmaqla onu özünkü etmək istədi.
Sovet rejiminin hakim kəsildiyi 70 il ərzində bu bayramın el şənklikləri səviyyəsində qeyd olunmasına yasaq qoyuldu, sovet dönəminə aid yalnız 1966-67-ci illərdə bu el bayramı bütün əzəmətilə qeyd olundu və bu bayarmın həmin dönəmdə ən yüksək səviyyədə qeyd edilməsi bir tərəfdən rəhmətlik Şıxəli Qurbanovun şəxsi təşəbbüsünün, digər tərəfdən xalqın əcdad bayramına sədaqətinin danılmaz nəticəsidir.
Amma ölkə dövlət müstəqilliyini əldə etdikdən sonra bu bayram yenə də bütün xalqın bayramı olduğunu nümayiş etdirdi. Yeri gəlmişkən, bu bayram qeyri-iş günü baxımından ən çox istrahət günlərinə malik olan bayramdır.
Sovet rejimi varlığı ərzində pioner, komsomol, mexanizator, pambıqçı, məhsul, meliorator, zəhmət və s. adlandırdığı günləri bayram adı altında sırıyaraq xalqa məhz yaz bayarmını untudurmaq istəsə də bunu bacarmadı. Elə bununla sovet rejimi bütün dünyaya "türklər nə bilirdi ki, yeni il nədir, il hesablamaq nədir, onları yeni ili, bayram keçirməyi biz öyrətmişik" mesajını vermək istəyirdi.
Şərqdə fars, ərəb ilhesablamanması sistemi mövcuddur. Amma türk ilhesablama sistemi yoxdur. Ona görə yox ki, türk bunu bacarmayıb, əksinə, elə siyasi sistemlər dünyanın üç fateh millətindən biri olan türkü bacarıqısız göstərmək üçün onun yaz bayramı ilə başlanan ilhesablama sistemini unutdurmaq məqsədilə bu bayramı da, ilhesablanması sistemini də farsın adına yazıb. Halbuki, türk ilhesablama sistemini hazırlayıb dünyaya təqdim edəndə bəşər hələ ilhesablamasını bacarmırdı.
Türkiyənin son illərə kimi kürd sorumuna görə "bu bayramı kürdlər keçirir" deyə yaz bayramından imtina etməsi, bu bayramın türklərin bayramı olması sırasındakı "silsilə zənciri"ni qırmışdı. Şükür ki, qardaş Türkiyə bu bayrama sahibliyini bərpa edir və artıq əski çağlardakı kimi bütün türk dünyası bu bayramı boya-boy qeyd edir.
Xalqların tarixiləri dinlərin tarixlərindən qədimdir, xalqlara məxsus adətlər dini qaydalarla çuğlaşa da bilər, çuğlaşmaya da, çünki, hər bir xalq dinin ümumi əməl atributları istisna olmaqla, düşüncə, təfəkkür tələb edən hissələrini öz milli süzgəcindən keçirir və onu özünəməxsus şəkildə qəbul edir. Bu mənada yaz bayramı türk milli təfəkkürünün məhusludur, amma islam dinini qəbul etməsi ona bu bayramı əziz tutmağa mane olmadı və bu gün yaz bayramı ümumtürk təfəkkürü ilə yanaşı Şərqin mədəniyyət göstəriciləri sırasına daxildir.
BAYRAM OYUNLARI
Yaz bayramının gəlişilə bağlı bütün dövrlərə aid oyun formarları olub, amma onların çoxu artıq ya sıradan çıxıb, ya da sıradan çıxmaq üzrədir.
Qayışgötürdü, ənzəli, dirədöymə, çövkan, aşıq, güləş, daşqaldırma, qurşaqtutma, şuməqədə kimi oyunlar vardı. Amma zamanın oyun tələbləri dəyişdikcə bu oyunlar məişət gündəmindən çıxaraq tarixin yaddaşına ötürüldü. Bu oyunlar əlbəttə türkün kişi nəslinə aid oyunlar idi və bu oyunların çoxu fiziki baxımdan bədənin möhkəmlənməsinə, güclənməsinə hesablanmış oyunlar sırasındadır. Hələ ki, gücün, qüvvətin cəmiyyətdə aparıcı olduğu bir vaxtda, bütün işlərin fiziki gücə dayaqlandığı bir zamanda bu oyunlar bir tərəfdən oyun, digər tərəfdən isə bu bayramın tərkib hissələri idi.
TÜRK XANIMLARININ ƏBƏDİ OCAQ DÜŞÜNCƏSİ
Yazla bağlı türk xanımlarının öz düşüncələri var idi. Öncə ev-eşik, həyət-baca təmiz olmalı idi, çünki, səliqə-sahman təkcə evin rahatlığı deyildi, həm də bu evin xanımı, qızı-gəlini barədə yarana biləcgək təsəvvür idi. Bayrama qədər xanımların "yaz təmizliyi" başlardı. Evlərin divarları suvaqlanır, qapı-pəncərə yuyulur, yorğan-döşək, xalça-kilim, palaz -paltar günə verilir, yuyulur və yeni ilə təmiz vəziyyətdə keçirdi. Bu təmizliyin özünü yaz bayarmının atributu da saymaq olarq. Hökmən evə və ailə üzvlərinə yeni bir şey alınmalı idi.
Əski çağlarda bu, xanımların yundan toxuduğu corablar, köynəklər, arxalıqlar, xalçalar idi.
Qız-gəlinin özünəməxsus beş daş kimi oyunu var idi. Bu oyun əlin cəldliyinə hesablanmış oyun idi. Bundan əlavə, su çərşənbəsində su üstünə getmək, axır çərşənbədə qulaq falına çıxmaq, su dolu fincanda bəxtə "baxmaq", ərə getməmiş qızların bir qoluna ağ, digər qoluna qara bağalmaqla axar su üstünə gedərək su üzərindən atılmaları və son çərşənbədə səhərə qədər oturaraq "çilə" çıxarmaları kimi adətləri var idi. Bu adətəlrin hər biri uzun tarixi dövrləri keçib gələn və min illərin sınaqlarından çıxan əməllər idilər.
Türk xanımları heç zaman türk kişilərinin qadağalar sisteminə məruz qalmayıblar, nəslin kişiləri yanında sıxıntı keçirməyiblər, onlarla bərabər şəkildə oturaraq qərarlar qəbul olunmasında iştirak ediblər.
Türk anlamında "Ana Haqqı, Tanrı Haqqıdır" kimi deyim var və bu deyimin mahiyyətinə əməl etmək ədəb və mərifətdən sayılıb. Yenə də türk anlamında xanımlara münasibətdə "aslanın erkəyi dişisi olmaz" kimi deyim var və bu ərəbin qadını hamıdan gizlətmək düşüncəsinin tam əleyhinə olan bir müddəadır.
Bu bayramda bəd danışmaq, acıqlı söz demək, qəlbə dəymək yasaq əməllər sırasındadır. Məhz qız-gəlinin qulaq falına çıxması adətinə görə, böyüklər xüsusilə həmin günlərdə hər hansı bədniyyətli söz deməyi, nifrin-qarğış etməyi, dava-dalaş salmağı ədəbdən bilməzidlər.
BAYRAM SÜFRƏSİNİN NEMƏTLƏRİ
Yaz bayramı ilə bağlı hazırlanan süfrənin ilkin bəzəyi səməni, su, buğda, çörək, yumurtadir. Amma zaman dəyişdikcə bu bayram süfrəsinə daha yeni nemətlər əlavə edilib, meyvə qurularının geniş çeşidləri, müasir texnologiyanın əsasında qorunub saxlanmış şirniyyatlı meyvələr bu sıradandır. Hətta şəkərbura və paxlava demək olar ki, hazırda yaz bayramı süfrəsinin rəmzlərinə dönüblər.
Amma burası da var ki, bayram süfrəsi də geniş mənada təkcə yeyinti anlamı deyil, yazın gəlişi, torpağın canlanması, insanların əməyə başlaması nəticəsində əldə edilən nemətlərin nümayaişi idi. Yəni, Həqqin insana batinən bəxş etdiyi və sonda insan əməyinin nəticəsi olan bütün nemətlər insana lütfün göstəricisidir. Türk məhz tanrıçılığı ilə Həqqə şükranlığını, verdiyi nemətlərə sənalarını ifadə etdi və həm də elə yaz bayramını bu nemətləri bütün bəşərə nümayiş etdirmək göstərisinə çevirdi.