Mühacirət deyil, inteqrasiya

***

-Əlövsət bəy, Avropada, xüsusilə Almaniyada olan azərbaycanlı mühacirlərlə bağlı son vaxtlar tez-tez xəbərlər gəlir. Onların deport edilməsi, bəzilərinin deporta etiraz etmək üçün intihara əl atması, eyni zamanda qaçqın kamplarında etiraz aksiyaları və s. Nə baş verir?

-Təəssüf edirəm ki, bu xəbərlərin əksəriyyəti xoş olmayan xəbərlərdir. Baxmayaraq ki, Almaniyanın immiqrasiya siyasətində baş verənlər əslində Azərbaycan vətəndaşları ücün yaxşı və sevinməli xəbərlərdir. Əslində isə son 30 ilə yaxın müddətdə mübahisələndirilən əmək miqrasiyası sahəsində ciddi islahatlar aparılır. Bu islahatlar ilk növbədə əcnəbilərin Almaniyanın əmək bazarına cəlb olunması ilə bağlıdır. Azərbaycan vətəndaşları da bundan faydalanmaq haqqında düşünməlidirlər. Əvvəllər Almaniyada işəgötürən alman vətəndaşın, daha sonra Aİ vətəndaşının iddialı olduğu işə ücüncü ölkə vətəndaşını işə götürə bilmirdi. İndi isə qanunda dəyişiklik edilib. Alman dilini bilən hər bir əcnəbi Almaniyada işləyə bilər. Eyni zamanda alman dilini bilən əcnəbi iş axtaran şəxs kimi viza alaraq Almaniyada iş tapmaq ücün 6 ay rahat qala bilər.

Almaniya sərhədlərinin ixtisaslı mütəxəssislərin üzünə açdığı ücün qaçqınlarla bağlı qanunlarını sərtləşdirib. Hətta əmək fəaliyyəti ilə məşğul olan sığınacaq axtaran şəxslər üçün də güzəştlər planlaşdırırlıb.

O həqiqətdir ki, bəzi insanlar Azərbaycana qayıtmamaq üçün özlərinə qəsd etməkdən çəkinmirlər. Bunu onları Azərbaycanda gözləyən problemlərlə əlaqələndirirlər. Həmin problemlər təkcə siyasi fəalları və ya hakimiyyət tənqidçilərini gözləyən problemlər deyil. Alman qanunvericiliyinə görə, Azərbaycanda həyatına təhlükə olan şəxslərin ölkəyə qaytarılması yolverilməzdir. Həyatına təhlükə olan isə daha cox sağlamlıqlarında və ya ailə üzvlərinin sağlamlığında problemləri olan şəxslərdir. Məsələn, epilepsiya xəstələri, ruhi əsəb pozuntusu olanlar, hepatit xəstələri, sağlamlıq durumuna görə əlil arabalarından istifadə edənlər Almaniyada onlarla eyni diaqnoz qoyulan şəxslərin Avropadakı həyatini görəndən sonra Azərbaycana dönmək istəmir, həyatını təzədən 4 divar arasında keçirmək istəmir. Həm də sığorta sisteminin olmaması, xəstəliklərin müalicəsini Azərbaycanda maliyyə vəsaiti baxımından da imkansız edir. Ona görə də insanlar özünəqəsdə üstünlük verirlər.

Eyni zamanda bildirirəm ki, Azərbaycana Almaniyadan deport olunanlar təkcə özləri etiraz etmirlər. Onlar üçün Almaniyada qonşuları, işlədikləri əmək kollektivləri, oxuduqları məktəblərin kollektivləri də etiraz edirlər. Lakin belə müsbət halları Azərbaycan mətbuatı çatdırmır.

Bu hadisələrin kökündə təbii ki əhalinin düzgün məlumatlandırılmaması dayanır. Azərbaycanda xaricə gələnlərin böyük əksəriyyəti hətta Dublin sazişinin tələblərini bilmirlər. Qaçqın statusu, dözümlü yanaşma, ölkəyə qaytarılma zamanı yetərli dərəcədə təhlükənin gözlənilməsi kimi halları bilmirlər. Hesab edirəm ki, Avropa ölkələrinin Azərbaycandakı səfirlikləri, Beynəlxalq Mirqasiya Təşkilatı və yerli QHT-lərlə birlikdə vəziyyətə nəzarət etmək və əhalini məlumatlandirmaq ücün Mirqasiya Məlumat Mərkəzi və ya başqa daha uyğun adla qaynar xəttin açılmasını nəzərdən keçirməlidirlər. Azərbaycan hökuməti də buna dəstək verməlidir.

Başqa bir səbəb isə səfirliklərdə "qaynar xət"lərin olmaması ilə bağlıdır. Almaniyada mənim tanıdığım onlarla insan var ki, Almaniya höküməti onlara iş verir və xahiş edir ki pasportunu ver, əmək müqaviləsi bağlayaq. Səfirlik isə onlara pasport vermir. Hətta xaricdə əyani təhsil alan şəxslərə konsulluqlar pasport vermir. Bu kimi hallar insanlarda əsəb gərginliyi yaradır və sonu da mitinq, etiraz və ya özünəqəsdlərlə nəticələnir.

Biz yaxın gələcəkdə Almaniyada "qaynar xətt"in yaradılmasını planlaşdırırıq. Hazırda Azərbaycan səfirliyi və Diaspor Komitəsi ilə danışıqlarımız davam edir.

-Əslində Avropada sığınacaq almaq istəyənlər təkcə siyasi və ictimai fəallar, eləcə də jurnalistlər deyil. Həmin mühacirlərin çoxunun hansısa bir yolla ölkədən getdiyinə dair fikirlər var. Sizdə olan məlumatlara görə, son illər nə qədər azərbaycanlı mühacirətə üz tutub? Həmin mühacirlər arasında daha çox kimlər var? Və sadə insanlar necə gedib ora çıxa bilirlər? Niyə mühacirətə getməyə can atırlar?

-Son illərin statistikasını deyim. 2018 -ci ildə sığınacaq üçün müraciət edənlərin sayı 2900 nəfərə yaxın olub. 2017-ci ildə 3030 nəfər azərbaycanlı qaçqın statusu almaq üçün Almaniya hökumətinə müraciət edib, 2016-ci ildə qacqın statusu üçün müraciət edən soydaşlarımızın sayı 4750 nəfər olub. 2015-ci ildə 1497 nəfər, 2014-cü ildə isə 1295 nəfər soydaşımız qaçqın statusu üçün Almaniyaya müraciət edib.

Qonşu ölkələr - Ermənistan və Gürcüstanın qaçqın statusu üçün müraciət edən vətəndaşlarının sayı Azərbaycandan gələnlərlə müqayisədə daha çoxdur.

2018-ci ilin statistikasına görə, Gürcüstan vətəndaşlarının sayı daha sürətlə artıb. Belə ki, 2018-ci ilin ilk iki ayı ərzində həmin ölkədən gələnlərin sayı 745 nəfər olub.

2018-ci ildə 398 Azərbaycan vətəndaşı Almaniyadan deportasiya edilib. Həmin şəxslərdən əksəriyyəti təyyarə, 40 nəfər isə quru yolu vasitəsilə Azərbaycana geri qaytarılıb. Hava limanlarında göstərdiyi müqavimət səbəbindən 9 nəfərin deportasiyası baş tutmayıb. 3 nəfərin isə səhhətində problem yaşandığı üçün onu ölkədən çıxarmaq mümkün olmayıb.

2018-ci ildə 300 nəfərə yazın azərbaycanlı Dublin Konvensiyasına uyğun olaraq Avropa İttifaqında gəldikləri ilk Şengen ölkəsinə göndərilib. Onların təxminən 40 faizi 18 yaşına çatmamış şəxslər olub. Sığınacaqla bağlı mənfi cavab alan 600 nəfərə yaxın azərbaycanlı Almaniyanı könüllü olaraq tərk edib. 500 nəfərə yaxın Azərbaycan vətəndaşı isə Almaniya hökumətinin həyata keçirdiyi repatriasiya proqramı çərçivəsində maliyyə yardımı müqabilində ölkəni könüllü tərk etməyə razı olub.

2016-cı ildə sığınacaq müraciətinə mənfi cavab alan 93 azərbaycanlı ölkədən deportasiya edilib. Onların 87 nəfəri təyyarə ilə Azərbaycana, yerdə qalanları isə başqa ölkələrə göndərilib.

Biz iki il əvvəl 2000 nəfər arasında sorğu kecirdik. Bəlli oldu ki, xaricə mühacirətə yollananlar arasında siyasi partiya təmsilçiləri var. Hüquq- mühafizə orqanlarının xeyli kecmiş əməkdaşı var. DTX və DİN əməkdaşları var. Hətta onlardan bəziləri işdən çıxmadan, bəziləri isə ölkədən çıxışına qadağa olduğu halda, yəni məxfi informasiyalara buraxılışı olduğu halda ölkəni tərk ediblər. Sığınacaq axtaranlar arasında Müsavat və AXCP kimi müxalifət partiyaları ilə yanaşı hakimiyyətə yaxın partiyaların da üzvləri var. Eyni zamanda Almaniyada sığınacaq axtaranlar arasında YAP üzvləri AXCP və Müsavatdan sonra üçüncü yerdədir.

Eyni zamanda hüquq- mühafizə orqanlarından istefa vermədən ölkədən qaçanlar da var. Müdafiə, DTX, DİN, DSX, Ədliyyə Nazirliyi sistemində çalışan şəxslər də mövcuddur.

Azərbaycandan gələnlərin 90 faizindən çoxu viza əsasında gəlirlər. Dublin sazişinin tələblərinə əməl etmədiklərinə görə Almaniyaya gələnlərin 70 faizindən çoxu bu problemlə üzləşir.

-Bəzən Azərbaycan mediasında və sosial şəbəkələrdə mühacir alveri ilə bağlı yazılara, mühacirət əldə etmək üçün saxta sənədlərə rast gəlirik. Həmin yazılarda adətən ya müxalif siyasi partiyalar, ya da konkret şəxslər ittiham olunur. Sizdə mühacir alveri ilə bağlı hansı faktlar var? Bu işlə məşğul olan adamlar həqiqətən varmı? Müxalif siyasi partiyaların bu məsələdə rolu varmı? Həmin şəxslər saxta sənədləri necə əldə edirlər?

-Bildirmək istəyirəm ki, qanunvericilikdə mühacir alveri ifadəsi yoxdur. İnsan alveri, qanunsuz miqrasiyanın təşkili, sənədlərin saxtalaşdırılması kimi ifadələr var və bunlara görə cinayət məsuliyyəti nəzərdə tutulub. Mühacir alverinin olması faktını KİV-lər yox, hansısa şəxslər yox, hansı ölkədə olmasından asılı olmayaraq hüquq- mühafizə orqanları müəyyən edir. Mühacir alveri mövcud olmaq ücün cinayətin qurbanı olmalıdır, qurban şıkayət etməlidir, ona vurulmuş ziyan sübut edilməlidir. Xaricdə bu xoşagəlməz söhbətlər çox təəssüf ki, daha cox azərbaycanlılar arasında dolaşmaqdadır. Bu, çox ziyanlı söhbətlərdir və əslində həqiqəti əks etdirmir. Bu söhbətlərə şərait yaradan, həm də siyasi partiya rəhbərlərinin, xüsusilə AXCP və Müsavat partiyalarının rəhbərlərinin bu məsələdə daim müdafiə mövqeyində olmaları ilə bağlıdır.

İstənilən siyasi partiyanın ilkin vəzifəsi ilk olaraq öz üzvlərinin təhlükəsizliyini eləcə də hüquq və azadlığını qorumaqdan ibarətdir. AXCP və Müsavat da bu mənada harada məskunlaşmasından asılı olmayaraq öz üzvlərini müdafiə etməlidir. Hansısa partiya rəhbəri öz üzvünü müdafiə edirsə, ona dəstək məktubu verirsə, belə halların insan alveri və ya miqrant alveri kimi qiymətləndirilməsi əslində mətbuatın, Azərbaycan cəmiyyətinin və hüquq- mühafizə orqanlarının problemidir. Azərbaycan mətbuatı olmayan qurbana görə kimlərisə, o cümlədən siyasi partiyaları və hansısa təşkilatları ittiham edə bilməz. Məndə Bakıda hansısa qrupların qanunsuz miqrasiyanın təşkili ilə məşgul olması haqqında məlumatlar var və həmin məlumatları dəfələrlə səsləndirmişəm. Mənə konkret qurbanlar da müraciət ediblər. Onlar haqqında məlumatları mənə muraciət edən qurbanın istəyinə uyğun icimailəşdirmədən həll etməyə çalışırıq, bəzilərini də həll edə bilmişik. Məsələn, bir ailədən 30 min AZN alan azərbaycanlı haqqında, başqa birisindən 13 min avro alan ailə haqqında məlumatlarla mənə qurbanlar müdafiə edib, siyasi mühacir alveri ilə bağlı faktlar olub. Həmin faktlarla bağlı araşdırma aparılması ücün müvafiq orqanlara müraciət olunub.

Almaniya Münster Şәhәr Mәhkәmәsinin müsavatçı Rahid Bəşirov haqda çıxardığı neqativ qәrarda göstərilib ki, tәqdim olunan partiya bileti vә arayış şikayәtin tәmin olunması üçün uyğun deyil. Bu, tam doğru ifadədir. Heç kimə partiya üzvü olduğuna görə qaçqın statusu verilə bilməz. Partiya üzvü o zaman sığınacaq ala bilər ki, o, aktiv siyası fəaliyyətlə məşğul olsun, bu aktivliyə görə təqib olunsun, təqib real olsun və ölkəyə qayıdacağı halda onu həbs və ya həbs ücün əsaslı ehtimal gözləmiş olsun. Bəzən bu prinsiplərə uyğun olmayan insanlar cox asanca qaçqın statusu və ya başqa ölkədə müvəqqəti yaşamaq hüququ alır. Bu da əlavə söhbətlərin yaranmasına səbəb olur.

-Insanlar niyə Azərbaycandan getmək istəyir? Və ya deport qərarı olduqda niyə ölkəyə qayıtmaq istəmirlər? İntiharı niyə qayıtmaqdan üstün tuturlar?

-İnsanlar daha yaxşı yaşamaq istəyir. Bunun üçün də xaricə gedirlər. Eyni zamanda hər kəsin vətəndaşı olduğu ölkəni tərk etmək hüququ var və bu hüquqdan kimsə əsassız olaraq məhrum edilə bilməz. Bir daha qeyd edirəm, bəzi siyasi fəallara və sosial qrupa aid olan şəxslər ücün Azərbaycan həqiqətən təhlükəli ölkədir. Təhlükədən qaçan insanlar o təhlükəyə yenidən baş vurmaq istəmir. Amma onu qa qeyd etmək lazımdır ki, intihar edənlər, təkcə ölkəyə qayıtmaq istəməyənlər deyil. Son vaxtlar onların arasında üçüncü ölkəyə getməmək ücün intihar edənlər daha çoxdur.

Səməd Seyidov demişdi ki, mühacirlər vətənə dönə bilərlər. Onları hər hansı bir təhlükə gözləmir. Sizcə, deputat nə dərəcədə haqlıdır? Həqiqətənmi Azərbaycanda mühacirləri hansısa təhlükə gözləmir?

Səməd Seyidovun bu bəyanatını barışığa cağırış olmaq baxımından bəyənmişdim və buna münasibət də bildirmişdim. Amma sonrakı proseslər göstərdi ki, Səməd Seyidovun "təhlükə" sözünü geniş mənada təhlil etməsinə ehtiyac var. Bir daha deyirəm ki, hətta prezident bütün siyasi fəalları əfv etsə belə, bu, digər sosial qrupa aid olanlar ücün Azərbaycanı təhlükəsiz ölkəyə çevirməyəcək. İş adamlarına olan təhlükə, hüquq- mühafizə orqanlarının vicdanlı əməkdaşlarına olan təhlükə, müəyyən qrupa aid xəstələrə olan təhlükə, qadın zorakılığı ilə bağlı olan təhlükələr. Siyahını xeyli uzatmaq da olar.

-Mühacirətə gedən insanlar özlərini olduqları yerdə azad hiss edirlər. Və orada Azərbaycan hakimiyyətinə sosial şəbəkələr vasitəsi ilə meydan oxuyurlar. Bəzən söyüşlərdən də istifadə edirlər. Belə fikirlər var ki, həmin mühacirlərin bir çoxu bilərəkdən və ya bilməyərəkdən hakimiyyətin və yaxud onun hansısa qolunun maraqlarına xidmət edir. Bu, nə dərəcədə haqlı fikirlərdir?

-Azadlığın düşər-düşməzi olur. Bəziləri həqiqətən bundan sui-istifadə edir. Söyüş söyənlər hansı cəbhədə olmasından asılı olmayaraq cəmiyyət üçün ziyanlı insanlardır. Hakimiyyətdə və ya müxalifətdə olmasından asılı olmayaraq belələrinə hücum etmək lazım deyil. Söyüşü söyən də, onu dinləyən də bir müddətdən sonra dayanmalı olacaq.

-Nə etmək olar ki, insanlar ölkədən getmək arzusunda olmasınlar və mühacirlər də rahatlıqla geri qayıtsınlar?

-Zaqafqaziya ölkələrində vətəndaşları xaricə daha az gedən ölkə bizimkidir. İnsanların xaricdə idarə olunması, olduğu cəmiyyətə inteqrasiyası haqqında düşünsək daha yaxşı olar. Xaricə getmək istəyənin qarşısını almaq haqqında fikirləşmək lazim deyil. Onu məlumatlandırmaq, dil və peşə öyrətmək, hansısa ölkəyə inteqrasiyaya hazırladıqdan sonra göndərmək lazımdır ki, Azərbaycanı sevərəkdən təmsil edə bilsin. Bunun yolu isə təbii ki məlumatlandırmaq və maarifləndirməkdir.