“Bu gün Qarabağda cərəyan edən proseslər 1905,1920,1988-də eynilə cərəyan edib”

Professor Kamil Vəli Nərimanoğlu Turan İnformasiya Agentliyinə müsahibələr silsiləsinə davam edib.

Turan: Öz torpaqlarını Ermənistan işğalından azad etmək üçün Azərbaycanın həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatların bir nəticəsi torpaqların önəmli hissəsinin azad edilməsi, o biri nəticəsi isə Rusiya Silahlı Qüvvələrinin 1960 hərbçisinin Yuxarı Qarabağ bölgəsini öz nəzarəti altına alıblar. 19 sentyabrda keçirilən birgünlük əməliyyatda isə bölgədəki ermənilərin hamısı oranı tərk etdi. Bu prosesləri necə analiz edirsiniz?

Kamil Vəli: Üstündən bir müddət keçsə də, mən söhbətlər silsiləmizə yenidən qayıtmağımızı müsbət hesab edirəm.Çünki hazırda biz taleyimizin həlledici mərhələlərinin birindəyik. Bu günlərdə həm millət, həm də dövlət olaraq bizim taleyimiz yenidən yazılmalıdır. Burada ürək açan şey millətin öz torpaqlarını işğaldan təmizləmək istəməsi və bunu bacarmasıdır. Ancaq istər Azərbaycan idarəçiləri, istərsə bizim ordumuza soxulmuş və Tərtər qətliamını törətmiş Rusiya tərəfdarı “Beşinci kolon”un adamlarını Azərbaycandan təmizləməkk qeyri-mümkündür. Keçmiş KQB zabitləri, bank müdirləri, başda Ramiz Mehdiyev olmaqla, mafiya qruplaşmalarının təmizlənməsi lazımdır. Azərbaycan ondan sonra rahatlığa qovuşacaq. Səhnədə işğalçı dövlət Rusiya var. Krım başda olmaqla, Ukraynanın Qara dəniz bölgələrini işğal edib. Ancaq bu hərbə- zorbalığa qarşı Ukrayna xalqı öz qətiyyətini nümayiş etdirir. Bu qətiyyət indi sizinlə söhbət etdiyimiz 6 oktyabr 2023-cü ilə qədər davam etməkdədir. Mən TV-dən və sosial mediadan bir ziyalı kimi o xalqın qətiyyətini izləyirəm. Fikrimcə, dünyada bir ukraynalı belə qalsa, bu qətiyyət davam edəcək. Ukraynanın Rusiyaya qarşı müqaviməti İX əsrdən başlayıb və bu günə qədər davam edir. Mən həm Kiyevdə, həm də Qərbi Ukraynada dəfələrlə olmuşam və üzərində cürbəcür oyunlar oynanan Ukrayna xalqının sovet dövründə də Moskvaya necə baş əymədiyinə şahid olmuşam. Mən Rusiya-Ukrayna münasibətlərinin dünyada oxşarının olmadığına inanıram. Ukraynadakı dissident düşüncənin bəzi təmsilçilərini yaxından tanımış, söhbətlərini dinləmiş, kitablarını oxumuşdum. Kiyevdən Bakıya gələn Mikola adlı dostumun söhbətlərini yaxşı xatırlayıram, 1967-1968-ci illər idi. Ukrayna xalqının heç vaxt ruslara təslim olmayacağını mən o vaxt anlamışdım. Bir xalqı tarix səhnəsindən silməyə çalışandan sonra o xalqla dostca yaşamaq mümkün deyil. Rusiya tamamilə dəyişməlidir, ancaq bu, heç vaxt baş verməyəcəyinə görə Ukraynanın müqaviməti də davam edəcək. Ona görə Azərbaycan, Moldova, Gürcüstan, Ermənistan da Rusiyadan mərhəmət gözləməməlidir. Qoqolun “Şinel”indən çıxmış o böyük rus ədəbiyyatının XİX-XX əsrdəki bir çox mühüm qələm sahibi Rusiyanı tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. Rusiyadan qaçmaq məcburiyyətində qalan Roman Yakobsonun Fransa televiziyasında silsilə çıxışlarını dinləyəndə rusların o biri xalqların mədəniyyətini necə qəsb etdiklərini görürdüm. Sovet sisteminin bəşəriyyət üçün nə qədər təhlükəli olduğunu hələ o vaxt vicdan sahibi rus ziyalıları deyir və sistemə etiraz edirdilər. Bu, son dərəcə mühüm fakta diqqət yetirin, lütfən: Rusiyadan əvvəl Ukrayna BMT-yə üzv olmuşdu. Ukrayna əsilli akademik Aqafangel Krımskinin arxivində işləmiş mərhum Əziz Mirəhmədov demişdi ki, bizim klasik ədəbiyyatımızı ən dərindən öyrənən alim Krımskidir. Ukrayna ədəbiyyatşünasları dünya şərqşünaslıq elminin öncül alimləridir. Sonralar mən də Krımskinin arxivini görəndə Oğuz-qıpçaq-rus mədəniyyətinin qaynayıb-qarışmasının mərkəzində Ukrayna mədəniyyətinin durduğuna inanmışdım. Tarix nifrət üstündə yox, sevgi və eşq üzərində qurular. Etnogenez məsələsində mən L.N.Qumilyovun nəzəriyyəsinin tərəfdarıyam. Mixail Şoloxov da ukraynalıdır, rusca yazmağa məcbur olub. Çünki Ukrayna dilinin üstündən xətt çəkmişdilər. Sovet İttifaqının  “dil siyasəti”nə qarşı mübarizə aparan iki xalq vardı: Ukrayna və Gürcüstan. Bizdə də Mirzə İbrahimov, İmam Mustafayev müəyyən işlər görmüşdülər, ancaq Ukrayna və Gürcüstan qədər qətiyyətli ola bilməmişdilər. Alman faşizminin qabağını Ukraynanın partizan müharibəsi kəsmişdi. Mustafa Cəmiloğlu həmişə deyirdi ki, mən Ukraynaya qarşı yox, paytaxtı Moskva olan rus şovinist sisteminə qarşı mübarizə aparmışam. Dünyada Cəmiloğlu kimi insanlar azdır.

Turan: Bu çərçivədə rus ordusunun Qarabağa yerləşməsi barədə nə demək istərdiniz?

Kamil Vəli: Adamın üstündə Allah var, indi Azərbaycan hökuməti tam şəkildə Ukraynaya qarşı deyil, ancaq digər tərəfdən, Ukraynanı tam səmimi şəkildə dəstəkləmir. Çünki rəsmi Azərbaycan Rusiyanın tərəfindədir.

Turan: Rus ordusunun Azərbaycana qayıtmasının ilk saatlarından buna etiraz etmişdiniz. Bu gün rus ordusunun olduğu bölgədə nələr baş verir?

Kamil Vəli: Bu, tarixin ironiyasıdır. “İşğalın sülhməramlısı” - heç bir şair bu qədər gözəl metafora tapa bilməyib (gülür).Təxəyyülü və fantaziyası ən geniş olan adamlar buna “sülhməramlı” deyə bilər. Əlində Kalaşnikovlarla tankların üstündə gələn hərbi qüvvəyə Cəfər Cabbarlı “Atan kazaklardır” deyərdi. Gülləni atan Lenindir, Stalindir, Qorbaçovdur. Bu gün Qarabağ bölgəsindəki Rusiya “sülhməramlıları”nın kökü 1905-ci ilə, 1920- ci ilə,1988-ci ilə gedib çıxır. Qarabağda bizim evimizin 50 metrliyində rus alayı vardı, sonra onu sərhəd tərəfə apardılar. Ancaq mən uşaqlığımda onları çox görmüşəm. Rusların müstəmləkəçilik siyasətinin bütün predmetləri indi də gözümün qabağındadır. Ruslar natura etibarı ilə kobud və heç kimin yaxşılığını istəməyən, ailə müqəddəsliyindən bixəbər, saman yorğan-döşəkdə yaşamağa öyrənmiş xalqdır. Rusiyanın “beşinci kolonu”nun içində bütün xalqların adamları var. Hansı dövlət olursa-olsun, onlar həmişə rus dərin dövlətinə sədaqətli olmaq məcburiyyətindədir. Qarabağdakı son əməliyyatda mən heyrət etdim: Xankəndidə rus tankının yanında duran şəxs “Qarabağ bizimdir” dedi. Qardaşım, mən qarabağlıyam, cəbrayıllıyam, mən Qarabağa gedə bilmirəm, mənim Qarabağa getməyim bir turistin İsveçrəyə getməyindən çətindir. Bir az da müxalif olduğuma görə heç gedə bilmərəm. Tutaq ki, icazə verdilər və getdim. Mən orada gecə qala bilmərəm, heç 2 saat da qala bilmərəm. Yəni, bizim Şuşada konsertlər verib eyforiyaya qapılmağımız özümüzü aldatmaqdır. Bizi vətənimizdən uzaqlaşdırmaq siyasətini o şəkildə həyata keçirirlər ki, biz sanal Qarabağı yaşamağa başlamışıq. Halbuki, gerçək Qarabağ mənim əkib-biçdiyim, samovar çayı içdiyim, yaşadığım, övladlarımın, nəvələrimin yaşadığı və ya gedib-gələcəyi yer olmalıdır. Sanki biz öz-özümüzə narkotika veririk ki, Qarabağ bizimdir. Qarabağ bizim olsaydı, mən gedib özümün, atamın, qardaşımın, əmim oğlanlarının evini tapar, bir yer tikərəm, gedib orada təmənnasız məktəb açaram. Mən bundan sonra da üfüqdə heç nə görmürəm.Üfüqün görünməsi üçün çox şey dəyişməlidir. Mən bunu öz dərdim kimi deyirəm. Biz Rusiya ilə bir yerdə ola bilmərik. Çünki dünyanın yolu Rusiya olmadığına görə xalqımız Qərb yoluyla getmək istəyir.

Turan: Qardaşı Nuri ilə bağlı yazılmış kitabı Bakıda çap etmirlər.

Kamil Vəli: Bir millət vəkili deyir ki, Xankəndində bir küçəyə də erməninin adını verək. Bu da bunun demokratiyasıdır (gülür). Fazil, nədir o, deyib ki, bir erməninin adına küçə verək. Mən də millətçiyəm, ancaq bu cür millətçilik olmaz. Bu millətçiliyin dəyəri bir çürük cevizdir. Millətçilik öz xalqını ağılla idarə etməkdir. Devlet Bahçeli Şuşada məktəb tikdirmək istəyirdi, icazə vermədin.Türkiyənin bir simvolunu oraya qoymadın. Biz Türkiyə ilə Azərbaycanın birliyi uğrunda yaşayır və gələcəkdə tək dövlət olacağımıza inanırıq. Bunu bizdən əvvəl Hüseynzadə, Ağaoğlu istəyib. Rusiya keçmişdə əsarət altında saxladığı xalqların yaxasından əl çəkməlidir. Mən Azərbaycanın bir şahmat piyadasına çevrilməsinə çox təəssüf edirəm. Avropa Parlamentinin plenar iclasında danışan təxminən 20 millət vəkilinin hamısı ermənilərin qurduğu oyuna oynadı. Bir erməni qadının ağlaya-ağlaya “uşağımın oyuncağı qaldı, gedib onu götürüm” deməsi avropalılar üçün faciədir.Və ya küçələrdə gəzən heyvanlara görə ermənilər dünyada “qiyamət”  təsəvvürü yaratmağa çalışırlar. Bunu təkcə ermənilər yox, Azərbaycan və Rusiya birgə qurub. Niyə ölkəmiz haqqında bu cür səhv təsəvvürlər oyandırdınız? Adamları bu qədər səfeh yerinə qoymayın.Öz vətəndaşınızı axmaq yerinə qoya bilərsiniz,  ancaq ingilisi, fransızı qoya bilməzsiniz. Bütün bu oyunların əsas qurucusu Putin indi Gürcüstanı məcbur edəcək, Paşinyanı devirəcək və Qarabağ əsilli  radikal erməniləri Qarabağda hakimiyyətə gətirməyə çalışacaq. Burada bizə əsas düşmən ünsür İrandır.

Turan: Etiraz etmirsinizsə,İran məsələsi barədə növbəti söhbətimizdə danışaq.

Kamil Vəli: Məmnuniyyətlə.

Turan: Söhbətimizə davam etmək arzusuyla təşəkkür edirik.