Tramp Ukraynadan imtina edəcəkmi?

ABŞ-da bütün dünyanın yaxından izlədiyi prezident seçkiləri gözlənilmədən Trampın inandırıcı qələbəsilə başa çatdı. O, Kamala Harrisdən 5 milyon çox səs (Amerika siyasətində nadir üstünlük) qazandı. Bundan əlavə, respublikaçılar Konqresdə çoxluq təşkil edərək Senata nəzarəti bərpa etdilər. Geniş ictimai dəstək sayəsində respublikaçılar indi mütləq hakimiyyətə sahibdirlər və bu da Trampa öz  gündəliyini həyata keçirmək üçün tam sərbəstlik verir. Avropada və regionda ən zəruri məsələ onun Ukraynadakı müharibəyə dair planlarına aiddir. Tramp öz kampaniyası zamanı  bildirmişdi ki, cəmi 24 saat ərzində münaqişəyə son qoya bilər. Onun qələbəsindən sonra münaqişənin nizamlanması planı mətbuata sızdı. Planı çox güman ki, Tramp administrasiyasının keçmiş üzvləri:  ABŞ ordusunun istefada olan general-leytenantı Keyt Kelloq, Milli Təhlükəsizlik Şurasının keçmiş icra katibi Fred Fleyts və Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin təcrübəli analitiki və keçmiş qərargah rəisi Con Bolton  hazırlayıblar.

Bildirilir ki, plan Trampın xoşuna gəlib, lakin hələ təqdir etməyib. Təklifə görə, müharibə Ukrayna və Rusiyanın yeni sərhədindən 800 mil uzunluğunda silahsızlaşdırılmış zona yaradılmaqla hazırkı cəbhə xətti boyunca atəşkəslə başa çatacaq. Orada Avropa sülhməramlıları yerləşdiriləcək. Ukrayna təhlükəsizliyə zəmanət və müdafiə silahları müqabilində növbəti 20 il ərzində NATO üzvlüyünə can atmamaq öhdəliyi götürəcək. Əgər Ukrayna imtina edərsə, ABŞ bütün yardımı dayandıracaq. Əgər Rusiya imtina edərsə, Ukraynaya hərbi dəstək artacaq.

Bu planın reallaşması və ABŞ-ın maraqlarına uyğunluğu qeyri-müəyyən olaraq qalır. Bu təklif əvvəllər Kiyevin qəbul etmədiyi İstanbul sazişlərini xatırladır. Zelenski üçillik müqavimətdən sonra Ukrayna ərazisinin 20%-nin itirilməsilə barışmaq istəməyərək onu rədd etmişdi. Ukrayna üçün bu plan onun məğlubiyyəti və Rusiyanın qələbəsi kimi qəbul ediləcək. Bundan əlavə, Ukrayna rəsmi şəxsləri təhlükəsizlik zəmanətlərinə skeptik yanaşırlar və xatırladırlar ki,  Ukrayna öz  nüvə arsenalından imtina edəndə də analoji zəmanətlər verilmişdi və bu vədlər yerinə yetirilmədi ki, Krımın anneksiyası və ABŞ-ın uzun məsafəli silahlar göndərmək istəməməsi və ya Rusiya ərazilərinin  dərinliyinə zərbələr endirməyə icazə verməməsi bunu sübut edir.

Əgər Ukrayna planı rədd edərsə, avropalıların fikri həlledici olacaq. Tramp çox güman ki, müqavimətlə qarşılaşacaq. Aİ və NATO sərhədlərinə yaxınlığı nəzərə alaraq, Ukraynada müharibə avropalılar üçün daha vacib problemdir, nəinki amerikalılar üçün. Onlar bu təklifə münaqişənin dondurulması və onların təhlükəsizliyinin qorxu altına alınması kimi baxacaqlar.  Aİ-nin prioriteti belədir ki, Ukrayna məğlubiyyətin Avropa üçün təhlükəyə çevrilə biləcəyindən ehtiyat edərək davam gətirsin. Avropadan ilk  cavab britaniyalı tanınmış deputat, Brexit memarı və Trampın müttəfiqi Naycel Faracdan gəlib.  O bildirib  ki, güzəştlər qarşılıqlı olmalıdır və Ukrayna NATO-ya daxil olmalıdır. Böyük Britaniyanın Maliyyə Nazirliyi bəyan edib ki, Trampın qələbəsinə baxmayaraq, Ukraynaya dəstək üzrə öhdəliyini yerinə yetirəcək.

Fransa prezidenti Emmanuel Makron isə bildirib:  "Avropalılar öz təhlükəsizliyini sonsuzadək amerikalılara həvalə etməməlidirlər".  Budapeştdə Avropa Siyasi Birliyinin sammitində - 2022-ci ildə təşəbbüs göstərdiyi forum – çıxış edən Makron qeyd edib ki, Tramp amerikalıların maraqlarına üstünlük verəcək. "Məsələ budur ki, biz Avropanın maraqlarını müdafiə etməyə hazırıqmı?", - Makron deyib və  Trampın seçilməsini avropalılar üçün "tarixi an" adlandıraraq sammiti "milli və Avropa iqtisadi və strateji maraqlarını" müdafiə etməyə çağırıb. O bildirib ki, Aİ özünü "müstəqil güc" olaraq görməli, geosiyasət üzərində nəzarəti bərpa etməli və bu məsuliyyəti birinə həvalə etməyi dayandırmalıdır. Makron və Böyük Britaniyanın baş naziri Kir Starmer birlikdə prezident Baydenə müraciət edərək Rusiya ərazisinə qarşı Storm Shadow raketlərindən istifadəyə icazə verilməsini xahiş etməyi planlaşdırırlar. Bu, ondan xəbər verir ki, Aİ Trampın ilkin planını çətin ki təqdir etsin. Əgər belə olsa, Tramp onu birtərəfli qaydada həyata keçirə bilməyəcək. Avropanın müstəqil, ABŞ-ın köməyi olmadan Ukraynanı dəstəkləməsi üçün resursları var.

Əgər Tramp Zelenski və Aİ-nin imtinasından sonra Ukraynaya kömək etməyi dayandırsa, bu, Vaşinqtonun nüfuzuna və onun dünya arenasında mövqeyinə xələl gətirən xəyanət kimi qəbul edilə bilər. ABŞ təcrid vəziyyətinə düşəcək ki, bu da onun Çin ilə effektiv rəqabət aparmaq qabiliyyətini zəiflədəcək. Tarixən ABŞ İraq, Yuqoslaviya və Əfqanıstanda NATO ilə birlikdə böyük hərbi əməliyyatlar aparıb və avropalı müttəfiqlərilə birlikdə İrana və Rusiyaya qarşı iqtisadi təcrid siyasəti yürüdüb. Makronun Budapeştdə qeyd etdiyi kimi, bu anlayışı Aİ-də bölüşürlər: "Avropa ABŞ və Çin arasındakı rəqabətdə öz maraqlarını daha israrla müdafiə etməlidir". Qeyd edək ki, hazırda Aİ ilə Çin arasında əmtəə dövriyyəsi 782 milyard dollar təşkil edir ki, bu da ABŞ və Çin arasındakı ticarətdən 118 milyard dollar çoxdur və bu, Avropaya geosiyasi oyunda “rıçaq” verir.

Tramp və Amerika elitası Çini əsas rəqib kimi görürlər. Pekinin neytrallaşdırılması indiki administrasiya üçün əsas prioritetdir, çünki Çinin təsiri hər gün artır. Avstraliya Strateji Siyasət İnstitutu 67 texnologiya sektorunu müəyyənləşdirib ki, onlardan 37-də Çin liderlik edir. Odur ki, Tramp çətin ki Aİ ilə münasibətləri təhlükə altına qoysun və Brüsselin Ukrayna münaqişəsindəki maraqlarını nəzərə almalı olacaq. Sual yaranır: Trampın Ukraynadakı güzəştləri Rusiyanın Pekinlə bağlı neytrallığının təmin edilməsinə yönəldilə bilərmi? Lakin Putin və Si Tszinpin arasındakı münasibətlər möhkəmdir və Ukrayna müharibəsinin sınağına tab gətirdi. Çin siyasi və iqtisadi baxımdan Rusiyanı dəstəkləməyə davam edir, odur ki,  Putinin Trampdan belə təklifi qəbul edəcəyi ağlabatan görünmür. Bu narahatlığı Çin də bölüşür.  Bunu Valday Forumunda Çin nümayəndəsinin Putinə birbaşa sualı sübut edir: Rusiya Pekinə qarşı Tramp ilə birləşə bilərmi? Putinin cavabı ümidverici olmuşdu.

Beləliklə, Tramp üçün yeganə əlverişli strategiya Rusiyanın Ukraynada qalib gələ bilməməsini təmin edərək onu zəiflətmək olardı. Zəifləmiş Rusiya Çini tam dəstəkləyə bilməyəcək. Respublikaçılar Partiyasının görkəmli xadimi, keçmiş dövlət katibi Mayk Pompeo belə hesab edir. Onun fikrincə, Si Tszinpin Putinin uğurlarını yaxından izləyir. Əgər Rusiya uğur qazanarsa, bu, Çin-Rusiya alyansına yol aça bilər ki, gələcəkdə bunun qarşısında dayanmaq çətin olar. Pompeo  silah tədarükünə bütün məhdudiyyətləri aradan qaldıraraq Kiyevin ondan öz istədiyi kimi istifadə etməsinə imkan verməklə Ukrayna üçün 500 milyard dollarlıq lend-liz proqramnı təklif edir.  O, hətta "Tomaqavk" raketlərinin Moskvaya zərbə endirməsinə icazə verilməsini təklif edir.

Çox güman ki, Kelloq-Fleyts planı, sadəcə, müvəqqəti həlldir. Əgər Aİ və Ukrayna onu qəbul etməsələr, Tramp daha çox sərbəstliyə malik olacaq. O, Çinə diqqət yetirməzdən əvvəl Aİ-nin dəstəyilə Rusiyanı neytrallaşdıraraq Ukraynaya dəstəyi artıra bilər.