Freedom House eksperti: Azərbaycan hakimiyyəti qanunsuz olaraq İnternetə nəzarət edir

Freedom House hüquq müdafiə təşkilatı bu yaxınlarda “İnternet azadlığı – 2012” məruzəsini dərc edib. Məruzədə dünya əhalisinin demək olar ki, üçdə birinin İnternetdən istifadə etdiyi bir dövrdə baş verənlərdən bəhs edilir. İnternetə çıxış artır, amma azadlıq yoxdur. Azərbaycana aid bölmənin müəllifi Mai Truonq Turan-ın Vaşinqton müxbirinə müsahibəsində bu məruzənin hazırlanması və onun müxtəlif aspektləri barədə danışıb.

Bu ilin göstəricilərinə əsasən, Azərbaycanda İnternet təhlükəsizliyi pisləşir, təhlükəsizlik orqanlarının İnternet istifadəçilərinin fəaliyyətini izlədiyini və şəxsi məlumatlarına nəzarət etdiklərini güman etmək üçün əsas var. Bu, İKT infrastrukturunun böyük hissəsinin hökumətə və ya onunla əlaqəli qurumlara məxsus olması ilə bağlıdır. Müstəqil tənzimləyici orqanın və ya məhkəmə sisteminin olmaması istifadəçi hüquqlarının pozulmasının qarşısının alınması və onların şəxsi həyatının toxunulmazlığı ilə bağlı zəmanətləri azaldır.

Ağır cinayətlərin qarşısının alınması haqqında qanunvericilik güc qurumlarına məhkəmə qərarı olmadan vətəndaşların yazışmalarına nəzarət etmək imkanı verir və deməli, sui-istifadələr üçün imkan yaradır. Dövlət orqanlarının çoxdan hakimiyyəti tənqid edən jurnalistlərin və fəalların telefonlarına və internet əlaqələrinə nəzarət etməsi ilə bağlı şübhələr var. Hakimiyyət bu ilin martında Qubada kütləvi etirazlardan sonra internet-kafelərdə reydlər həyata keçirərkən bu, bir daha təsdiq olundu. Nəhayət, hakimiyyət istifadəçiləri izləmək üçün onların kompüterlərinə xüsusi proqramlar göndərə bilir. Buna görə lisenziyalı proqramlardan istifadə etmək və kompüterlərdə sənədləri saxlayarkən səliqəli olmaq lazımdır, ekspert belə hesab edir.

Niyə hakimiyyət istifadəçiləri təcrid edir və onlara nəzarət edir? Bu suala Mai Truonq belə cavab verib: “Azərbaycan kimi hakim rejimin legitimliyi seçicilərin dəstəyinə əsaslanmadığı avtoritar ölkələrdə hakimiyyət insanları müxalifətin səsini boğmaq və hökumətin müsbət imicini qoruyub saxlamaq üçün təcrid edir və onlara nəzarət edir”. Hakimiyyətin xoşagəlməz məlumatların yayılmasını məhdudlaşdırmaq məqsədilə müxalifətin veb səhifələrini bağlaması halları məhz bununla izah olunur, Qubada etiraz nümayişlərinin dağıdılması zamanı olduğu kimi.

Qərbdə hökumət hansı hallarda istifadəçiləri izləmək və təcrid etmək haqqına malikdir? Bu suala cavabda ekspert bildirib ki, beynəlxalq hüquq normalarına əsasən, hakimiyyət orqanları uşaq pornoqrafiyası, kin-nifrət salınması və terrorçuluğa və ya soyqırıma təhrik hesab olunan materialları qadağan edə bilər. Bu zaman hökumətin bu tədbirlər üçün kifayət qədər dəqiq qanuni əsası olmalıdır. Bir çox qeyri-demokratik ölkələrdə qanunvericilik dəqiq deyil və müstəqil tənzimləyici orqan olmadıqda hökumətlər jurnalistləri və vətəndaşları müxalif fəaliyyətlərinə görə təqib etmək üçün vəziyyətdən geniş şəkildə istifadə edirlər.

Azərbaycan hakimiyyəti İnternetdə hər-hansı məhdudiyyətlərin olmadığını bildirir və öz ünvanına bütün ittihamları inkar edir. Bununla razılaşmaq olar?

Buna cavabda Freedom House-un eksperti bildirib ki, bu gün Azərbaycan hökuməti veb-saytlara və ya digər KİV-lərə sistemli təcridetmə və ya filtrasiya yolu ilə ciddi məhdudiyyətlər qoymur. Lakin İnternetdə azad informasiya axınının məhdudlaşdırılması təmayülü müşahidə olunur. “Bizim hesabatda Azərbaycan “nonblockers” adlandırdığımız ölkələr sırasında yer alıb. Bu ölkələrdə hakimiyyətlər internet azadlığını pozmaq üçün müxtəlif metodlardan istifadə edir. Bu tədbirlər arasında o, istifadəçilərə təzyiq və onların saxta ittihamlarla təqibini qeyd edib. Bundan başqa, hökumət güc qurumlarına real vaxt rejimində istifadəçilərin yazışmalarını və danışıqlarını izləmək imkanı verən avadanlıq quraşdırıb.

Beynəlxalq ictimaiyyət Azərbaycan kimi ölkələrdə internet azadlığını təmin etmək üçün nə etməlidir? Bu suala cavabda ekspert qeyd edib ki, ifadə azadlığına dəstək məqsədilə vətəndaş cəmiyyətinin dəstəklənməsi gücləndirilməlidir. Azərbaycan kimi vətəndaş cəmiyyətinin boğulduğu ölkələrdə beynəlxalq ictimaiyyət ayıq olmalı və hakimiyyətə təzyiq göstərmək üçün səy göstərməlidir. Həmçinin, insan hüquqlarının müdafiəsi proseslərində hüquqşünasların biliklərini və onlara dəstəyi genişləndirməyə çalışmaq lazımdır, deyə ekspert qeyd edib. -25В-