Doğrudan da müharibə başlaya bilər?

***

-Əvəz bəy, bir neçə gündür Azərbaycanda ehtiyatda olan hərbi qulluqçuların çağırışı başlayıb. Nə baş verir?

-Son iyul hadisələrindən sonra Azərbaycanda əhalinin könüllü səfərbərlik planı başlamışdı. Bu dövlətin düşünülmüş bir planı idi. Çünki dövlət ehtiyyatda olan hərbi qulluqçuların hazırlıq təlimlərinə cəlb olunması üçün hələ 4-5 il bundan əvvəl əsasnaməyə dəyişiklik etdi. Hökumət istəyirdi ki, ehtiyyatda olan hərbi qulluqçuların təlimlərə cəlb olunması üçün hansısa formada bir sistem hazırlasın. İsrail dövlətində ehtiyyatda olan hərbi qulluqqçular ildə 3-4 dəfə təlimə cəlb olunur. Görünür Azərbaycan hökuməti də İsraildə olan sistemin yaratmağa çalışır.

Rezerv yığımları təbii ki, Azərbaycan tərəfinin “müharibə başlanacaq!” kimi qorxusundan və ya hazırlığından irəli gəlməyə bilər. Bu dediyim kimi, hökumətin ehtiyyatda olan hərbi qulluqçuların təlimlərə cəlb olunması istəyinin reallaşması deməkdir. Yəni bu gün tutaq ki, kimisə evdən, işdən hərbi komissarlığa çağırıb, oradan da harasa aparıb onların hazırlıqlarını yoxlayırlarsa, bu o demək deyil ki, müharibəyə hazırlıq gedir. Bu qeyd etdiyim təlimin tərkib hissəsindən biridir. Mənə elə gəlir ki, bundan sonra bu hallar tez-tez olacaq. Ola bilsin ki, ildə bir neçə dəfə 1-2 həftəlik həmin adamları təlimlərə cəlb edə bilərlər. Onların ölkədən çıxışına razılıq əsasında məhdudiyyət qoyula bilər. Bütün bunlar bəzi ölkələrdə təcrübədən keçib və mən əminəm ki, bizdə də bunu təcrübədən keçirmək üçün hazırlıq gedir.

-Bu addım maraqlı bir dövrə təsadüf edir. Ermənistan-Azərbaycan sərhəddində yenidən gərginləşmənin yaşandığı bir vaxtda, Ermənistan ordusuna məxsus PUA-nın Azərbaycan hərbi hava qüvvələri tərəfindən vurulmasından dərhal sonra, eyni zamanda Azərbaycan prezidentinin yerli kanallara verdiyi müsahibədən sonraya və Prezidentin BMT-nin sessiyasında çıxışı ərəfəsində bu çağırış baş verdi. Onu da bildirək ki, hazırda Xəzər dənizində də Rusiyanın təşkilatçılığı ilə hərbi təlimlər aparılır. Bütün bu hadisələrin bir-biri ilə əlaqəsi var, yoxsa hadisələrin eyni vaxtda baş verməsi təsadüfdürmü?

-Ermənistan-Azərbaycan dövlət sərhəddində vəziyyətin gərginləşməsi bir çox proseslərin intensivləşməsinə şərait yaratdı. Xüsusən Türkiyə ilə Azərbaycan arasında birgə hərbi təlimlərin keçirilməsi, sonra Azərbaycanda ehtiyatda olan hərbi qulluqçuların təlimlərə cəlb olunması, Azərbaycanın maddi resurslarının, əsasən texniki bazasının invertarlaşdırılması onu göstərir ki, Azərbaycan hökuməti Ermənistanla sərhəddə baş verənlərdən narahat olub. İndi hətta pick-up avtomobillərin siyahıya alınması hazırlıq məqsədi ilə görülən işlərdir. Biz vaxtı ilə hökumətə təklif etmişdik ki, bütün rayon və şəhərlərdə, cəbhə xətti boyunca binaların zirzəmiləri yenidən nəzərdən keçirilsin. Həmin zirzəmilər alınsın, mülki-müdafiə strukturlarının nəzarətinə verilsin. Hər hansı təhlükə yaranacağı halda əhali o zirzəmilərdə gizlənə bilsin. Sovet dövründə müharibə olub-olmamasından asılı olmayaraq bütün bunların hamısı olurdu. İndi vəziyyətin gərgin olduğu bir vaxtda hökumət bunun hamısına başlayıb. Əhali də xof içindədir. Ancaq illərdir ki, biz bunu hökumətə deyirdik. Yəni bir şey baş verən kimi əhalini ordan köçürmək çıxış yolu deyil. Bunu 90-cı illərdə etdilər, nəticəsini gördük. Əgər əhali ilə döyüş olmayacaqsa, çətin ki,  həmin bölgələri saxlamaq mümkün olsun.

Sizin sadaladığınız məsələlərin əlaqəsi var. Bu şəksizdir. İkinci tərəfdən isə dediyim kimi iyul hadisələri sadaladığınız prosesləri tezləşdirdi. İyul hadisələrindən sonra hökumət faktiki olaraq başa düşdü ki, Ermənistanın zəif yeri haradır. İndi bizim hökumətin geri çəkilmək fikri yoxdur. Onlar mümkün qədər Ermənistanın zəif nöqtələrini bildikləri üçün həmin nöqtələrdən vururlar. Prezidentin BMT-dəki çıxışı, yerli televiziyalar verdiyi müsahibədə müharibə əhval-ruhiyyəli sərt bəyanatı Ermənistana dərs keçməyin tərkib hissəsidir.

-İlk dəfədir ki, Azərbaycanda bu formada hərbi çağırış həyata keçirilir. Bu da insanlarda belə bir fikir formalaşdırıb ki, demək ki, müharibə yaxındadır. İndiki şəraitdə Azərbaycan və Ermənistan tərəfinin müharibəyə başlamaq istəyi real görünürmü? Bu ölkələrdən hansısa biri məhz indi müharibəyə başlaya bilərmi?

-Düzdür, bu ilk dəfədir. İlk dəfədir ki, Azərbaycan hökuməti belə kütləvi şəkildə ehtiyatda olan hərbi qulluqçuların hazırlıq təlimlərinə cəlb olunması prosesini keçirir. Ancaq neçə ildir ki, Azərbaycanda müddətli hərbi xidmət -MAXE-lər var və MAXE faktiki olaraq buna bənzər bir şeydir. Pullu hərbi xidmət keçmək deməkdir. İndi çağırışın belə intensiv olması adamlarda belə təsəvvür yaratdı ki, müharibə başlaya bilər. Xüsusən vəziyyətin belə gərgin vaxtında. Ancaq Ermənistan tərəfi nə qədər bizi provakasiyaya çəksə də müharibəni başlamağa tələsmir və buna maraqlı görünmür. Ermənistan tərəfinə indiki vaxtda öz sərhədi çərçivəsində müharibə başlamaq sərf etmir. Əsasən iqtisadi baxımdan. İndi dünyanın başı başqa məsələlərə qarışıb. Bu qısamüddətli qarışıqlıqdan Azərbaycan tərəfi istifadə edib ən azından Ermənistana ciddi basqı edə bilər. Ona görə Ermənistan tərəfi maraqlı görünmür. Münaqişənin həllinin tezləşməsində isə Azərbaycan maraqlıdır. Ancaq Azərbaycan da Ermənistan sərhəddində maraqlı deyil. Ermənistan sərhəddində nə baş verirsə, bunun hamısının günahı Ermənistanın boynundadır. Azərbaycan onda maraqlıdır ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə birbaşa təsir edə bilsin. O da təmas xəttidir, yəni cəbhə xətti. Əgər sabah Azərbaycan Ağdamdan, Füzulidən, Tərtərdən hücum etsə, yəni orda qarşıduma, müharibə baş versə, burda Azərbaycan tərəfi maraqlı tərəf və günahkar ola bilər. Amma Azərbaycan istəyir ki, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həllində hansısa bir irəliləyiş olsun.

-Son vaxtlar, xüsusən də Tovuz rayonu istiqamətində baş verən qarşıdurmadan sonra iki ölkə arasında gərginlik daha da artıb. Və hər iki ölkə bir-birinə güc nümayiş etdirir və eyni zamanda qarşıdurmaya yönəlik mesajlar verir. Məsələn, Paşinyanın Cıdır düzündə körpünün açılışında iştirakı, onun xanımının hərbi formada avtomatla pozlar verməsi və.s.  Bütün bunlarla ölkələr nə demək istəyir? Bütün bunlar blefdir, yoxsa ciddi nələrsə ola bilər?

-Hətta Rusiyanın Xarici İşlər Nazirliyi çox açıq şəkildə dedi ki, Ermənistan Tovuzda baş verən bu qarşıdurmanın, gərginliyin əsas səbəbkarıdır. Dediyim kimi Azərbaycan-Ermənistan sərhəddində nə baş verirsə, onun maraqlı tərəfi və baiskarı Ermənistandır. Çünki Ermənistan istəyir ki, Azərbaycanı Ermənistan-Azərbaycan sərhəddində provakasiyaya çəksin. Yəni diqqəti yayındırsın və göstərməyə çalışsın ki, Azərbaycan nə qədər aqressiv dövlətdir ki, hətta Dağlıq Qarabağla olan münaqişəsini kənara qoyub Ermənistanı susdurmaq, yer üzündən silmək istəyir.   Ermənistan bu bölgədə istənilən provakasiyanı edə bilər. Ona görə bu güc nümayişi, Paşinyanın düşünülməmiş addımları, Cıdır düzünə getməsi və digər addımları provakasiyanın tərkib hissəsidir. Bu addımları ilə Azərbaycanın münaqişənin həll olunması ilə bağlı cəhdlərinin qarşısını almağa çalışır. Azərbaycan maraqlıdır ki, bu münaqişə tez həll olunsun, Ermənistan maraqlıdır ki, münaqişənin həlli daha da uzansın. Ancaq bunun sonu o qədər də gec olmayacaq. Çünki bəlli oldu ki, ABŞ-ın dövlət katibi Mayk Pompeo Ermənistanın müstəqillik günündə bildirdi ki, substantiv danışıqlara qayıtmalıdırlar. Bu birbaşa ölkəyə bir sillədir ki, danışıqlardan qaçmaq mümkün deyil. Bundan sonra məlumat yayıldı ki, guya Ermənistan tərəfi deyib ki, biz danışıqlara hazırıq.  Danışıqlardan yayınmaq ola bilər, amma qaçmaq mümkün deyil. Danışıqlardan qaçmağın sonu müharibədir. Azərbaycan da göründüyü kimi müharibəyə hazır olduğunu göstərir. Ermənistanın çıxış yolu yoxdur.

-Bütün baş verənlərə Rusiyanın, Qərbin  münasibəti necədir? Bütün baş verənlər, hətta müharibə baş verəcəyi təqdirdə bütün olanlar onlarla razılaşdırılıbmı?

-Həm Azərbaycan, həm Ermənistan müharibəni həll yolu kimi görürlərsə və yaxud müharibəyə can atacaqlarsa, bunu kiminləsə razılaşdırmaları inandırıcı deyil. Nə Qərb, nə Rusiya imkan verər ki, indiki və ya bundan sonrakı dövrdə danışıqlar prosesinin ciddi nəticəsi ortaya qoyulmadan müharibəyə başlasın. Mən buna pessimist baxıram. Buna imkan verməyəcəklər. Təbii ki, Azərbaycanın öz ərazilərini geri tələb etməsi, bu tələb etmənin hətta müharibə yolu ilə ola biləcəyi qaçılmazdır. Azərbaycanın ərazisinin işğal olunduğunu, xüsusən Dağlıq Qarabağa aidiyyatı olmayan, ermənilərin bufer zona adlandırdıqları  7 rayonun işğalda qalması artıq Qərbi, ABŞ-ı, hətta Rusiyanın özünü belə qıcıqlandırır. Onlar istəyirlər ki, Ermənistan istədiyi nəticəni alsa da həmin 7 rayonun geri qaytarılması istiqamətində yumşaqlıq göstərsin ki, Azərbaycan bütün proseslərdən incik düşməsin. Ona görə də heç kim müharibəyə razılıq verməsə də, kimsə münaqişənin həllində cığallıq edəcəksə,  onu cəzalandıra bilərlər. Bu cığallıq danışıqlardan qaçmaq da ola bilər, aneksiya da ola bilər. Rusiya böyük dövlətdir. Azərbaycan, Ermənistan Rusiya ola bilməz. Hətta Rusiyanın aneksiyasına göz yuma bilmədilərsə, heç kim imkan verməz ki, Ermənistan birtərəfli şəkildə Azərbaycanın BMT tərəfindən tanınmış qanuni ərazisini aneksiya etsin. Azərbaycan, Ermənistan dünyanın cızdığı xəttdən kənara çıxıb, regionda gərginlik yaradacaqlarsa, hər ikisi cəzalana bilər. Dediyim kimi aneksiya mümkün deyil. Bu baxımdan Azərbaycanın təmkinli olması onun vəziyyətini psiləşməyə qoymaz.

-Sizcə, bu məsələnin sonu nəyə aparıb çıxaracaq? İşğal olunmuş Azərbaycan torpaqları azad olunacaqmı? Azad olunacaqsa hansı formada azad olunacaq? Bunun üçün mümkün variant hansıdır?

-Son dövrlər göstərdi ki, Azərbaycan hökuməti münaqişənin həll olunmasında özünün maraqlı olduğunu hər an ortaya qoyur. Prezident bütün çıxışlarında, beynəlxalq aləmdə imicinə zərər gəlsə belə işğal faktını vurğulayır. Ermənistanı bu işğalı sonlandırmasına sövq edən çağırışlar edir. Hökumət bu son dövrlərdə istəyir ki, cəmiyyətdə müəyyən qədər müharibəyə hazırlıq getsin. Bu ona dəlalət edir ki, hökumət doğrudan da torpaqların azad olunmasında maraqlıdır. İnsanları da, cəmiyyəti də buna hazırlamaq istəyir. Özünün maddi-texniki bazasını da buna hazırlamaq istəyir. Amma təəssüflər olsun ki, cəmiyyət son günlər baş verənlərə ciddi yanaşmır. Hökumət müharibə məsələsini ciddiləşdirsə və müharibənin mümkünlüyünü cəmiyyətə inandıra bilsə, cəmiyyət indi yaşadığı qaydalarla yaşamayacaq. Mən müharibənin müsbət perspektivli həll yolu olduğuna inanmıram. Ancaq hər şey ola bilər. Qərar veriləcəksə, cəmiyyəti buna hazırlayacaqlar. Ura-patriotların bütün günü vətən, torpaq qışqırmalarına, yazmalarına baxmayaraq, indiki dövrdə cəmiyyətimiz buna hazırdımı? Son günlər baş verənlərə reaksiyalar göstərir ki, cəmiyyəti buna hazırlamaq lazımdır. Səfərbərlik etmək, cəmiyyəti müharibə adlı prosesə aparmaq çox çətindir.