Dövlət farmokapeyası və dərman maddələrinin dövlət reyestrinə ehtiyac var

-Adil bəy, siz bir həkim olaraq dərman bazarı ilə bağlı mütəxəssislərin fikirləri ilə razılaşırsınızmı? Və bu saxta dərman preparatları həkimlərin işinə və eləcə də insanlara hansı problemlər yaradır?

-Azərbaycanda dərman maddələrinin bütün dövriyyə sistemində çox ciddi problemlər qalmaqdadır. Yəni dərman maddələrinin ölkəyə idxalından və bəzi xırda dərmanların istehsalından tutmuş, son utulizasiyasına qədər xeyli problem yaşanır. Təbii ki, bundan ilk növbədə istehlakçı yəni xəstələr əziyyət çəkir. Və bu xəstələrin müalicəsi ilə məşğul olan işçilər. Aşağı keyfiyyətli dərman maddələri dərman bazarında yetərincədir. Niyə bu proseslər bu cür baş verir? Ona görə ki, Azərbaycanın müstəqil olmasına baxmayaraq hələ indiyə qədər bizim icbari tibbi sığortamız yoxdur. Yəni icbari tibbi sığorta tibbb xidmətinin çox mühüm bir hissəsidir və sosial müdafiənin mühüm bir elementidir. Bu olmadığı təqdirdə dərman bazarının özü də normal fəaliyyət göstərə bilmir. Çünki dərmanların böyük əksəriyyəti adətən icbari tibbi sığorta paketində reallaşdırılır. Bu da həmin dərmanların müəyyən keyfiyyət parametrlərinə cavab verilməsini zəruri edir. Məsələ bundan ibraətdir ki, dərman maddələri ölkəyə idxal olunan həm Avropadan, həm Asiyadan, Irandan, Hindistandan və digər ölkələrdən bizim ölkəyə gətirilir. Bu dərman preparatlarının keyfiyyət parametrləri haqqında müxtəlif fikirlər gəzir. Bizim bunları həkim olaraq yoxlamaq imkanımız yoxdur. Bunlar Səhiyyə Nazirliyinin müvafiq laboratoriyalarında yoxlanılır və dövriyyəyə buraxılır. Bu dərman preparatlarının doğrudan da içərisində olan əsas təsiredici maddənin kifayət qədər, yəni optimal dozada olması həmin dərman preparatlarının təsiri üçün əsas şərt sayılır. Amma bir şeyi də nəzərə almaq lazımdır ki, hər bir dərman preparatının içərisində preparata rəng, dad, struktur verən, onun saxlanmasını təmin edən, stabilləşdirən, konservə edən maddələr var ki, onlar ayrıca dərman deyil, dərman əlavəsidir. Və bunların özlərinin də keyfiyyət parametrləri vacibdir. Çünki bəzi ağır metal duzları və.s. hazırda dərman əlavəsi kimi qeydiyyatdan, reyestrdən çıxarılıb, amma bəzi ölkələrdə bundan istifadə davam edir. Bax bu da əsas məsələlərdən biridir.

-Hazırda respublikamızda dərman preparatları da istehsal edən üç əczaçılıq müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Yaxın illərdə yerli dərman istehsalı üçün daha bir neçə əczaçılıq müəssisəsi yaradılacaq. Sizcə keyfiyyətli dərman istehsalı üçün Azərbaycanda baza, perspektiv, yüksək ixtisaslı mütəxəssislər varmı? Və ümumiyyətlə yerli istehsal əhalinin tələbatını ödəyə bilərmi? Və saxta dərman bazarının qarşısını ala bilərmi?

-Bir şeyi qeyd etməliyəm ki, hazırda aptek şəbəkələrinə diqqət etsəz, dərman preparatlarının bəziləri şərq reseptləri əsasında hazırlanmış cövhərlər, müxtəlif ekstraktlar və.s. Bu dərman preparatlarının hər biri Azərbaycanda bitir. Bizdə böyük bir resurs var. Və belə olduğu halda nədən biz dərman zavodlarını burda qura bilmirik? Heç olmasa həmin bitkilərdən alınan dərman ların istehsalını burda təmin edə bilərik və .s. Ən azı bir neçə belə vahid dərman istehsalına başlaya bilsək, bunun özü çox böyük irəliləyiş olardı.

-2014-cü ilin dekabrında "Dərman vasitələri haqqında" Qanuna dəyişiklik edilərək dövlət qeydiyyatına alınmış dərman vasitələrinin qiymətləri dövlət tənzimlənməsinə aid edilib. 2015-ci ilin mart ayında isə dövlət başçısının fərmanı ilə hökumətə və Tarif (qiymət) Şurasına dərman vasitələrinin qiymətlərinin tənzimlənməsi və qiymətlərə nəzarətin həyata keçirilməsi tapşırılıb. Dövlət başqa formada dərman bazarına necə nəzarət edə bilər?

-Dərmanın doğrudan da hansı keyfiyyət parametrləri ilə ölkəyə daxil olması bizi çox maraqlandırır, düşündürür. Çünki bu genofond üçün çox önəmli məsələdir. Azərbaycan reallığında ən böyük problemlərdən biri dövlət farmokapeyasının və dərman maddələrinin dövlət reyestrinin olmamasıdır. Nə qədər ki, bu strukturlar mövcud deyil, yaradılmayıb, dərman bazarında bir xaos hökm sürür. Dövlət farmokapeyası mövcud olduğu təqdirdə bütün dərman maddələri, hansı ki ölkə ərazisinə istər idxal olsun, istər ölkədə istehsal olunsun, ora daxil edilir və əhalinin hər biri məlumatlı olur. Və bunların üzərində həm də ictimai nəzarət təmin olunmuş olur. Bütün dünyada bu cürdür. Bütün normal, inkişaf etmiş ölkələrin hər birinin dövlət farmokapeyası var. Dərman maddələrinin dövlət reyestri var. Hələ başqa reyestrləri mən demirəm. Müalicə vasitələrinin, digərinin və.s. Yəni bu genofond üçün o qədər vacibdir ki, hər bir ölkədə milli farmokapeya adlanır. ABŞ-da, İngiltərədə, Almaniyada, və.s. Istənilən bir ölkə dərman idxal edir və dərman ixrac edir. Bəzi ölkələrdə görürsüz ki, farmokoloji sənaye daha yüksək inkişaf edib. Bəzi ölkələrdə buna xüsusi lüzum görülmür. Amma istər idxal olsun, istərsə də yerli istehsal olsun, həmin ölkələr o dərman preparatlarının keyfiyyətinə çox ciddi şəkildə nəzarət edirlər. Çünki genofond, millətin taleyi birbaşa bundan asılıdır. Və dərman təhlükəsizliyi konsepsiyası milli təhlükəsizlik konsepsiyasının bir tərkib hissəsi olmalıdır. Çünki insanın orqanizminə kənardan daxil olan dərmanlar, ərzaqlar, su və havadır. Biz bunlarla öz orqanizmimizi yeniləyirik, gələcək nəsillərə gen ötürürük. Buna görə də bu məsələyə çox diqqət edilməlidir.

-Ümumiyyətlə dərman bazarını saflaşdırmaq, yaxşılaşdırmaq, insanlar üçün keyfiyyətli və ucuz dərmanları əlçatımlı etmək üçün nə etmək olar? Nə təklif edirsiz? Hökumət hansı işlər görməlidir? Necə tənzimlənməlidir bütün bu məsələlər?

-Dərman maddələrinin təəssüflər olsun ki, keyfiyyətinin aşağı olması, təsirsiz olması haqqında şikayətlər çoxdur və bu şikayətlər çox vaxt əsassız olmur. Bəzən təyin olunan dərmanlardan hətta baha dərmanlar olanda belə biz lazımi effekti görə bilmirik. Bütün bunlar xeyli şübhələr yaradır. Hesab edirəm ki, biz dərman bazarını normallaşdırmaq üçün qaydaya salmaq üçün sistemləşdirmək üçün dünyanın getdiyi yolla getməliyik. Yəni dövlət farmokapeyası yaradılmalıdır, dərman maddələrinin dövlət reyestri yaradılmalıdır, icbari tibbi sığorta tətbiq olunmalıdır. Bütün respublika əhalisi arasında əhalinin hər biri sığorta polisi ilə təmin olunmalıdır. Yəni sığorta vəsiqəsi ilə. Həmin sığorta polisi hansı tibbi xidmətlərin sığortaya daxil olduğunu göstərir. Və təbii ki hansı dərmanlar da sığorta paketinə daxildir onu göstərir. Bu halda dərmanların reallaşması üçün əlavə stimula ehtiyac qalmır. Amma bizim apteklər bu gün yaşamaq üçün, öz mövcudluqlarını təmin etmək üçün daha çox dərman satışında maraqlıdırlar. Firmalar da həmçinin. Ona görə də bəzən bəzi neqativ hallar yaranır həkimlə firmalar arasında. Bu hallar əgər dərman bazarı nizama salınarsa asan aradan qalxa bilər. Mən bu məsələnin çıxış yolunu belə görürəm. Biz bu şəkildə işlər imizi qursaq, bəzi dərman maddələrinin yerli istehsalına keçsək, həm də dərman maddələrinin qiyməti aşağı enə bilər. Ölkəyə idxal olunan dərman preparatlarının üzərinə qoyulan gömrük rüsumları minimum olmalıdır. Bahalı dərman maddəsi yerli istehsal olsa, əhaliyə ucuz satıla bilər. Çünki əhalinin imkanlarını da nəzərə almaq lazımdır.