Qarabağ münaqişəsinin gərginləşməsinin arxasında kim durur?

Şərq-Qərb Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Ərəstun Oruclu “Amerikanın səsi”nə müsahibəsində Ermənistan-Azərbaycan cəbhəsində son gərginlik, danışıqlar prosesi, beynəlxalq güclərin münaqişənin həllində rolundan və regional maraqlarından danışıb.

Sual: Son günlər cəbhədə gərginliyin  açıq döyüşlərə keçməsinin səbəbi nədir?

Cavab: Ümumiyyətlə, son günlər dedikdə son bir ayı nəzərdən keçirməliyik. Fikrimcə, bu, Azərbaycan, eləcə də Rusiya, Ermənistan mətbuatında yayılan məlumatlarla bağlı idi ki, guya Rusiya işğal altında olan torpaqların bir hissəsini Azərbaycana qaytarmağı planlaşdırır və ya

Azərbaycanın onları geri qaytarmasına göz yummağı planlaşdırır. Bunun müqabilində Azərbaycan Rusiyapərəst xarici siyasət seçir, həm də Azərbaycan ərazisində Rusiya hərbi bazalarının, o cümlədən də Dağlıq Qarabağ münaqişə bölgəsində Rusiya sülhməramlılarının yerləşdirilməsini qəbul edir. Amma Pentaqon şefinin köməkçisinin müavininin Bakıda “Rusiya təkbaşına heç bir sülhməramlı əməliyyat keçirə bilməz”, bəyanatından sonra mənə elə gəlir ki, rəsmi Bakı bu ideyadan çəkinməyə başladı. Amma Rusiyanın bu planı qaldığından hazırda fəallıq mərkəzi yerini dəyişdi. Əvvəlcə demək olardı ki, Azərbaycan tərəfindən daha çox fəallıq görünürdü, sərt bəyanatlar daha çox Azərbaycan tərəfindən verilirdi, amma Pentaqon nümayəndəsinin bəyanatından sonra güc mərkəzi, aktivlik mərkəzi Ermənistan tərəfə keçib. Burada onun şahidi oluruq ki, bu gərginliyin artmasının arxasında Rusiya dayanır.

Sual: Sizcə, Rusiya və ABŞ-ın Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin nizamlanmasında maraqları üst-üstə düşürmü?

Cavab: Düşünürəm, xeyr. Ona görə üst-üstə düşmür ki, Rusiya hazırda Yaxın Şərqə can atır və bunun üçün Qafqaz bölgəsində tam möhkəmlənmək, bölgəni tamamilə nəzarətə götürmək, o cümlədən Azərbaycanda öz hərbi bazalarını, radar stansiyasını yerləşdirmək, Azərbaycan-İran hava dəhlizindən yararlanmaq istəyir. Rusiya bu kimi hədəfləri qarşısına qoyub. ABŞ-ın isə maraqları ilk növbədə məhz münaqişənin həllinin başa çatmasıdır ki, bölgədən Rusiya təsiri tədricən çəkilsin. 

Sual: Sülh danışıqlarının perspektivini necə görürsünüz? Hazırki anda münaqişənin nizamlanması mümkündürmü?

Cavab: Düşünürəm ki, bu mərhələdə belə perspektiv yoxdur, görünmür. Ən azı ona görə ki, elə bundan əvvəlki sualınıza cavabda da dediyim kimi, ABŞ və Rusiyanın məsələyə yanaşmasında kardinal fərq var. Hətta mən deyərdim ki, diametral ziddiyyət var. Bu ziddiyyət olan yerdə sülh danışıqlarının yeganə predmeti sülhü qoruyub saxlamaq ola bilər. Amma münaqişənin həll olunması, münaqişənin aradan qaldırılmasında hansısa irəliləyişin əldə olunması mənə elə gəlir ki, bu, aktual deyil. Əslində Rusiyanın minimum proqramı da bundan ibarətdir ki, tərəfləri qızışdırsın, müharibə təhlükəsini artırsın və beynəlxalq ictimaiyyət, beynəlxalq vasitəçilər bütün gücünü artıq münaqişənin çözülməsinə deyil, mümkün eskalasiyanın aradan qaldırılmasına yönəltsin. Bax, mənim fikrimcə, bugünkü mərhələdə bu mümkündür. 

Sual: Tez-tez müharibə çağırışları da səslənir. Aktiv hərbi əməliyyatların bərpası Azərbaycana və regiona hansı yeni situasiyalar gətirər? 

Cavab: Bunun nə Azərbaycana, nə Ermənistana heç bir səmərəsi ola bilməz. Ona görə ki, münaqişənin bugünkü idarəçilik vasitələri, mexanizmləri Rusiyanın əlindədir. Deməli, Rusiya münaqişəni alovlandırmaq və ya gərginlik yaratmaq vasitəsi ilə öz maraqlarını reallaşdırmağa çalışır. Yeri gəlmişkən, bu maraqlardan biri də Rusiyanın enerji maraqlarının təmin olunmasıdır. Biz gördük ki, Rusiya təkcə Azərbaycan-Ermənistan cəbhəsində gərginlik yaratmır, məsələn Rusiya Cənubi Osetiyada, Gürcüstan siyasətinin təbirincə desək, bir sürünən işğal siyasəti həyata keçirir. Artıq Bakı-Supsa kəmərinin bir hissəsini nəzarətə götürüb və çalışır tədricən öz təsir dairəsini genişləndirsin, Gürcüstanı növbəti dəfə münaqişəyə cəlb etsin. Rusiyanın başlıca hədəflərindən biri də enerji dəhlizi olaraq Cənubi Qafqaz bölgəsinin perspektivlərini aradan qaldırmaqdır. Perspektiv dedikdə biz nəzərə almalıyıq ki, İran qazının da Azərbaycan və Gürcüstan vasitəsi ilə Avropaya nəqli nəzərdən keçirilir. İran rəsmiləri də bunu kifayət qədər yüksək səviyyədə bəyan ediblər. Münaqişə başlayacağı halda heç kim təminat verə bilməz ki, həmin erməni silahlı qüvvələri Bakı-Tbilisi-Ceyhanı sıradan çıxarmayacaq. Ümumiyyətlə, Azərbaycan neftinin ixracı azalmayacaq və ya kəsilməyəcək. Bu halda guya bazarda vəziyyət dəyişəcək? Əslində bu, bir qədər “saman çöpündən yapışmaq” taktikasıdır. Çünki biz gördük ki, Yaxın Şərqdə İŞİD-in bu qədər fəallığı fonunda regionun od-alov işərisində olmasına rəğmən neft qiymətləri qalxmadı. Deməli, bu, bir qədər daha çox utopiyaya bənzəyir. Amma perspektiv məsələlər kifayət qədər ciddidir. Çünki münasibətlərin bugünkü durumunda heç kəs istisna edə bilməz ki, Avropa Birliyi və bütövlükdə Qərb yaxın illərdə Rusiya qazından imtina ilə bağlı düşünə bilər və ola da bilər ki, artıq düşünür. Ona görə də Rusiya bölgəni nəzarətə götürməkdə son dərəcə maraqlıdır. Azərbaycan və Ermənistana bunun yalnız Rusiyadan asılılıq kimi bir nəticəsi olacaq və region Rusiyanın təsiri altına keçə bilər.-03d-