Türk iqtisadçı-alim:”Bizim əhalimiz kənd təsərrüfatı bölgələrində villalar tikir”

***

"İstənilə seçkidə vətəndaşlar öz ciblərinin vəziyyətinə baxaraq səs verirlər"

Turan: Meyvə-tərəvəzin qiymətinin aşağı salınması üçün "Tənzim bazarları"nın qurulmasını necə qiymətləndirirsiniz? Bu vəziyyət "Dövlət ticarətlə məşğuldur"- şəklində dəyərləndirildi..

Korkmaz: Meyvə-tərəvəzin qiymətinin artmasının qabağını almaq üçün İstanbul bələdiyyəsi 34 rayonda 50 "Tənzim bazarı" qurulacağını açıqladı.Bəzi yerlərdə o bazarlar quruldu."Tənzim satışı"- möhtəkirliyin qabağını almaq üçün dövlətin bazara girməsidir.Bazar iqtisadiyyatında möhtəkirlik,"mal mgizləmə" halları həmişə olur.Bazarda möhtəkirlik varsa,bunun səbəbi zəif idarəçilikdir.Zəruri ərzaq məhsullarında möhtəkirlik varsa, dövlət buna 3 şəkildə müdaxilə edə bilir:

-O mallların idxalına icazə verərək;

-Qadağalar qoyaraq;

-Qiymətlərin tənzimləndiyi satışlar həyata keçirərək.

Bu tədbirlərin hamısı müvəqqəti həyata keçirilməlidir.O müvəqqəti dövrdə hökumətlər yeni və daimi iqtisadi konsepsiyalar hazırlamaıldırlar.

Türkiyədəki bəzi qanunlarla müəyyən şeylərə qadağa qoyulmuşdur.Bunun nəticəsində qara bazar yaranmışdır.Bir müddət əvvəl soğan ambarlarına basqın edilmiş və nəticədə soğanın qiyməti artmışdır.Müvəqqəti tənzim satışları təşkil etmək normaldır və möhtəkirliyin qabağını almaq üçün lazımdır.Hətta Türkiyə Ət və balıq qurumunun mağazaları da, bir növ, tənzimli satış nöqtələridir.

Tənzimli satış yerlərinin qurulması inflyasiyanın aşağı salınması üçün çarə deyildir.Hər şeydən əvvəl bunu deməliyik ki, tənzim satış nöqtələrinin bazardakı yeri çox azdır.Digər tərəfdən, inflyasiyanın səviyyəsini meydana çıxarmaq üçün dəlillər başqa yerlərdən toplanır.Ancaq o bazarlar qiymətlərin artmasının qabağını almaqda psixoloji təsir yaradır.Bu faktorlar isə az da olsa, inflyasiyaya təsir göstərir.

Tənzimli satışlara qədər getmək-iqtisadi siyasətdə, kənd təsərrüfatı siyasətində uğursuzluğun təsdiqidir.Görəsən, Türkiyə niyə kənd təsərrüfatı sahəsində geridə qalaraq "Tənzim bazarları"na ehtiyac hiss etdi?

Bunun birinci səbəbi-dalğalı məzənnənin daxili istehsala əngəl olmasıdır.2007-2008-ci illərdəki real məzənnə indeksinə görə,TL dollardan 26% dəyərli idi.Türk Lirəsinin həddindən artıq dəyərli olması idxalatı və kənd təsərrüfatındakı zəruri materialların xaricdən gətirilməsini təşviq etdi.Pambıq yetişdirmək yerinə, pambıq idxal etmək daha cazibəli hal aldı.Nəticədə kənd təsərrüfatı məhsullarını idxal etdik,daxildəki məhsuldarlıq azaldı.Samanı belə xaricdən gətirdik.

Türkiyənin əhalisi 1 ildə 1 milyon nəfər artsa da kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükündəki məhsuldarlıq azaldı.Son illərdə Türk Lirəsi dəyər itirdi,məhsulların maya dəyəri artdı,möhtəkirlər bundan istifadə etdilər.26 avqust 2016-cı ildə 1 kisə gübrənin qiyməti 60 TL idi.2019-cu ilin yanvarında isə gübrə 333% artaraq qiyməti 200 TL oldu.Halbuki eyni dövrdə İstehsalçı inflyasiya indeksi 165 idi, yəni gübrənin qiyməti 2 dəfə artaraq inflyasiyanın yüksəlməsinə səbəb oldu.

Turan: Belə iddia var ki,iqtidar "Tənzim bazarları"nı 31 martdakı seçki ərəfəsində qiymətlərin artmasının qabağını almaq üçün qurur.Nə dəcərədə doğrudur?

Korkmaz: "Tənzim bazarları" lazımi addım olmaqla birlikdə,31 martdakı seçkinin də bu işdə təsiri olduğu açıq-aşkardır.Unudulmamalıdır ki, normal şəkildə keçirilən bütün seçkilərdə vətəndaşlar öz ciblərinin vəziyyətinə baxaraq səs verirlər.İqtidar bunu yaxşı bildiyinə görə,bazardakı qiymətlərin seçkinin nəticələrində öz əksini tapmasından ehtiyat edir.

Turan: Mərhum baş nazir Nəcməddin Ərbakan müxalifətdə ikən hökumətləri tənqid edəndə bu şəkildəki addımlara "bint-marqans"la görülən tədbirlər" deyirdi.Hal-hazırda görülən tədbirlərin inflyasiya ilə mübarizəyə faydaları olacaq?

Korkmaz: İstənilən ölkənin iqtisadiyyatını istehsaldan uzaqlaşdırıb, başda tikinti olmaqla, qeyri-istehsal sektoruna yönəltsəniz,böhranlarla üzbəüz qalma ehtimalı çox yüksəkdir.Ehtiyacımız olan sənaye məhsullarını özümüz istehsal edib gücümüz çatan bütün sahələrdə ixracatın payını maksimum səviyyəyə çıxarmalıyıq.

Turan: Sizcə, qiymətlərin aşağı düşməsi üçün hökumət hansı infrastruktura proqramlarını həyata keçirməli, kənd təsərrüfatına güzəştli dəstəklər verməlidir?

Korkmaz: Hər şeydən əvvəl bunu deməliyik: Türkiyənin ciddi heyvandarlıq siyasəti yoxdur.İndi yaşadığımız torpaqlarda yunanlar qayalıq bölgələrdə ev tikib aran bölgələrini tamamilə kənd təsərrüfatına ayırıbmışlar.Bizim əhalimiz kənd təsərrüfatı bölgələrində villalar tikib.2001-ci ildə Beynəlxalq Valyuta Fondu bizim üçün "Güclü iqtisadiyyata keçmək üçün 3 illik dəstək proqramı" hazırladı.O proqramda kənd təsərrüfatına verilən dəstək 58% azaldıldı.Daha sonra hökumət o proqramı özünə rəhbər tutaraq heç bir ciddi addım atmadı.İndi isə kənd təsərrüfatı məhsullarının tədarükündə maya dəyəri çox artdığına görə, heç kim bu sahə ilə mğşğul olmaq istəmir.Halbuki kənd təsərrüfatını təcili şəkildə gücləndirməsək,dünyanın getdikcə mürəkkəbləşən iqtisadi atmosferində daha çox çətinliklər çəkəcəyik.