OGP Azərbaycanda mənasını itirməyə başlayır

***

-Qubad bəy, bu yaxınlarda Ottavada keçirilən Açıq Hökümət Tərəfdaşlığı Qlobal Sammitində iştirak etmisiniz. Ümumiyyətlə, bu dəfəki sammitdə nələr müzakirə olundu. Və Azərbaycanla bağlı durum nə yerdədir?

-6-cı Qlobal Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı Forumu Kanadada 29-31 may tarixlərində keçirilib. Bu forumda dünyanın 79 ölkəsindən 2 minə qədər nümayəndə iştirak edirdi. Kifayət qədər böyük və geniş iştirakçılıq ilə təşkil olunmuşdu. Və bu tədbirə ev sahibliyini Kanada hökuməti həyata keçirirdi. Elə açılışda da Kanadanın baş naziri Castin Trüdo maraqlı bir çıxış etdi. Və bu Kanada hökumətinin Açıq Hökumət tərəfdaşlığına olan münasibətini özündə əks etdirirdi. Qlobal sammitdə xeyli geniş müzakirə spektri var idi. Burada çox müxtəlif məsələlər, xüsusilə informasiyanın hazırki idarəetmədə rolu, elektron idarəçilik məsələləri, prosesdə ictimai iştirakçılıq, gənclərin iştirakı və digər önəmli məsələlər müzakirə olundu. Korrupsiyaya qarşı mübarizə istiqamətində Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı platformasının əhəmiyyəti müzakirə olunurdu. Biz daha çox Azərbaycana yaxın olan, Azərbaycanla bağlı olan mövzulara dair panellərə qatılırdıq. Azərbaycan məsələsi xüsusi müzakirə mövzusu deyildi. Azərbaycan bu tərəfdaşlıqda statusunu itirmiş ölkələrin siyahısındadır. Onun statusunun bərpası istiqamətində təşəbbüslər yetərincə olmadığından Azərbaycan qeyri- üzv dövlət olaraq Açıq Hökumət Tərəfdaşlığında qalır. Buna baxmayaraq, Azərbaycan hökuməti yenə də bu müzakirəyə qatılmamışdı. Bundan əvvəl Gürcüstanda keçirilən 5-ci Qlobal Sammitdə də Azərbaycan hökumətinin nümayəndə heyəti təmsil olunmurdu. Rəsmilərdən heç kim qatılmamışdı. Təbii ki, bu, həmin təşəbbüsün rəhbərliyini məyus edirdi. Onlar da fərdi görüşlərdə bununla bağlı öz təəssüflərini bildirirdilər. Qeyd etdilər ki, dəfələrlə belə yüksək təşkil olunmuş Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı sammitinə Azərbaycan hökuməti nümayəndə göndərmir. Azərbaycan Vətəndaş cəmiyyətindən isə 4 nümayəndə orada iştirak edirdi.

-Açıq Hökümət Tərəfdaşlığının (Open Government Partnership - OGP) Rəhbər komitəsi ötən il dekabrın 5-də Vaşinqtonda keçirilən iclasında OGP-nin Azərbaycanın qurumda saxlanmasından ötrü 2 il ərzində icra edilməli olan 5 şərti açıqlamışdı. Birinci şərtə görə, 2019-cu il martın 1-dək OGP- nin iştirakçılıq və birgə əməkdaşlıq standarlarının minimum tələblərinə cavab verən Yol Xəritəsi hazırlanmalı idi. Ikinci şərt isə o idi ki, iyunun 1-dək Azərbaycan OGP prosesinə liderlik etmək üçün nazir və ondan yuxarı səviyyədə nümayəndə təyin etməlidir. Üçüncü şərt oidi ki, iyunun 1-dək Azərbaycan vətəndaş OGP Forumu və onun xaricində fəaliyyət göstərən maraq qruplarının iştirakı ilə əhatəli bir proses vasitəsilə OGP-nin fəaliyyət planının hazırlanmasına başlamalı və yenilənmiş təkliflərə vətəndaş cəmiyyətinə olan məhdudiyyətləri həll etmək üçün islahatlar daxil etməlidir. Artıq iyunun ortalarıdır. Azərbaycan hökuməti bu şərtləri yerinə yetiribmi? Yerinə yetiribsə hansı səviyyədə yerinə yetirib?

-Doğrudur. Azərbaycan üçün o tövsiyələr, o şərtlər irəli sürülüb. Şərtlərdən birincisi Yol Xəritəsinin hazırlanması idi. Demək olar ki, Azərbaycan hökuməti bu mərhələni keçdi. Növbəti mərhələ iyunun 1-dəkiki məsələnin həllini tələb edirdi.Biri nazir səviyyəsində Açıq Hökumət Tərəfdaşlığında əlaqələndiricinin təyin olunması idi. Ikinci məsələ isə daha önəmli idi. Növbəti il üçün yeni fəaliyyət planının hazırlanması, bununla bağlı məsləhətləşmələr, vətəndaş cəmiyyətinin daha geniş şəkildə bu fəaliyyət planının işləməsinə cəlbi, eləcə də vətəndaş cəmiyyətinin problemlərinin həlli ilə bağlı məsələlərin fəaliyyət planında əks olunmasından ibarət idi. Birinci ilə bağlı Azərbaycan hökuməti artıq öz nümayəndəsini təyin edib. Azərbaycan hökuməti Dövlət Miqrasiya Xidmətinin rəhbəri Vüsal Hüseynovu Açıq Hökumət Tərəfdaşlığında nümayəndə kimi təqdim edib. Bununla bağlı müzakirələr zamanı belə başa düşdüm ki, Açıq Hökumət Tərəfdaşlığının Rəhbər Komitəsi də nümayəndə olaraq Vüsal Hüseynovun namizədliyini qəbul edib. Mən bununla bağlı qarşı tərəfdən, Rəhbər Komitədən heç bir etiraz görmədim. Dediklərinə görə, artıq bu, qəbul olunmuş və həll edilmiş məsələ sayıla bilər. Başqa bir məsələ vətəndaş cəmiyyətinin iştirakı ilə bağlı yeni fəaliyyət planının hazırlanması məsələsidir. Yeni fəaliyyət planının işlənməsinə əslində ötən ildən başlamaq lazım idi. Çünki köhnə fəaliyyət planı 2016-2018-ci illəri əhatə edirdi. 2019-cu il üçün Açıq Hökumət Tərəfdaşlığının Milli Fəaliyyət Planı Azərbaycanda icra olunmur. Gözləntilər var idi ki, iyunun 1-ə kimi 2019 və ya 2020-ci ildən sonrakı dövr üçün Açıq Hökumət Tərəfdaşlığının Milli Fəaliyyət Planı vətəndaş cəmiyyətinin geniş iştirakçılığı ilə maraq qruplarının cəlb edilməsi ilə müzakirə olunacaq, məsləhətləşmələrə başlanılacaq. Bu barədə bizdə məlumat yoxdur. Ola bilər ki, hökumət daxilində hökumətyönlü QHT-lərlə məsləhətləşmələr gedir. Təəssüflər olsun ki, bu da ictimailəşdirilmir. Ictimai baxımdan əlçatan məlumatları mən Açıq Hökumət Tərəfdaşlığı ilə bağlı saytlarda, məlumat mənbələrində görməmişəm. Əslində tələb bundan ibarət deyil ki, yalnız hökumətdaxili bağlı qapılar arxasında müzakirələrlə bitsin. Əsas tələb bundan ibarətdir ki, burada genişvətəndaş cəmiyyəti iştirakçılığına nail olunsun, maraq qrupları cəlb edilsin. Bu o deməkdir ki, müstəqil vətəndaş cəmiyyətinin bu prosesdə iştirakı, eyni zamanda onların hazırladıqları təkliflər nəzərə alınmalıdır. Bu təkliflər həm də hökumət tərəfindən diqqətə götürülməli və müzakirəyə çıxarılmalıdır. Əfsuslar olsun ki, müstəqil vətəndaş cəmiyyəti təmsilçisi olaraq digər həmkarlarımdan da aldığım məlumata görə, belə məsləhətləşmələr həyata keçirilməyib. Odur ki, 2019-cu il üçün Milli Fəaliyyət Planının qəbul ediləcəyinə inanmıram. Ən yaxşı halda yəqin ki, ilin ikinci yarısında buna start verilərsə, 2020-ci il üçün və ondan sonrakı dövrü əhatə edən Milli Fəaliyyət planının qəbulu gözləniləndir.

-Sizcə, Azərbaycan hökuməti bu qurumda qala bilmək üçün ciddi cəhdlər göstərirmi? Yəni, qurumun bütün şərtlərini tələb olunduğu kimi yerinə yetirməyə can atırmı?

-Azərbaycan hökumətinin bu məsələdə tutduğu mövqe vətəndaş cəmiyyəti olaraq bizi qane etmir. Azərbaycan hökumətinin indiyə qədərki passiv fəaliyyəti və eyni zamanda proseslərə həm laqeyd münasibəti, həm də bu prosesdə vətəndaş cəmiyyəti ilə əməkdaşlığın həyata keçirilməməsi son nəticədə Azərbaycan hökumətinin, ümumiyyətlə, Açıq Hökumət Tərəfdaşlığına ciddi marağı olmadığını deməyə əsas verir. Bu baxımdan yeni şərtlər əslində Azərbaycan hökumətini maraqlandırmaq məqsədi ilə Rəhbər Komitə tərəfindən irəli sürülüb. Amma yenə də son müşahidələr və müzakirələr göstərir ki, Azərbaycan hökuməti bu məsələlərdə digər üzv dövlətlər kimi maraqlı deyillər. Ümumiyyətlə, bu təşəbbüsdə nominal olaraq iştirak etmək istəyirlər. Sadəcə olaraq, müəyyən ad və imic xatirinə Azərbaycanın Açıq Hökumət Tərəfdaşlığında qalmasının tərəfdarıdırlar. Öhdəlik götürüb hər hansı bir işi görmək, icra etməkdə niyyətlərini nümayiş etdirməyiblər. Bu baxımdan ciddi cəhdlər göstərilməyib. Qurumun şərtlərinə tam şəkildə əməl olunmur. Yeni təyin olunmuş Vüsal Hüseynov da məşğul adamdır. Çünki miqrasiya sahəsində xeyli problem var. Bu problemlərin həlli istiqamətində gördüyü işlər və qaldırdığı təşəbbüslər diqqətəlayiqdir. Indiki halda onun özünün birbaşa bu məsələdə hər hansısa bir canfəşanlıq etməsi və bu prosesi yenidən canlandırması gözlənilən deyil. Ən yaxşı halda o da əvvəlki səviyyədə fəaliyyətini davam etdirə bilər.Müəyyən təmsilçilik hüququndan istifadə edib Azərbaycan hökumətini bu təşkilatda qalmasına müəyyən mənada yardım edə bilər. amma təşkilatda belə üzvlükdənsə, təşkilatı tərk etmək daha məqsədəuyğun olardı. Çünki illərdir ki, Azərbaycanın adı qeyri-aktiv üzv dövlətlər siyahısında qalır. Və bu, təbii ki, Azərbaycanın onsuz da pis olan nüfuzuna mənfi təsir göstərir.

-İslahatlar barədə söhbət gəzir. Eyni zamanda vətəndaş cəmiyyətinin durumunun yaxşılaşdırılacağı ilə bağlı fikirlər dolaşır. Amma bunu hələ ki real olaraq görə bilmirik. Sizcə, bütün bunlar baş verəcəkmi?

-Vətəndaş cəmiyyətinin durumunun yaxşılaşdırılması üçün ilk növbədə həm hüquqi baza, həm tənzimləyici orqanlar, eyni zamanda məhkəmə hakimiyyəti üçün ciddi islahatlar tələb olunur. Bunların heç birində əvvəlki dövrlə müqayisədə müsbət irəliləyiş görmürəm. Hüquqi bazada təkmilləşmə yoxdur. Bu barədə təkliflər irəli sürülsə də, müzakirəsi təşkil olunmur və hakimiyyət bu məsələlərdə maraqlı görünmür. Tənzimləyici orqanlaryenə də əvvəlki fəaliyyətlərini davam etdirirlər. O cümlədən yeni QHT-nın yaranması, mövcud QHT-nın fəaliyyətinin tənzimlənməsi məsələlərində əvvəlki mövqelərindən geri çəkilmirlər. Bu proseslərdə yenə də siyasi qərarlar və siyasi əsaslarla yanaşmalar üstünlük təşkil edir. O ki qaldı məhkəmə-hüquq predmetində problemlərin həllinə, təəssüflər olsun ki, bu sahədə yalnız bir fərman verilib. Bu fərmanın da əsas fokusu vətəndaş cəmiyyəti deyil, daha çox sahibkarlığın problemlərinin həlli istiqamətində məhkəmələrin iştirakının və qərarların qəbulunun operativliyinin hazırlanmasına yönəlib. Bununla bağlı hələ ki real işlər görülmür. Vətəndaş cəmiyyətinin durumunun yaxşılaşacağı ilə bağlı fikirləri bölüşmürəm. Bununla bağlı hər hansı bir real iş görmürəm. Ona görə yaxın gələcəkdə bunların baş verəcəyini düşünmürəm. Hesab edirəm ki, bunun üçün heç də böyük zaman tələb olunmur. Amma bunun üçün siyasi qərara ehtiyac var ki, qısa zaman ərzində bu problemlər həll olunsun. Artıq təkliflər, təşəbbüslər də var. Bunların hələ də heç biri hakimiyyət tərəfindən dəyərləndirilməyib.

-Ümumiyyətlə, Azərbaycan OGP-də statusunu bərpa edə biləcək?

-Hazırda elə bir vəziyyət yaranıb ki, belə çıxır ki, OGP Azərbaycana heç də lazım deyil. Daha çox beynəlxalq təşkilatlara lazımdır. Yəni, onsuz da Azərbaycan maraq göstərməsə də, beynəlxalq təşkilat olaraq OGP-nin Rəhbər Komitəsi Azərbaycanın bu təşkilatda qalmasına səy göstərir və davamlı olaraq Azərbaycan hakimiyyətinə şanslar verir. Təəssüf ki, bu şanslar lazımi səviyyədə dəyərləndirilməyib. Düşünürəm ki, bu, sonuncu şansdır. Bu şans iki il ərzində, yəni uzunmüddətli bir dövrdə Azərbaycan hökumətinin həm düşünmə, həm qərar qəbul etməsi üçün kifayət qədər zamanı özündə əks etdirir. Bu zaman çərçivəsində hələ ciddi bir nəticə və irəliləyişlərdən danışmağa dəymir. Ona görə hesab etmirəm ki, Azərbaycan OGP-də bu tələblər üçün ayrılan vaxt bitəndən sonra, yəni 2021-ci ilə qədər olan öhdəlikləri yerinə yetirmədən qala biləcək. Çox güman ki, bu sonuncu şansı dəyərləndirməyən indiki hakimiyyət həm də OGP-də üzv dövlət statusunu itirəcək. Amma artıq OGP-nin Azərbaycanda mənası qalmayıb. Əslində daxildə bu adla müəyyən layihələr həyata keçirilir. Amma ciddi təsirlərdən və nəticələrdən danışmağa dəymir. Çünki sırf hökumətyönlü QHT-lərin dövlətin maliyyə dəstəyi ilə apardığı hər hansı bir təhlil, monitorinqlər və araşdırmalar onsuz da müstəqil, alternativ hesabat olaraq qəbul edilmir. Digər tərəfdən həyata keçirilən təbliğat və maarifləndirmə xarakterli tədbirlər də daha çox formal xarakter daşıyır. Buna görə qənaətim budur ki, hələ ki OGP-yə Azərbaycan lazımdır. Yəni, OGP beynəlxalq səviyyədə Azərbaycana şans verib. Buna görə də eyni zamanda bəzi təşkilatlar da Azərbaycan daxilində öz fəaliyyətlərini, proqramlarını OGP ilə əlaqələndirib, müəyyən dövr üçün layihələrə malikdirlər. Bu da onu deməyə əsas verir ki, layihə həyata keçirənlərdən başqa Azərbaycanda OGP digərlərinə də lazım deyil. Buna görə də OGP bir sözlə, Azərbaycan kimi ölkələrdə özünün mandatını yerinə yetirə bilmədiyinə görə mənasını da itirməkdədir.