Mədəniyyət Nazirliyindəki qalmaqalların dərin səbəbləri barədə

***

- Mədəniyyət Nazirliyinin yüksək vəzifəli şəxslərinin həbsilə bağlı ikinci hadisənin baş verdiyi məlum oldu, ümumilikdə, bu dövlət qurumunun üç məmuru hazırda dəmir barmaqlıqlar arxasındadır. Məhdud büdcə vəsaitinə malik kiçik nazirlik üçün üç həbs mühüm hadisədir. Deyə bilərsinizmi, bu adamları nəyə görə tutublar, onlar nəylə məşğul olublar?

- Bu, Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti əməkdaşlarının Mədəniyyət Nazirliyində apardıqları ilk həbs hadisəsi deyil. 2020-ci ilin mayında eyni kabinetdə əyləşən əvvəlki nazir müavini Rafiq Bayramov həbs edilib.  Onunla birlikdə Mədəni İrsin Qorunması, İnkişafı və Bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi Zakir Sultanov da həbs edilib. Bu, vəzifə səlahiyyətlərindən sui-istifadə edərək vəzifə cinayətləri törədən məmurlar üçün ilk işarə idi. Normal məntiqə görə, həbslər mədəniyyət sistemində korrupsiyaya son qoymalıydı. Məndə olan məlumata görə, noyabrın 1-də nazirin birinci müavini Elnur Əliyev, nazirliyin təminat və əmlakın idarə edilməsi şöbəsinin rəisi İlkin Nəsibov və protokol xidmətinin işçisi Kamil Rzayev saxlanılıb.

Onların nə işlə məşğul olduqları və niyə saxlandıqları barədə suala indi cavab vermək çətindir, çünki barəsində ittiham irəli sürülməyən şəxslə bağlı nəsə deməyə haqqımız yoxdur və onun saxlanmasını  qiymətləndirmək düzgün olmazdı.

Ancaq deyə bilərəm ki, ümumilikdə nazirlik dövlətin mədəniyyət siyasətini idarə edən və həyata keçirən vahid mərkəz kimi görünmürdü. Nazirliyin yeni rəhbərliyi dağınıqlığı ilə seçilirdi və belə bir “parçalanma” həm nazirliyin ayrı-ayrı strukturları və bölmələri, həm də nazirliklə peşəkar təşkilatlar, ictimai birliklər arasında mövcud idi.

Eyni zamanda, Mədəniyyət Nazirliyinin hələ də dəqiq fəaliyyət planı yoxdur, Mədəniyyət Nazirliyinin strukturunda bir dənə də olsun sahə dövlət proqramı yoxdur. Bunun əvəzinə rəhbərlik etika və işçilərin xarici görünüşü ilə məşğul olur, geyim standartları (ətəyin uzunluğu, dodaq boyasının rəngi) tətbiq edir və s. Və hazırda prioritet sayıla bilməyən “mədəni davranış”, “milli geyim” standartları kimi digər işlərlə məşğul olurdular.

- Üç yüksək vəzifəli məmur dəmir barmaqlıqlar arxasındadırsa, nazirlik nə dərəcədə korrupsiyaya uğrayıb?

- 15 il öncə mən “Transparency İnternational” təşkilatında işlədiyim zaman bizdə şikayətlər üzrə “qaynar xətt” vardı, vətəndaşlar dövlət orqanlarında korrupsiya və rüşvətxorluq faktları, bəzən də vəzifə cinayətlərilə bağlı həm açıq, həm də anonim şəkildə müraciət edirdilər. Statistikaya görə, ən çox korrupsiyaya uğramayan qurum Mədəniyyət Nazirliyi olub. Hüquqi yardım layihəsinin reallaşdığı bir neçə il ərzində mədəniyyət sahəsində korrupsiyaya müraciətlər olmayıb. Bu illər ərzində nə baş verdiyini bilmirəm, amma görünür ki, mədəni irsin zənginləşdirilməsini təmin etməyə borclu olan ən innovativ qurum özünü tamamilə nüfuzdan salıb. Və bu gün inamı bərpa etmək çox çətin olacaq..

Yenə də nazirliyin və ya saxlanılan üç məmurun korrupsiyasından danışmaq çətindir, çünki ittiham aktı yoxdur. Amma madam ki onları Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti saxlayıb, deməli, törətdikləri cinayətlər həqiqətən ağırdır.

Biz mədəniyyətin idarə olunmasını necə şəffaf etmək, vətəndaşların mədəniyyət qurumunun fəaliyyətinin nəticələrindən razı qalmasını təmin etmək barədə düşünməliyik. Axı son 5 ildə bu həbslər ictimaiyyətin Mədəniyyət Nazirliyinə inamını itirməsinə səbəb olub. Bununla yanaşı, yaradıcı ziyalılar arasında çox böyük narazılıq var.

- Yazışmalarımızda deyirdiniz ki, nazirliyin böyük öhdəlikləri var və işi çoxdur, amma nəsə onlara mane olur. Asan Xidmətdən danışdınız. Nəyi nəzərdə tutduğunuzu aydınlaşdırmağı xahiş edirəm.

- Mədəniyyət Nazirliyinin çox böyük vəzifələri və olduqca mühüm missiyası var. Mən “Mədəniyyət haqqında” qanunun hazırlanmasında iştirak etmişəm, “Mədəniyyət haqqında” qanuna bir çox yeniliklər təklif etmişəm. Prinsipcə, qanun kifayət qədər müasir sənəddir ki, lazımi şəkildə icra olunduğunda və düzgün idarə edildiyində mədəniyyət sənayesi və xidmətlərin inkişafına gətirib çıxara bilər, mədəniyyət sektorunun davamlı inkişafını təmin edə bilər, mədəniyyəti iqtisadiyyatın gəlirli sahəsinə çevirə bilər, investisiyalar üçün əlverişli şərait yarada bilər və bununla da sahənin dövlət büdcəsindən asılılığını azaldar. Ancaq təəssüf edirəm ki, biz nazirliyin fəaliyyətsizliyi və təşəbbüssüzlüyü ilə üzləşmişik. O isə Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün xalqların mədəni irsinin zənginləşdirilməsində, qorunub saxlanılmasında, populyarlaşdırılmasında böyük rol oynayır.

Bir tərəfdən də məmurlara, yəqin ki, öz missiyasını dərk etməmələri, digər tərəfdən isə prinsipcə, aradan qaldırılması mümkün olan hüquqi və bürokratik əngəllər mane olur. Dəfələrlə konseptual təkliflərlə nazirliyə,  Azərbaycan Respublikası Prezident Administrasiyasının humanitar siyasət, diaspor, multikulturalizm və din məsələləri şöbəsinin müdirinə müraciət etmişəm. Mənim konseptual təkliflərim nazirə təqdim edilmişdi, amma mədəniyyət naziri hələ bir il öncə  demişdi ki, nazirlikdə və ümumilikdə mədəniyyət sektorunda problem yoxdur, onlar rəvan şəkildə çalışırlar və narahatlığa əsas yoxdur. Amma həbslər göstərir ki, hələ də fundamental problemlər var.

Nazirliyin ASAN Xidmətdə təmsilçiliyinə gəlincə, demək istəyirəm ki, Mədəniyyət Nazirliyinin həyata keçirdiyi bir çox xidmət var və onların sadələşdirilməsinə, daha dinamik idarə olunmasına (qərarların qəbuluna), islahatlara ehtiyac var. Onların bir hissəsi təbii ki, ASAN xidmətdə təqdim oluna bilərdi, məsələn, çəkilişlərə icazə verilməsi və s.

- ABŞ-da Mədəniyyət Nazirliyi yoxdur, amma bu ölkədəki mədəniyyət bütün dünyada yayılır və qəbul edilir. Avropa ölkələrinin öz Mədəniyyət nazirlikləri var. Sizcə, Azərbaycan ABŞ-dan nümunə götürə bilərmi? Məgər Azərbaycanda ilk dəfə Mədəniyyət Nazirliyi yaranana qədər bizim xalqın mahnıları, şeirləri, romanları, teatrları olmayıb?

- İstənilən ölkədə mədəniyyət siyasəti dövlətin yürütdüyü siyasətin ayrılmaz tərkib hissəsidir və Mədəniyyət Nazirliyinin funksiyaları birbaşa və ya dolayısı ilə hansısa dövlət strukturu tərəfindən həyata keçirilir. ABŞ-da bir çox digər strukturlar kimi, Mədəniyyət Nazirliyinin funksiyaları katiblik və ya departament tərəfindən həyata keçirilir. Və müvafiq olaraq, nazirin ekvivalenti katib və ya departamentin rəhbəridir. ABŞ-da xanım Li Satterfild (Lee Satterfield) dövlət katibinin təhsil və mədəniyyət məsələləri üzrə köməkçisidir (Assistant Secretary of State for Educational and Cultural Affairs) və  Təhsil və Mədəni Əlaqələr Bürosunun (Bureau of Educational and Cultural Affairs (ECA)) rəhbəridir. Eyni zamanda, ABŞ-da mədəni irsin zənginləşdirilməsi, mədəniyyətin inkişafı, milli mədəniyyətin və mədəni dəyərlərin təbliği və təşviqilə məşğul olan bir çox strukturlar var.

Yəqin ki, nümunə götürməyə dəyməz, sadəcə, dövlət strukturunun məqsəd, vəzifə və funksiyalarını dəqiq müəyyən etmək lazımdır. Və dövlət strukturunu necə adlandırmağın isə mənə elə gəlir ki, heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bizdə nazirliklər, komitələr, agentliklər var və çox güman ki, qonşu ölkələrdə bu strukturların adları arasında analoq tapa bilməyəcəksiniz, lakin funksiyalar praktiki olaraq dəyişməyib.

Qayıdaq Mədəniyyət Nazirliyinin ilk dəfə yaranması və mahnıların, şeirlərin və s. olması məsələsinə. Başa düşmək lazımdır ki, Mədəniyyət Nazirliyi bütün mədəni dəyərlərin sistemləşdirilməsini təmin edən, mədəni irsi formalaşdıran və qorunub saxlanmasını təmin edən, mədəniyyət sahəsində təhsili təmin edən dayanıqlı strukturdur. Daha da aydın olmaq üçün qeyd edək ki, bu gün Opera və Balet Teatrı Mədəniyyət Nazirliyinin balansındadır, teatr isə ilk növbədə tədbirlər və tamaşalar üçün meydançadır, bunlar rekvizitlər, işıq və səs avadanlıqları, həmçinin dəstəklənməsinə ehtiyac olan digər infrastrukturdur.

Eyni şeyi Cəfər Cabbarlı adına “Azərbaycanfilm” kinostudiyası haqda da demək olar. Bu gün bu infrastrukturu saxlamağa qadir olan şirkətlər, prodüserlər və digərləri yoxdur. Amma onların iş qabiliyyəti, daim fəaliyyət göstərməsi nazirliyin vəzifəsidir. Nazirlik mədəniyyət nümunələrinin davamlı istehsalı üçün yaradıcı mühit yaratmalıdır. Amma mədəni dəyərlərin, filmlərin, opera və baletin istehsalı baxımından nazirliyin əhəmiyyəti və rolu yalnız maliyyə dəstəyilə məhdudlaşmalıdır. Yəni, nazirlik yaradıcılıqla məşğul olmamalıdır, istedadları üzə çıxarmalıdır, belə ustadları dəstəkləməlidir, yaradıcı birliklərlə əməkdaşlıq etməlidir, unikal mədəniyyət layihələrini maliyyələşdirməlidir, mədəniyyəti təbliğ etməlidir.

Buna paralel olaraq Mədəniyyət Nazirliyi mədəniyyətdə iqtisadi və ticarət dövriyyəsinin intensivliyini təmin etməli, milli yaradıcılığın (poeziya və ədəbiyyat), kitab çapının və əsərlərin tirajlanmasının, əsərlərin teatrlaşdırılması və ekranlaşdırılmasının və s. bərabər şəkildə stimullaşdırılması sistemini işləyib hazırlamalıdır. Hər şey mədəni infrastruktur şəbəkələri vasitəsilə həyata keçirilir.

100 il öncə Azərbaycanda Mədəniyyət Nazirliyi yox idi, amma bu qədər bəstəkar, rəssam, aktyor da yox idi. Üzeyir bəy Hacıbəyov istedadlı adamların peşəkarlara çevrilməsi üçün Milli Konservatoriyanı yaratdı. Bu gün bizdə İncəsənət İnstitutu, Rəssamlıq Akademiyası və s. var. Təhsil müəssisələri olmadan mədəniyyətin inkişafından danışmaq mümkün deyil,  onlar isə dövlət büdcəsindən maliyyələşir və Mədəniyyət Nazirliyinə tabedirlər.

Bununla yanaşı, debütantlara (aktyorlar, rejissorlar, rəssamlar və digərləri) ilkin dəstək vermək lazımdır və bu, hazırda Mədəniyyət Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. Eyni zamanda, Mədəniyyət Nazirliyi mədəniyyət sahəsində requlyativ funksiyanı yerinə yetirir, milli mədəniyyətin proteksionizm siyasətini həyata keçirir. Və yəqin ki, gələcəkdə mədəniyyət sektorunun inkişafı, maliyyə dayanıqlığının əldə edilməsi, rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi ilə nazirliyin bəzi funksiyaları nominal xarakter daşıyacaq və nazirlik daha çox effektiv əlaqələrin koodinasiyası və qurulması ilə məşğul olacaq.