Belarus 9 avqust seçkilərindən sonra sınaqa çəkiləcək

***

-Zərdüşt bəy, son vaxtlar postsovet ölkələrində hansısa proseslər baş verir. Misal üçün, Azərbaycan-Ermənistan sərhəddində gərginlik, Rusiyada bəzi vilayətlərdə çoxminlik aksiyalar və s. Bir çox analitiklər postsovet ölkələrində baş verən prosesləri SSRİ-nin son illərində baş verən proseslərə bənzədirlər. Bu dəfəki proseslər hara aparıb çıxara bilər?

-Tarixi mənzərəni göz önünə gətirsək, görərik ki, bu, müəyyən tarixi proseslərin müxtəlif mərhələləri, məntiqi davamıdır. Xalqlar dostluğu, birliyi adlanan Sovet Ittifaqı ona görə dağıldı ki, onun içərisində çox köklü dağıdıcı proseslər gedirdi.  Və bu proseslərə hakim zümrələr cavab verə bilmirdi. Çünki düşüncə səviyyələri çox aşağı idi. Həmin tarixi proseslərin hakim zümrələr, millətlər qarşısında qoyduğu mürəkkəb sualların cavabını tapa bilmirdilər. Çünki onlar ancaq öz şəxsi mənafelərini düşünürdülər. Xalqların müqəddəratını, gələcəyini düşünmürdülər. Onların içərisində 1-2 adam vardı ki, öz xalqlarını düşünürdü. Məsələn, Nazarbayev, Lukaşenko öz  xalqlarının gələcəyini düşünürdü. Təbii ki, bu adamlar da avtoritar idilər. SSRİ-yə demokratlar haradan gələydi? Evdə bişməyib, qonşudan gəlməyib. O zaman bu cəmiyyətlərdə demokratik ənənə, təsisat, ümumiyyətlə, demokratiya anlayışı yox idi. O dövrdə dövlətini və millətini düşünən liderlər də təbii ki, avtoritar idilər. Bəzi avtoritar liderlər isə ancaq ciblərini, xalqı aldatmağı,  qarət etməyi düşünürdülər. Bu proseslər gözümüzün qarşısında gedirdi. İndi həmin tarixi proseslərin davamı olaraq MDB dağılır. Avrasiya İttifaqı dağılmağa başlayıb. Ona görə ki, cəmiyyətin gerçək problemlərinin həllini tapmağa bu adamların düşüncəsi çatmır. Qərb demokratiyasında  məsləhət, məşvərət, bütün problemləri azad şəkildə dinləmək, müzakirə etmək ənənəsi var. Hətta onlar belə bəzən böhranla üzləşirlər. Bir çox problemlərin həllini tapa bilmirlər. Hazırda bütün dünyanı ağuşuna almış qlobal böhrandan Qərbin inkişaf etmiş ölkələri belə sığortalanmayıb, o ki qalsın MDB ölkələri.

-Siz deyirsiniz ki, tarixi proseslərin davamı olaraq MDB və  Avrasiya İttifaqı dağıla bilər. Amma bəzi analitiklər deyirlər ki, bu proseslərin sonunda postsovet ölkələrinin bəzilərində hansısa dəyişikliklər baş verə bilər. Məsələn, bu dəfə Rusiya  parçalana bilər, bəzi postsovet ölkələrində ya hakimiyyət dəyişikliyi və ya xəritə dəyişiklikləri baş verə bilər. Bu deyilənlərin həyata keçməsi mümkündürmü?

-Bəli. SSRİ-ni dağıtmış proseslər Rusiyada təkrarlanır. Bunu tək mən demirəm, Rusiyanın çox güclü siyasətşünasları, sosioloqları, tarixçi alimləri də deyirlər. Ölkədə mərkəzdənqaçma meylləri güclənib. Regionlarda müstəqillik istəyi güclənib. Xabarovskidə “Moskva, uxodi!”, “Xabarovski naş kray!”  (“Moskva, rədd ol!”, “Xabarovski bizim əyalətdir!”- red.) qışqırırlar. Bu şüarlar nə deməkdir? Yəni, bu aksiyalarda ümumrusiya şüarları yoxdur. Rusiya Federasiya şurasında çıxış edən Xabarovski qubernatoru deyirdi ki, “Xabarovski əyaləti il ərzində 220 milyard dollarlıq gəlir gətirir. Xabarovski əyalətinin büdcəsi isə 22 milyarddır. Siz mərkəzdə elə qanunlar qəbul etmisiniz ki, əyalətin bütün gəlirləri Moskvaya gedir”. Xabarovski ona görə “Moskva, uxodi!”qışqırır. Moskvanın gözü doymayan rəhbərliyi bu formada qinaqlanır.

Rusiya durmadan müttəfiqlərini itirir. Əvvəl sosialist ölkələrini dağıtdılar, sonra həmin ölkələri satdılar. Sonra SSRİ-nin özünü satdılar. İndi isə Rusiyanı satırlar. İndi rus xalqına baxanda adamın yazığı gəlir. Bütün alimləri ölkədən qaçıb. Sənayesi tənəzzül içində. Dövlət siyasəti yalan üzərində qurulub. Yeri gəlmişkən, bizdə də eyni vəziyyətdir.

1975-ci ildə imzalanmış Helsinki yekun aktında qeyd olunurdu ki, sərhədlər toxunulmazdır. Ardınca tarixi proseslər başladı, Avropada sərhədlər dəyişdi. SSRİ, Yuqoslaviya, Çexoslovakiya dağıldı. Azərbaycanın sərhədləri de-fakto dəyişdi. Ermənistan Azərbaycan torpaqlarını işğal etdi. İndi mən sual verirəm. Bir dövlətin möhkəmliyi üçün nə lazımdır? İlk növbədə həmin dövlətdə yaşayan millətlərin, etnik azlıqların hamısı həmin dövləti öz ana dövləti, vətəni saymalıdır. Bizdə isə xüsusi xidmət orqanları hansısa milli azlığın mədəniyyətini təbliğ edən bir bloqeri həbs edirlər ki, sən hansısa etnikin mədəniyyətini təbliğ edirsən. Axı o milli azlığın mədəniyyəti də bizim xalqın mədəniyyətinin bir tərkib hissəsidir. Bunu iki səbəbə görə edirlər. Birinci səbəb odur ki, bunu edənlər nadandırlar. İkinci səbəb isə odur ki, Moskvadan xüsusi xidmət orqanlarının göstərişi var ki, Azərbaycanı parçalasınlar. Milli azlıqları Azərbaycan dövlətinə qarşı qaldırsınlar. Bunun üçün Azərbaycanın xüsusi xidmət orqanları Moskvadakı ağalarının göstərişi ilə öz milli mədəniyyətini təbliğ edən milli azlıqların nümayəndələrini həbs edirlər. Buna düşmənçilik deyirlər. Necə ki sovet rəhbərləri etnik münaqişələri qızışdırırdılar, indi də o cür. Qarabağ münaqişəsini də Moskva Mərkəzi Komitəsi, KQB-si, ordusu qızışdırmışdı. Əvvəldən axıradək Qarabağ münaqişəsinə Moskva nəzarət edirdi. İndi də Moskva xüsusi xidmət orqanlarının əli ilə Azərbaycanda münaqişə ocaqları yaratmaq istəyir. Bunu anlamaq çətindir? Anlamırlar ki, Azərbaycan vətəndaşının hüquqlarını bu cür pozanda həmin adamlar dövlətə qarşı qalxacaqlar? Bəlkə də anlayırlar. Sadəcə, Moskvanın verdiyi əmrlərə öz rütbələri xatirinə itaət edirlər, öz xalqlarına, vətənlərinə qarşı çıxırlar.

-Yuxarıda sadaladığım proqnozları verənlər hazırda hamının diqqət mərkəzində olan Belorasdan daha çox nümunələr gətirirlər. Bütün dünya avqustun 9-da Belarusda keçiriləcək prezident seçkilərinə diqqət kəsilib. İlk dəfədir ki, Belarusda Lukaşenkoya ciddi müxalif namizəd ortaya çıxıb. 37 yaşlı evdar qadın Svetlana Tixanovskaya ilk dəfədir bütün müxalifəti ətrafında birləşdirə bilib. Sizin bu prosesdən gözləntiləriniz nələrdir?

-Svetlana Tixanovskaya və onun ətrafında birləşmiş qüvvələr 25-30 faiz səs toplayacaqlar. Bu, faktdır. Sosioloji sorğular da bunu göstərir. Əvvəla, ona görə ki, namizəd zəif namizəddir. Əlbəttə ki, Lukaşenko bütün əndazələri aşıb. Əsas rəqiblərini şərləyib, həbs edib. Bütün avtoritar liderlər belə edirlər. Azərbaycanda, Ermənistanda, Rusiyada da belə ediblər. Amma onu da demək lazımdır ki, Lukaşenkonun böyük sosial bazası var. O, Belarusun sənaye, elmi, texniki potensialını qoruyub saxlayan adamdır. Azərbaycanda müstəqillik dövründə bütün zavodlar bağlandı, bütün mühəndislər getdi alver etməyə, amma hakim zümrə milyarder oldu. Belarusda belə olmadı. Orada milyarder yoxdur. Nisbətən imkanlı adamlar var. Və iri sənaye müəssisələri əvvəlki kimi fəaliyyətini davam etdirdi. Lukaşenko bütün müəssisələri qoruyub saxlaya bilib və işsizlik həmişə aşağı həddə olub. Bu, oliqarxlara, hər şeyi ciblərinə doldurub satmaq istəyənlərə sərf etmir. Amma onu da demək lazımdır ki, Lukaşenko avtoritardır. Postsovet məkanında siyasi liderlərin avtoritar olması obyektiv olaraq cəmiyyətdə demokratik potensialın boşluğundan irəli gəlirdi. Onlar bilmirdilər demokratiya nədir. Demokratiyanın prosedurları, faydaları,  təsisatları var. Demokratiyanı bu kimi ölkələrdə səhv başa düşürlər. İndi Belarusu çox çətin sınaq gözləyir. Şübhəsiz ki, orada Lukaşenkoya qarşı həm Avropa İttifaqı, Qərb təsisatları, həm də Rusiya faktoru var. Çünki Lukaşenkonun ötkəmliyi, itaətsizliyi Putini qəzəbləndirmişdi. Və nəyin bahasına olursa- olsun Lukaşenkonu aşırmaq istəyir. Vaqner döyüşçülərinin də ora getməsi də heç də təsadüfi deyil. Amma Lukaşenko hakimiyyətdən möhkəm yapışıb. Deyir ki, mən ölkəmi sizə verməyəcəm. Seçkidən sonra Belarusda çox güman ki, “Maydan” cəhdləri, hərbi çevriliş cəhdləri ola bilər. Belarusda prosesi izləyən ciddi analitiklər hamısı deyirlər ki, avqustun 9-da Lukaşenko qalib gələcək, amma sonradan çox güman ki, şəbəkə aksiyaları olsun. Yəni, bir yerdə yığışıb ora-buranı dağıtmaq deyil, müxtəlif yerlərdə aksiyalar olsun. Və ola bilsin ki, müxtəlif təxribatçı qüvvələr qan tökməyə başlasınlar ki, Lukaşenkonu qeyri- qanuni yollarla hakimiyyətə gələn və qana bais olan rəhbər kimi qələmə versinlər. Bu prosesə delimitizasiya deyirlər.

-Belarusdakı bu proses bu ölkə ilə Rusiya arasında münasibətlərin gərginləşməsinə də töhfə verib. Lukaşenko Minskə gəlmiş özəl hərbi şirkətin (ÖHŞ) rusiyalı muzdlu qrupundan 33 nəfəri qarşıdakı prezident seçkilərində müxalifəti dəstəkləməkdə ittiham edir. Moskva ilə Minsk arasında münasibətlərdə 2014-cü ildən - Belarusun Rusiya və Qərb arasında, Kiyev və Moskva arasında balans yaratmalı olduğu vaxtdan bəri gərginlik yaranması heç kimə sirr deyil. İndi Lukaşenko Moskvanı müxalif namizədə dəstək verməkdə ittiham edir. Mümkündürmü ki, Rusiya illərdir qoruduğu və arxasında dayandığı Lukaşenkodan  belə asanlıqla vaz keçsin?  

-Əvvəla, deyim ki, Rusiya onu qorumurdu. Lukaşenko prezident seçiləndə Rusiyanın başı qarışmışdı ölkəsini parçalamağa, bölməyə, oğurlamağa. Onda heç postsovet məkanı yada düşmürdü. Amma Lukaşenko möhkəmlənəndən sonra Rusiya gördü ki, postsovet məkanında onun yeganə müttəfiqi Belarusdur. Başladılar yaxınlaşmağa, hətta ittifaq dövləti barəsində müqavilə imzaladılar. Amma sonradan Rusiya Belarusu da özündən asılı vəziyyətdə saxlamaq istədi. Belarus istəyirdi ki, ittifaq dövləti olaraq Rusiya öz neft mədənlərini xaricilərə satdığı həmin şərtlərlə ona da satsın ki,  hansısa neft mədəninin şəriki, sahibi olsun. Rusiya isə bununla razılaşmadı, neft mədəni əvəzinə daha ucuz qiymətlərlə neft təklif etdi. Sonra isə Rusiya Belarusa satdığı neftin qiymətlərilə oynamağa başladı. Belarusa satdığı neftin qiymətini tez-tez artırıb endirirdi. Hər ilin sonunda Rusiya ilə Belarus arasında qiymət qalmaqalı baş verirdi. Axırda da iş o yerə çatdı ki, münasibətlər pozuldu. Artıq qardaşlıqdan yox, Lukaşenko demişkən partnyorluqdan söhbət gedirdi. Yəqin ki, partnyorluqdan da bir azdan düşmənçiliyə keçəcəklər. Çünki Rusiya Ukrayna ilə, Gürcüstanla düşməndir. Ermənistanla münasibətlər pozulmaqdadır. Baxmayaraq ki, Ermənistan Rusiyanın forpostudur, müstəqillikdən söhbət gedə bilməz. Rusiyanın Azərbaycanla münasibətləri üzdə olan münasibətə baxmayaraq  gərgindir. Rusiya bu siyasətlə heç vaxt özünə müttəfiq qazana bilməyəcək. Bu dövləti idarə edənlərin dövlətçilik təsəvvürü yoxdur. Onlar intriqa ilə siyasəti qarışdırırlar.

-Analitiklər Belarus seçkilərinin nəticələrinə əsasən Rusiyanın hərbi müdaxiləsinə qədər ən müxtəlif ssenariləri nəzərdən keçirirlər və 2014-cü ildə Ukrayna ilə baş verənlərin Belarusda da baş verə biləcəyini deyirlər. Rusiyanın Belarusa da hərbi müdaxiləsi ola bilərmi?

-Rusiyanın hərbi müdaxiləsi çətin ehtimal oluna bilər. Bu baş versə, Belarus ordusu tərəfindən kəskin qarşılanacaq. Bu ehtimalı Lukaşenko dəfələrlə dilinə gətirib ki, biz Ukrayna deyilik. Ukrayna ordusu SSRİ dağılan vaxtlar ikinci ən güclü ordu olub. Bəlkə də birinci ordu idi. Amma Ukrayna rəhbərləri ordunu sonradan zəiflətdilər. Amma Belarusda belə olmadı. Lukaşenko ordunu sovet dövründəki kimi saxlayıb, hələ inkişaf etdirib. Belarus ordusu ölkəsini qorumağa qadirdir. Amma başqa məsələ var. Belarusun Rusiya ilə sərhədləri açıqdır, ittifaq dövlətidir. Deyilənə görə, oraya xeyli təxribatçı gəlib. Müvafiq zamanı gözləyirlər. Lukaşenkonun seçkidə qələbə qazanacağı şübhəsizdir. Onun 50 faizdən yuxarı sadiq elektoratı var. Çünki hamı bilir ki, avtoritar olsa da, oğru deyil, xalqın sərvətini oğurlamır. Bir çox postsovet ölkələri ilə müqayisədə Lukaşenko Belarusu uğurla idarə edir.  Çox güman ayın 9-da səsvermənin sonunda çox ciddi proseslər başlayacaq. Görək, Lukaşenko nəzarəti əlində saxlamağı bacaracaqmı?