Leyla Yunusun ARD telekanalının reportyoru ilə dialoqu

Almaniyanın Esslingen şəhərinin Xalq Universitetində Siyasi Forum layihəsi çərçivəsində ARD telekanalının icmalçısı Georg Restle və Sülh və Demokratiya İnstitutunun direktoru Leyla Yunus arasında müzakirə baş tutub.

Mediator Süzanna Dess Yunusa Teodor Heker mükafatı təqdim edildikdən demək olar ki, dərhal sonra müzakirə apararaq, sualları “Azərbaycanda qadın” kontekstində qurub.

Dess: Uzun illərdir insan hüquqları uğrunda mübarizə aparırsınız. Gücü haradan alırsınız?

Yunus: Bir dəfə yanıma oğlu dinc etiraz aksiyasında iştiraka görə ilk dəfə həbs edilmiş qadın gəldi. O, çaşqın və məyus idi, çünki oğlunun həbs edilə biləcəyini gözləmirdi. Mən isə gözləyirdim, çünki mən uzun zamandır gözləmə vəziyyətində yaşayıram. Bu, yaşadığım dövlətdə mənim üçün normadır.

Dess: Qorxmursunuz?

Yunus: Bizdə hakimiyyət hakim ailənin offşor hesablarının araşdırmasını həyata keçirən jurnalist Xədicə İsmayılovaya qarşı çirkin yola əl atılıb.

Onlar internetdə jurnalistin intim fotoşəkillərini yerləşdirdilər və KİV-də çirkin kampaniyaya başladılar. Amma o, sınmadı, “Kinim qorxumdan daha çoxdur” dedi.

Dess: Mükafat sizi müdafiə edəcəkmi və ya əksinə, sizin üçün əlavə problemlər yaradacaqmı?

Yunus: Rejimin nə edəcəyini proqnozlaşdırmaq olmur. Amma birincisi, mükafatın Azərbaycanda insan hüquqlarının vəziyyətindən narahat olan bir ölkə kimi Almaniyanın imicinə müsbət təsir göstərəcəyini düşünmək məntiqlidir, ikincisi, hökumətin insan hüquqlarını pozmaqda davam etməsi o qədər də asan olmayacaq.

Dess: Cənab Restle, Yunusla necə tanış olmusunuz?

Restle: Mən onu ilk dəfə Bakıda Eurovision ərəfəsində insan hüquqlarının pozulmasına qarşı etiraz aksiyasında gördüm. Amma prinsipcə, Bakıda insan hüquqları ilə bağlı problemi olan hər kəsi Sülh və Demokratiya İnstitutuna aparırlar. Həmin vaxt başa düşdüm ki, rejim ölkənin sərvətləri üzərində nəzarəti saxlamaq üçün hakimiyyəti əlində saxlamağa çalışır, Yunus kimiləri isə buna qarşı mübarizə aparır.

Dess: Avtoritar ölkələrdə Eurovision kimi tədbirlər keçirmək lazımdır? Eurovision-un insan hüquqları ilə bağlı vəziyyətə müsbət təsiri oldumu? 

Yunus: Keçirmək lazımdır, çünki bu, onlar üçün cəzadır. Məsələn, müsabiqənin keçiriləcəyi yerin Azərbaycan olacağını elan etdikdə biz başa düşdük ki, hakim ailə abadlıq bəhanəsi ilə vətəndaşları evlərindən çıxaracaq, onların mülkiyyətini əllərindən alacaq, tikinti və abadlıq üçün vergi ödəyicisi hesabına böyük vəsait xərclənəcək. Biz müsabiqənin təşkilat komitəsinə əmlak hüquqlarının pozulması haqqında məlumat verdik və müsabiqəni keçirməkdən imtina etməyi təklif etdik. Öz növbəsində, biz Azərbaycanda insan hüquqları probleminə diqqət çəkmək üçün “Demokratiya naminə oxu” adlı etiraz kampaniyası təşkil etdik. Təşkilat komitəsi reaksiya verməsə də, biz beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini ölkədə insan hüquqları sahəsində vəziyyətə çəkə bildik.

Dess: Həqiqətən ölkəyə qarşı maraq var idi?

Restle: Hakimiyyət Bakıda həyatı maksimum bəzəməyə çalışırdı. Şəhərin mərkəzi qonaqlar üçün xüsusi hazırlanmışdı. Hüquq müdafiəçilərinin aksiyaları olmasa biz jurnalistlər insan hüquqları, qaçqınların, azlıqların, qadınların və başqalarının problemləri haqqında öyrənə bilməzdik.

Eurovision-dan sonra dinamik şəkildə inkişaf edən və enerji resursları ilə zəngin ölkə obrazına qayıtmaq çətin idi. Azərbaycana baxışlara yenidən baxıldı.

Dess: Azərbaycanda 9 mln. insan yaşayır. Ölkə geosiyasi və energetika nöqteyi-nəzərdən çox maraqlıdır. İnsan hüquqları uğrunda mübarizədə Avropada dəstək tapırsınız?

Yunus: 2001-ci ildə Azərbaycan Avropa Şurasına daxil olduqda böyük ümidlər var idi. Heydər Əliyev öldükdə ölkənin demokratikləşəcəyinə ümid var idi, amma seçkilər saxtalaşdırıldı və Avropa tərəfdən kömək azalmağa başladı. Azərbaycanın AŞPA-dakı nümayəndə heyətinin sədri Səməd Seyidovdan sitat gətirmək yetərlidir, o, Avropaya sözün əsl mənasında ultimatum verdi: “Siz seçim etməlisiniz - ya Azərbaycan nefti, ya demokratiya. Biz özümüz özümüzə kifayət edərik”.

Avropa qeyri-ardıcıl idi. Seçkilər irəliyə və geriyə doğru addım elan edildi, Avropa Şurası isə siyasi məhbuslar üzrə məruzəçisi Ştrasserin Azərbaycana girişinə nail ola bilmədi. Məsələn, Belorusiyaya belə bir təzyiq yoxdur, çünki orada neft yoxdur.

Restle: Avropa Şurasında dönüş vəziyyəti hökm sürür. Məsələn, alman hökumətində Azərbaycana qarşı siyasətdə dəyişiklik baş verir, çünki Xəzər regionunun sərvətləri alman biznesini cəlb edir. Bu halda tənqidi jurnalistlərin vəzifəsi regionda vəziyyətin pis olduğunu göstərməkdən ibarətdir. Həmçinin alman ictimaiyyətinin hökumətin əhval-ruhiyyəsində bu dəyişik görməsi də vacibdir.

Dess: Azərbaycanda qarşıda duran prezident seçkiləri nəyisə dəyişdirəcək?

Resstle: Heç nəyi dəyişdirməyəcək. Əliyevlərlə münasibətlər yaxşıdır və kansler Meykel Əliyevi Berlinə dəvət etmək üçün uyğun məqam gözləyir.

Dess: Bu seçkilər Azərbaycana nə verir? Hansı gözləntilər var?

Yunus: İlham Əliyev iki dəfə seçilib. İkinci dəfə seçildikdən sonra o, saxta referendum keçirdi və konstitusiyaya məhdudiyyətsiz olaraq seçilməsinə imkan verən dəyişikliklər etdi. Amma onun bir problemi var – hakimiyyət başa düşür ki, cəmiyyətin bütün təbəqələrində onun idarəetməsindən narazılıq artır. Gənclərin, fəhlələrin, biznesmenlərin çıxışları olub, facebook coşub-daşır – fəallıq göz önündədir. Buna görə hakimiyyət demokratik qüvvələrə qarşı repressiyalara keçib. Praktiki olaraq, ölkə fövqəladə vəziyyət şəraitində yaşayır – mitinqlər, insanların toplaşması, hətta qapalı yerlərdə belə toplaşması qadağan edilib, vətəndaş fəallarının arasıkəsilməz həbsləri gedir. Hakimiyyət qorxub və seçkiləri uduzacağından ehtiyat edir.

Dess: Azərbaycan hələ 1918-ci ildə qadınların səs vermək hüququnu qəbul edən ilk ölkələrdən biridir. Bu gün qadınların hüquqları sahəsində vəziyyət necədir? Bakıda Krizis Mərkəzinin rolu nədən ibarətdir?

Yunus: Sovet illərində bu hüquqlar təsbit edilmiş və genişləndirilmişdi. Qadının səsi hər zaman eşidilirdi və ona hörmət edirdilər. Amma bu gün Resurs Mərkəzimizə getdikcə daha çox qadın – məişət zorakılığı, trafikinq qurbanları müraciət edir. Məni təəccübləndirir ki, müsəlman ölkəsində qadınlar bizim psixiatrın qəbuluna belə həvəslə gedir. Son vaxtlar qadınlara qarşı polis zorakılığı xeyli artıb, statistikada bu hallar qadınlara qarşı məişət zorakılığına bərabər olub.

Dess: Qadınlar demokratik prosesdə və münaqişələrin həllində hansı rolu oynayır?

Restle: Azərbaycanda Yunus tək deyil. Bu ölkədə qadınların yaxşı şansları var. Bu, İran və ya Əfqanıstan deyil. Amma Xədicə İsmayılovanın nümunəsi nöqteyi-nəzərdən qadınların vəziyyətinə baxsan görürsən ki, hakimiyyət qadınların korrupsiya kimi məqamlara toxunan əməllərinə aqressiv reaksiya verir.

Dess: Trafikinqə qarşı mübarizə necə gedir?

Yunus: Azərbaycanda bu mənfi təzahürə qarşı dövlət proqramı qəbul edilib. Baxmayaraq ki, daha əvvəl hakimiyyət bizi bu problemi qaldırmaqla ölkəyə böhtan atmaqda ittiham edirdi. Amma insan alveri davam edir. 2008-ci ildə bizə oğurlanmış iki azyaşlı uşağın valideynləri müraciət etdi. Bizim yerli polis rəisinin oğurluqla məşğul olduğu haqqında ifadə verən şahidlərimiz var idi. Amma son nəticədə şahidlər həbsə atıldı və hakimiyyət işi ört-basdır etdi. Təəssüf ki, biz özünüzü və övladlarınızı müdafiə edə bilməyəcəyiniz bir cəmiyyətdə yaşayırıq.

Dess: Yunus hansı dəstəyi ala bilər?

Yunus: Biz SSRİ-də yaşayarkən rejimə qarşı gizli mübarizə aparırdıq və Qərbin dəstəyini hiss edirdik. Düşünürəm ki, bu gün biz gizli müstəviyə keçsək, bizə kömək etməyəcəklərindən qorxuram. Son vaxtlar alman fondları Azərbaycanı tərk edərək, Gürcüstana köçür. Azərbaycanın vətəndaş cəmiyyətini dəstəkləmək lazımdır. Bu olmasa, demokratiya uğrunda mübarizə edən olmayacaq və ölkə tamamilə zülmətə düşəcək.

Restle: Avropa siyasətçilərinə göstərmək lazımdır ki, demokratiya bir az ola bilməz. O, ya var, ya da yoxdur. Bu, bir az hamilə olmaq kimi bir şeydir. Və biz Belarusda, Azərbaycanda vəziyyət haqqında danışmalıyıq.