“Müdafiə xətti”ndə

***

-Rüfət bəy, yeni hüquq- müdafiə təşkilatı yaratmısınız. Bu təşkilatın yaranması hansı zərurətdən irəli gəldi? Ümumiyyətlə, belə bir hüquq- müdafiə təşkilatının yaranmasına ehtiyac var idimi?

-Bu məsələ üzərində çoxdan düşünürdüm. Hələ siyasi məhbus olduğum dövrdə qərar qəbul etmişdim ki, azadlığa çıxdıqdan sonra sistemli şəkildə insan haqlarının müdafiəsi sahəsində xidmət göstərim. Bunu şərtləndirən başlıca səbəb müvəqqəti saxlama yerlərində, istintaq təcridxanalarında, cəzaçəkmə müəssisələrində məhbuslara qarşı qeyri-insani, ləyaqəti alçaldan davranışı  gözlərimlə görüb, hətta öz dərimdə hiss etməyimdir. Başqa sözlə desək, qanunsuz həbsim zamanı mənə göstərilən işgəncə və təqiblər qərarımı tam qətiləşdirdi.   Hazırda  bu sahəyə  çox ciddi ehtiyac var. Müqayisələr aparsaq, aydın görərik ki, ölkədə hüquq və azadlıqları pozulan xeyli sayda vətəndaşımız olduğu halda hüquq- müdafiə təşkilatlarının, eləcə də vəkillərin sayı kifayət etmir. Hüquq müdafiəçilərinin bir hissəsinin hökumətin təqib və təzyiqləri nəticəsində ölkəni məcburi tərk etmələrini nəzərə alsaq, o zaman bu sahədə ciddi problemlərin kök saldığını aydın görə bilərik. Üstəlik, Azərbaycan adambaşına düşən vəkil sayına görə ən aşağı göstəricilərə sahibdir. Hər 100 min nəfərə 9.5 vəkil düşür. Bu, orta Avropa göstəricisindən (162 vəkil) 17 dəfə azdır.   Vəkillər Kollegiyasının 1783 üzvündən barmaqla sayılacaq qədər vəkil adı saymaq olar ki, vətəndaşların, xüsusilə, siyasi təqib altında olan insanların məhkəmə prosesində, ibtidai istintaqda və təhqiqatda hüquqlarını vicdanla, peşəkarcasına icra etsin. Əksinə, bir çox hallarda əksər vəkillər ittiham tərəfinin davamı kimi diqqət cəlb edir, xeyli hüquq müdafiəçisi isə hakimiyyətin əlindən və cibindən boylanır.  Odur ki,  ədalətli məhkəmə araşdırması hüququ üçün vacib komponent olan  müdafiə hüququna rəsmi hüquq siyasətinin etinasız yanaşdığı, vəkillik institutunun iflic edildiyi, hüquq- müdafiə təşkilatlarının fəaliyyəti ucun lazımi zəmin yaradılmadıgı, umumiyyətlə, insan hüquq və azadlıqlarının, demək olar ki, görməzdən gəlindiyi bir səraitdə  dostlarla məsləhətləsib, “Müdafiə xətti”  insan haqları təskilatını təsis etdik. Anlayırıq ki, Azərbaycan iqtidarının  qəbul etmədiyi bir işdən yapışmışıq.  Görək, necə olur… Təşkilatı yaratdığımız 10-15 gün olar, artıq Baş Prokurorluğa çağırılaraq ilk rəsmi xəbərdarlığımı almışam. Bununla belə, tutduğumuz xətdə əzm və iradə nümayiş etdirəcəyimizə inanıram. tutduğumuz xətdə əzm və iradə nümayiş etdirəcəyimizə inanıram.

-Azərbaycanda hüquq- müdafiə təşkilatları və hüquq müdafiəçiləri mövcuddur. Düzdür, son illər onların bir çoxu xaricə köçmək və olduqları yerdən fəaliyyət göstərmək məcburiyyətində qalıblar. Amma yenə də ölkədə hüquq müdafiəçiləri və təşkilatları var. Niyə siz də bu istiqamətdə fəaliyyət göstərməyi qərara aldınız? Düşünürsünüz ki, bu sahədə boşluqlar var? Yox, əgər bu sahədə fəaliyyət qənaətbəxşdirsə, sizin fəaliyyətiniz digərlərindən nə ilə fərqlənəcək?

-Azərbaycanda və mühacirətdə öz üzərinə düşən işi ləyaqətlə icra edən, yerli və beynəlxalq ictimaiyyətlə, insan hüquqları sahəsində ixtisaslaşan etibarlı siyasi-hüquqi mərkəzlərlə müvəffəqiyyətlə işləyən hüquq müdafiəçiləri var. Lakin  repressiv şəraitin gedərək dərinləşməsi, hər gün insanların siyasi görüşlərinə görə təqibə məruz qalmaları, qanuni səbəb və ya əsas olmadan kütləvi surətdə cinayət və inzibati məsuliyyətə cəlb edilmələri, müdafiə mexanimlərinin qeyri-qənaətbəxş olması bizi - hüquq müdafiəçiləri Rəşid Hacılını, Əlayif Həsənovu, Zəfərə Əhmədovu,  ictimai fəal Zaur Əkbəri, jurnalist Təzəxan Mirələmlini, ictimai fəal Sayğın Rüstəmlini və məni  “Müdafiə Xətti”ni elan etməyə  sövq etdi.

-Əsas fəaliyyət istiqamətiniz necə olacaq? Kimlərlə əməkdaşlıq edəcəksiniz? Beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı necə quracaqsıniz? Hökumətlə əməkdaşlıq edəcəksinizmi?

-“Müdafiə xətti”  Azərbaycanda insan haqlarının qorunması və dəstəklənməsi, hüququn aliliyinin təmin edilməsinə yardım məqsədilə yaradıldı.  Eyni zamanda, ölkədə azad və ədalətli seçkilərin keçirilməsi, hakimiyyətlər bölgüsünün təmin edilməsi, hökumətin hesabatlılığı və şəffaflığın təmin olunması, vətəndaş cəmiyyətinin inkişaf etdirilməsi, vətəndaş fəallığının yüksəldilməsi, hüquqa dayanan cəmiyyətin bərqərar olması ümdə hədəflərimiz sırasındadır. İnsan haqları pozuntularının monitorinqi və sənədləşdirilməsi, insan haqları pozuntularıyla bağlı məhkəmə çəkişmələrində hüquqi yardım və digər dəstək, ciddi hüquq pozuntularına məruz qalmış şəxslərə psixoloji yardımın göstərilməsi və onların ən zəruri ehtiyacları ilə bağlı maddi dəstəklənməsi üçün ianə toplanışı və yardımları təşkil etmək fəaliyyət istiqamətimizi təşkil edir. Habelə, insan haqlarının durumu barədə müntəzəm olaraq hesabatların hazırlanması, həm ölkəiçi hökumət və sivil toplum qurumlarının, vətəndaşların, həm də insan haqlarının təmin edilməsində maraqlı olan beynəlxalq qurumların diqqətinə çatdırmaq fəaliyyət istiqamətimizin əsasını təşkil edəcək. O ki qaldı hökumətlə, onun hüquq siyasətini realizə edən strukturları ilə əməkdaşlığa, qeyd edirəm ki, ölkədə hazırkı repressiv şəraitin yumşalması, təqsirsiz şəxslərin azadlığa buraxılması, şiddətli xarakter daşıyan təqiblərə xitam verilməsi, ümumiyyətlə, insan haqlarının mövcud durumunda müsbətə doğru dəyişikliyə nail olunmasından ötrü hüquq- mühafizə orqanları, eləcə də ombudsmanla sıx əməkdaşlıqda maraqlıyıq.

-Siz özünüz prokurorluq əməkdaşı və daha sonra siyasi məhbus olmusunuz. Eyni zamanda atanız hazırki iqtidarın tərəfdarlarından olub. Zaman-zaman fəaliyyətiniz  atanızla fikir ayrılıqlarına səbəb olub. Yeri gəlmişkən, məhz sizin prokurorluq orqanlarında işləməyiniz, eyni zamanda Eldar Sabiroğlunun oğlu olmağınıza görə fəaliyyətiniz hakimiyyəti qıcıqlandırıb. İndi bu fəaliyyətinizə görə atanızın və ya hakimiyyətin təzyiqi ilə üzləşəcəyinizi gözə almısınızmı? İndiki fəaliyyətinizə görə hansısa mesajlar verilməyə başlayıbmı sizə?

-Hələ 5 il öncə, 20 dekabr 2015-ci il tarixində prokurorluq orqanlarından ayrılarkən  üç dəfə ard-arda həbs olunacağımı proqnozlaşdırmasam da işlərin rəvan getməyəcəyini güman edirdim. Çünki hazırkı hakimiyyətin hüquq siyasətini inkar edən hüquqşünasın taleyini ayrı cür təsəvvür etmək sadəlövhlük olardı. Vacibi budur ki, tutduğumuz xətt məşəqqət doğursa da əzmə xələl gətirmir. Əmin edirəm ki, mənim və dostlarımın hakimiyyətin ayrı-ayrı subyektlərinə hər hansı qərəzi, küdurəti yoxdur, sadəcə, bizlə hökumətin hüquqa yanaşma tərzində daban-dabana ziddiyyət var. Bəli, rəsmilər aşkar surətdə hüquqi nihilzmə üstünlük verirlər, yəni  azadlıqlara, qanuna, normaya məhəl qoymurlar. “Müdafiə xətti” olaraq  mövqeyimiz budur ki, hüquq liberal hüquq nəzəriyyəsinə əsasən izah edilməli, hər bir şəxs üçün bərabər azadlıq və ədaləti özündə nəzərdə tutan norma və qaydaların məcmusu real surətdə işlək olmalı, xüsusilə, özünü ifadəetmə, seçki, sərbəst toplaşma azadlıqları tanınmalı, bir çox hallarda tətbiq edilən linç mühakiməsi öz yerini tamamən ədalət mühakiməsinə verməlidir. Bir neçə gündür ki, fəaliyyətə başlamışıq, xüsusilə, Silahlı Qüvvələrə dəstək məqsədilə 14-15 iyulda keçirilmiş kütləvi yürüşdən sonra həbs edilənlərin hüquqi vəziyyətlərini nəzarətə götürmüşük, yerli və beynəlxalq ictimaiyyət və mərkəzlərin diqqətinə ümumiləşdirmə və hesabatları çatdırmışıq, siyasi məhbuslara qarşı işgəncə, qeyri-insani rəftar, ləyaqəti alçaldan davranışa dair daxil olan məlumatları öyrənmişik,  araşdırılıb qiymət verilməsindən ötrü beynəlxalq humanitar təşkilatların, ombudsmanın və Baş Prokurorluğun diqqətinə çatdırmışıq. Qısamüddətli fəaliyyətimizin rəsmi cavabının birini yuxarıda qeyd etdim.  Baş Prokurorluq guya qanun pozuntularından çəkindirmək məqsədilə mənə rəsmi xəbərdarlıq etdi. Digəri isə daha dəhşətlidir- hakim Yeni Azərbaycan Partiyasının Gənclər Birliyinin Facebook səhifəsində ard-ard üç dəfə hüquq müdafiəçisi Oqtay Gülalıyevin başına gələnləri mənə xatırladıb, eyni taleyi yaşaya biləcəyimlə təhdid etdilər. Buradan həm də o nəticə çıxır ki, Oqtay Gülalıyev ehtiyatsızlıqdan baş vermiş avtoqəzanın deyil, məhz qəsdin qurbanıdır.

-Təşkilatınızın elan olunması  Azərbaycanda siyasi həbslərin baş verdiyi dövrə təsadüf edir. Eləcə də bu həbslərə görə tənqidi bəyanat yayan AŞPA məruzəçiləri və digər beynəlxalq təşkilatlara qarşı hakimiyyət xeyli qıcıqlıdır. Yeri gəlmişkən, Avropa Parlamenti də Azərbaycana qarşı sanksiya məsələsini gündəmə gətirib. Sizin təşkilat bu məsələlərlə bağlı hansı addımlar atır?

-Pandemiya və onun doğurduğu məhdudiyyətlər, hakimiyyətin sui-istifadəsi, siyasi rəqiblərini, müxalif fikir daşıyıcılarını sıradan çıxarmaq üçün fürsəti fövtə verməməsi hüquq- müdafiə təşkilatının yaradılması ilə bağlı məsləhətləşmələrimizi sürətləndirdi. Qarabağ yürüşündən sonra  qondarma motivlərlə həbs edilən 52 aksiyaçının hüquqi baxımdan yanında olmaqdan ötrü  təxirəsalınmaz surətdə “Müdafiə xətti” elan olundu. Təsadüfi deyil ki, bir sıra müşahidəçilər, xüsusilə təcrübəli hüquq müdafiəçiləri movcud repressiv şəraiti OMONçuların təqibi ilə müqayisə edirlər. Hakimiyyət repressiya dalğasını genişləndirərkən hesablamışdı ki, dünyanın siyasi mərkəzlərinin başı COVİD-19-a qarışdığından, avtoritar  hökumətlərin kobud sui-istifadələrinə diqqət ayrılmayacaq, ya da reaksiyalar gecikəcək. Lakin yerli ictimaiyyətin hazırkı üsul-idarəyə qarşı münasibətinin gedərək daha da mənfi şəkil alması, üstəlik, mötəbər beynəlxalq təşkilatların, siyasi mərkəzlərin mövcud vəziyyətə adekvat reaksiyaları, hətta sanksiya çağırışları onu göstərir ki, hökumət Türkmənistan modelini asanlıqla Azərbaycana gətirə bilməyəcək.

Artıq “Müdafiə xətti” olaraq  insan haqları sahəsində ixtisaslaşmış beynəlxalq təşkilatlara tanışlıq müraciətləri ünvanlamışıq. Əməkdaşlığa hazır olduqlarını bildiriblər. Yaxın günlərdə bu istiqamətdə görüşlərimizin başlanacağı gözlənilir. Eyni zamanda,  uydurma səbəb və əsaslarla başlanmış cinayət işləri, inzibati və cinayət məsuliyyətinə cəlb edilmiş şəxslərin  məruz qaldıqları saxta ittihamlar üzrə Avropa Parlamenti,  Avropa Komissyası, “Human Rights Watch”, “Amnesty International”, “Freedom House” təşkilatlarını, Norveç İnsan Haqları İInstitutunu, AŞPA-nı, Qərb ölkələrinin Azərbaycandakı səfirliklərini,  Avropa İttifaqının Şərq Tərəfdaşlığı Vətəndaş Cəmiyyəti Forumunu məlumatdıra bilmişik.

-Azərbaycanda insan haqlarının pozulmaması üçün təşkilat olaraq hansı təklifləriniz var?

-Azərbaycanda insan haqlarının hazırkı qeyri-qənaətbəxş durumunu normal məcraya salmaqdan ötrü hökumətə təkliflər paketini, xüsusilə ombudsmana  xoşniyyətli əməkdaşlığı təklif edəcəyik. Bu istiqamətdə hazırlıqlarımız davam edir. Ümumi şəkildə deyə bilərəm ki, təkliflərimiz  “İnsan hüquqları haqqında” Ümumi Bəyannamədə, “İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktda, “Vətəndaş və siyasi hüquqlar haqqında” Beynəlxalq Paktda, “”İnsan hüquqlarının və əsas azadlıqlarının müdafiəsi haqqında” Konvensiyada və  Konstitusiyamızda təsbit edilmiş hüquq və azadlıqlara  riayət etməyə çağırmaqdan ibarətdir.