Həyatımda bir neçə dəfə bu yaşda adam görmüşəm. Gümrah, dili-ağzı söz tutanı da olub, huşu-başı ipə-sapa yatmayanı da. “Bizimkilər”in qonağı tam gümrah sayılmasa da birincilərdəndir. Yaddaşı onu dara çəkmir, əvvəlki təki yoldaşlığındadır. Amma qocalıq onu “mükafat”sız da qoymayıb. Bir neçə dəfə xəstələnib, infarkt keçirib və eşitməsi zəifləyib. Əslində maraqlı müsahibdir, di gəl söhbətləşmək asan deyil. Müəyyən vaxtdan sonra yorulduğu duyulur və bu qarşı tərəfə təsirsiz ötüşmür. Peşəmizsə bizi hər vəziyyətdə sınaqdan çıxmağa alışdırıb. Odur ki, usanmadan işimizdən qalmırıq. Qabaq-qənşər oturub olub-keçənlərdən danışırıq.
Tanışlıq
Ələkbərov Firudin məşədi Yusif oglu. 20 iyun 1921-ci ildə Gəncə şəhərində dünyaya göz açıb. Atası məşədi Yusif Əkbər oglu tacir, anası Zümrüd Əkbər qızı evdar qadın olub. 8 qardaş və iki bacıdan ibarət çoxuşaqlı ailədə böyüyüb.
Gəncə və Bakıda Musiqi Texnikumunu bitirib. Əmək fəaliyyətinə Gəncə Dövlət Filarmoniyasında başlayıb. 1946-78-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasının, sonra 1992-сi ilədək “Azkonsert” Dövlət Qastrol-Konsert Birliyinin solisti olub. 1958-ci ildə Mədəniyyət Nazirliyi xəttiylə Gəncəyə göndərilib. 1 saylı uşaq musiqi məktəbində açılan xalq çalgi alətləri şöbəsinə rəhbərlik edib. 1963-cü ildən Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində mugam müəllimi işləmək təklifi alıb, orada çalışıb. 1991-ci ildən Əhməd Cavad adına Bakı Mədəni-Maarif Texnikumunda, 1993-cü ildən 3 saylı, 2000-ci ildən Əhməd Bakıxanov adına 6 saylı uşaq musiqi məktəblərində tar müəllimi işləyib. Son illərədək fəaliyyət göstərib.
1957-ci ildə SSRİ-də ansambllar üzrə keçirilən festivalda mükafat qazanıb. 1959-cu ildə Moskvada Azərbaycan ədəbiyyatı və incəsənəti ongünlüyündə (dekadada) solist kimi çıxış edib. Mədəniyyət Nazirliyinin xətti ilə 1981-91-ci illər arasında Azərbaycanın bütün rayonlarında “Muğamın təhlili və təbliği” adlı proqramla mindən artıq konsert verib.
1967-ci ildə Monrealda keçirilən ümumdünya festivalında bir üzündə Bülbülün ifası, о biri üzündəsə Firudin Ələkbərovun çaldığı “Çahargah” muğamı yazılmış qrammafon valı numayiş etdirilib.
Avropanin bir neçə ölkəsində, keçmiş ittifaqın (SSRİ) böyük və kiçik şəhərlərində qastrol səfərlərində, 1980-ci ildə Özbəkistanda keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti ongünlüyündə, eyni zamanda Qazaxıstanın xam torpaqlarında olub, tanınmış həmkarlarıyla birgə və fərdi konsertlərlə çıxış edib, xoş rəylərlə vətənə qayıdıb.
Onun ifasında bütün mugamlar lentə alınıb, televiziya və radionun qızıl fondunda saxlanılır. Qrammafon valları, kasetləri, video, audio diskləri buraxılıb.
1941-45-ci illərdə “Əməkdə fərqlənməyə görə”, 1986-cı ildə “Əmək veteranı” medallarına (SSRİ), 1989-cu ildə Əməkdar artist fəxri adına, 2002-ci ildə Prezident təqaüdü, 2005-ci ildəsə Heydər Əliyev Fondunun təqaüdünə layiq görülüb.
Üç övladı, on nəvəsi və doqquz nəticəsi var.
-Salam! Xoş gördük, Firudin müəllim! Yaxşısınız?
-Əleyküm-salam! Allaha şükür, babatam.
- Yüzü haqlamısınız, Allah ömür versin! Necə keçdi bu illər?
- Yaradanın verdiyi paydır, şükür, yaxşı keçdi. Əlbəttə, həyatın çox eniş-yoxuşu, acısı-şirini var. Məncə, sınaqdan salamat çıxdım. Hər şey pis də ola bilərdi.
-Gəncədə doğulub, boya-başa çatmısınız. Və tarı əvvəl-əvvəl özünüz öyrənmisiniz. Gəlin o illərə qayıdaq...
- Bəli, Gəncədə doğulmuşam. Atam ticarətçi, anam evdar qadınıydı. Çoxuşaqlı ailəydik – səkkiz qardaş, iki bacı olmuşuq. Hazırda ailəmizdən yalnız mən qalmışam. Kasıb yaşamışıq. Uşaqlıqdan musiqiyə həvəsliydim. Amma nəslimizdə musiqiçi, heç sənət adamı yoxuydu. Dörd-beş yaşımdaykən qonşumuzdakı musiqiçilərin yanına gedər, oturub onların ifa etdikləri mahnılara diqqətlə qulaq asar, həzz alardım. Mahnıların təsirinə düşər və çox vaxt elə oradaca yuxulayardım. Oyananda eşitdiyim musiqiləri zümzümə eləyərdim. Az sonra özümə tara bənzəyən bir alət düzəltdim. Taxta parçasına sap dolayıb, onu tar kimi həvəslə çalmağa girişdim. Amma səs çıxmırdı. Odur ki, səsi ağzımla çıxarır, bir növ tarı yamsılayırdım. Hamı başıma yığışır əl çalır, rəqs edir, gülüşürdülər. Bir müddət sonra böyük qardaşım Zahid evə bir tar gətirdi. O da tar çalmağa həvəsliydi. Amma ata-anam bizim ikimizi də kənarda qoyub, tarı digər qardaşım olan Turquta verdilər. Dedilər ki, o gözəgəlimlidir və alət ona yaraşır. Həqiqətən də o zahirən yaraşıqlıydı, özünə fikir verir, bəzənib-düzənməyi sevirdi. Musiqiyə marağısa yoxuydu. Belə olmağına baxmayaraq onu pionerlər evinə tar sinfinə qoydular. Qardaşım ədabazlığından dərsə gedəndə deyirdi ki, tarı sən götür, arxamca gəl, məktəbə çatanda mənə ver. Hərdən məşğələyə də girmirdi, özünə bab yoldaşları ilə gəzməyə gedirdi. Belədə o müddətdə tar məndə qalırdı. Dinc dayanmırdım, məşğələyə gələnlərdən eşitdiyim musiqiləri çalmağa çalışırdım. Bir müddətdən sonra bəzi musiqiləri öz-özümə öyrəndim. Üstündən bir il ötdü. Adi günlərin birində qardaşım yenə adəti üzrə dərsə yollandı. Tarı götürüb onun arxasınca yol boyu ifa edə-edə pionerlər evinə getdim. O zaman sonradan məşhurlaşacaq sənətkarlar Fikrət Əmirov, Zərif Qayıbov, Qəmbər Hüseynli, Mahmud Kərimov yeniyetmə, gənciydi və burada çalışırdılar. Soruşdular ki, sən kimsən? Turqutun qardaşı olduğumu biləndə bir mahnı çalmağı xahiş etdilər. Bacardığım qədər çaldım. Bu vaxt orkestrın rəhbəri Məşədi müəllim gəldi. Kimliyimi söylədilər, ifamı eşitmək istədi. Təkrarən bildiyim mahnıları azca çalmışdım ki, bəyəndi və “sabahdan etibarən qardaşının yerinə dərslərə gəl” dedi. Çox sevindim. Hətta, elə bildim yuxu görürəm. Bu günü çoxdan arzulayırdım, indi çin olurdu. Qardaşım əhvalatdan xəbər tutanda mənə acıqlandı. Ürəyi soyumadı, bir yağlı şillə də vurdu. Bura gəlməyim, onun yerinə məktəbə girməyim ürəyincə deyildi. Amma ta olan olmuşdu. Bax, o vaxtdan musiqi ilə ciddi məşğulluğa başladım. Ardınca Gəncədəki musiqi texnikumunda oxudum. Təhsilimi əla qiymətlərlə başa vurduqdan sonra Gəncə Dövlət Filarmoniyasına işə götürdülər. Əvvəlcə konsertmeyster kimi çalışdım. 1943-cü ildə isə xalq çalğı alətləri orkestrinin rəhbərliyini mənə tapşırdılar. Peşəkar musiqiçi kimi formalaşma mərhələsinə qədəm qoydum. Görkəmli sənətkarlardan Bülbül, Əlövsət Sadıqov, Həqiqət Rzayeva, Gülxar Həsənova, Xanlar Haqverdiyev Gəncəyə qastrol səfərinə gələndə onlarla görüşdüm, tanış oldum. Növbəti dəfə ora səfərə musiqiçilərsiz gəldilər. Mənim ansamblımla məşq etdilər və konsert verdilər.
- Həyatınızın Bakı dövrü xüsusilə yaddaqalandır. Paytaxtla tanışlığınız və taleyinizi bu şəhərlə bağlamağınız necə baş verdi?
- Bayaq söylədim ki, böyük sənətkarlar Gəncəyə qastrola gəlirdilər. Onlarla ünsiyyətim yaranmışdı. Rəhmətlik Bülbül mənə çox hörmətlə yanaşırdı. Elə hey “sənin yerin Bakıdır, orada musiqiçi üçün şərait, geniş imkanlar var, balıq dəryada böyüyər” deyirdi. Açığı, özüm də istəyirdim ki, Bakıya gedim, ustadlarla bir yerdə çalışım. Ona görə də onun sözləri ürəyimcəydi. Ancaq bir müddət bu məsələ alınmadı. Nəhayət 1946-cı ildə Bakıya gəldim. Dövlət Filarmoniyasında yoxlanışdan keçdim. Səid Rüstəmov, Niyazi, Rəşid Əfəndiyev və filarmoniyanın direktoru Zeynal Xəlildən ibarət münsiflər heyəti məni dinlədi, bəyəndi. Elə bu vaxt qapı açıldı və içəri gözündə eynək bir şəxs içəri daxil oldu. Gələn dahi bəstəkar Üzeyir Hacıbəyliydi. Hamı ayağa qalxdı, ona əyləşmək üçün yer təklif elədilər. Maestro minnətdarlıqla, “sağ olun, qoyun ifasını davam eləsin” dedi. Onsuz da həyəcanlıydım, Üzeyir bəyi görəndən sonra daha da həyəcanlandım. Böyük həvəslə, necə deyərlər əldən düşənəcən çaldım. İfamı bitirdim. Üzeyir bəy əlini mənə sarı uzatdı və yüksək qiymət verdi. Onun sözlərini heç vaxt unuda bilmərəm: “Bu gəncin güclü biləyi, iti barmağı və mülayim ürəyi var. Çalışsa, sənətkar olacaq”. Dahi bəstəkarın bu sözləri mənə qol-qanad verdi, ilhamlandırdı. Dərhal məni xalq çalğı alətləri orkestrinə işə qəbul etdilər. Uzun illər ərzində Seyiddən tutmuş, Xan Şuşinskini, Zülfü Adıgözəlov, Mütəllim Mütəllimov, Yaqub Məmmədov, Əbülfət Əliyev, Sara Qədimova, Şövkət Ələkbərova, Fatma Mehrəliyeva, Rübabə Muradova, Sabir Mirzəyev və başqalarını konsertlərdə, müxtəlif tədbirlərdə və toy şənliklərində müşayiət etmişəm. Filarmoniyada işləyrək Asəf Zeynallı adına musiqi məktəbində təhsil aldım. Arada bir müddət məzunu olduğum məktəbdə müəllimlərim Əhməd Bakıxanov, Adil Gərayla çiyin-çiyinə dərs də demişəm. Beləcə Bakıya gəlməyim belə bir mühitdə yetişməyimə səbəb oldu və ömürlük burada qaldım. Sonralar - 1966-cı ildə Fikrət Əmirovun söylədiyi “Firudin gözəl solistdir, həm də gözəl müşayiətçidir” sözləri də yanlış addım atmadığımın təsdiqidir.
Bir məqam gözümdən yayınmır. Masanın üstündəki şəkilləri bircə-bircə nəzərdən keçirərkən eynəyini taxıb zəndlə baxmağıyla hamını tanımağı bir olur. Azı yüz yol gördüyü yetmiş-səksən ilin fotolarını sanki indi çəkdiribmiş kimi diqqətlə süzür. Yəqin belə də olmalıdır. Axı onlar sadəcə şəkil deyil, ömrünün geri dönməyəcək şirinli-acılı xatirələridir. Şəkildən boylananlarsa elə belə qalacaqlar həmişə. Çöhrələri xoş və ya qayğılı, dodaqlarındəkı gülüş donmuş halda. Eləcə tarixin özü təki.
-Filarmoniyadan, radio-televiziyadan savayı konsertləriniz, görüşləriniz az olmayıb...
-Əvvəllər nəinki qastrol səfərlərində, elə burada da konsert vermək, necə deyərlər, hadisəydi. Filarmoniyada, radio-televiziyada, rayonlarımızda adi tamaşaçılar qarşısında çıxışımız böyük məsuliyyətiydi. Bundan hamı xəbər tuturdu. Çünki iş sistemli qurulmuşdu. İndi vəziyyət də dəyişib, sənətin dadı-tamı da. Mən Mədəniyyət Nazirliyinin xətti ilə 1981-91-ci illər arasında bütün Azərbaycan boyu “Muğamın təhlili və təbliği” adlı proqramla mindən artıq konsert vermişəm. Xarici ölkələrdə tanınmış həmkarlarımla birgə və fərdi konsertlərlə çıxış etmişəm. 1957-ci ildə SSRİ-də ansambllar üzrə keçirilirən festivalda mükafat qazandım. İki il sonra Moskvada Azərbaycan mədəniyyətinin ongünlüyündə (dekadada) iştirak edənlərin sırasında solist kimi çıxışım uğurlu keçdi. Almaniya, Polşa, Macarıstan, Çexiya, Slovakiya, Bolqarıstan və başqa ölkələrdə səfərlərim, ifam yaddaqalan olub.
- Sizin bir qədim və bahalı tarınız varıydı. Gözümə dəymir. Yoxsa özgə əllərdədədir?
- Demək, qonşumuzda Ənvər adlı bir nəfər yaşayırdı. Cavan adamıydı. Dayısı ona qızıl pulla bir tar alıb bağışlamışdı ki, çalmağı öyrənsin. Amma Ənvərin mənim rəhmətlik qardaşım Turqut kimi bu sənətə marağı yoxuydu. Eləcə tar divardan asılı vəziyyətdə qalmışdı. Yaxşıca yiyə çıxan lazımıydı. Bir gün məclisə getməliydim. Qardaşımdan qalan tar sındığına görə Ənvərdən tarını bir günlüyə verməyi xahiş etdim. Etiraz etmədi və tarı götürüb məclisə getdim. Səhəri gün tarın necəliyini soruşdu. Dedim, əladır. Həyətimizdə gözəl üzüm tənəkləri vardı, yetişmişdi, üstü doluydu. Ondan xeyli yığıb bir bandaq düzəltdim və tarı da götürüb Ənvərgilə getdim. Ənvər bir mənə baxdı, bir də üzümə. Payı götürüb “tar səndə qalsın” dedi. 1942-ci ilin söhbətini eləyirəm. O tarı axır illərəcən saxlayırdım. Bir nəfər saqqızımı oğurlayıb apardı…
- 1942-ci il demişkən, onda müharibənin qızğın vaxtıydı. Sizi sənət adamı kimi ehtiyatda saxlamışdılar?
– Bəli, mən də müəyyən şəxslər kimi ehtiyatdaydım. Doğrudur, bizə Beşbarmaq dağı tərəfdə iki ay təlim keçdilər, amma cəbhəyə aparmadılar.
- Sadıqcan kişi tarda yenilik elədi, adını tarixə yazdırdı. Amma o rəhmətlikdən sonra bəzi çatışmazlıqlar hələ də qalıb. Məsələn, tarın çanağıyla qolunun birləşən yerindəki boşluq məsələsi. Sizcə, islahat lazımdır?
- Haqlısınız, dediyiniz məsələ hələ də düzəlməyib. Əslində həllini tapsa, yaxşı olar. Tarın qolundakı boşluq tez-tez kökdən düşməyə gətirib çıxarır. Bu isə çalğı vaxtı narahatlıq törədir. Ən ustad tarzənin belə başına gələn işdir. Amma ağlım kəsəndən bəri deyilən məsələ düzəlməyib. Başqa islahat məsələsinə gəlincə, yüz ölçüb bir biçmək lazımdır. Çünki tar mükəmməl alətdir və yaranışından bəri təkmilləşib indiki vəziyyətə gəlib çatıb.
- Rəhmətlik Pənah Göyçə adlı alim, tarbənd qolun tərpənməməsi üçün xeyli çalışdı və buna nail oldu. Təəssüf ki, onun yeniliyi daşa dirəndi. Yadınızdadır?
- Mənə maraqlı gəldi. Amma heyf, onun gördüyü işdən xəbərsizəm. Alətin özünün necə düzəlmək məsələsindən danışsaq, dədə-babadan tut ağacından hazırlanır. Elədə tar yaxşı səslənir və ömrü də uzun olur. Musiqiçilər “xun” deyir, tutdan düzələn tarda o yaxşı alınır. Alət ifaçının silahıdır, onun keyfiyyətliyi vacibdir.
- Yetirmələrinizdən söhbət açmadıq…
- Maşallah onların sayı çoxdur. Birinin adını çəkərəm, o birisi qalar. Üstəlik, təkcə tələbəm, şagirdim yox, elə kənardan dinləməklə məndən öyrənənlər də var. Yaxşı ifaçılarımız az deyil. Hamısına uğur arzulayıram.
- İndiyədək Xalq artisti fəxri adına layiq görülməmisiniz. “Əməkdar”ı da gec almısınız. Niyə belə?
-Çoxunun adamı varıydı, mənimki yoxuydu. Başımı aşağı salıb, sənətlə məşğuluydum. Yaxşı çalmışam, heç kimdən geri deyiləm. Yalanı yoxdu, kölgədə qaldım. Polad Bülbüloğlu mədəniyyət naziri vəzifəsinə gələndən sonra tilsim sındı, 1989-cu ildə Əməkdar artist fəxri adına layiq görüldüm. Az keçdi, quruluş dəyişdi, ara qarışdı… Amma şükür ki, maddi vəziyyətim əvvəlkinə baxanda xeyli yaxşıdır. 2002-ci ildə Prezident təqaüdünə, 2005-ci ildənsə Heydər Əliyev Fondunun təqaüdünə layiq bilinməyim məni həm sevindirdir, həm də dolanışığım düzəldiyi üçün rahatlıq verir. Buracan yaşamağımın bir səbəbini bu qədir-qiymətdə görürəm. Ona görə də diqqət və hörmətdən yana razılığımı bildirirəm. Yeri gəlmişkən, Xalq artisti adının üstünə çox düşməməyim də elə bu təqaüdlərlə bağlıdır. Axı, onlar balaca mükafat deyil. Bir də Xalq artisti fəxri adım olmasa da, xalqın artistiyəm. Azərbaycanım, xalqım üçün yaşayıb-yaratmışam. Bütün muğamları çalmışam, lentə alınıb. Raio-televiziyanın qızıl fondunda saxlanan kifayət qədər yazılarım var. Vaxtilə qrammafon vallarım, sonradan kasetlər, video, audio disklərim buraxılıb.
Üstünüzə sağlıq, səhhətimdəki bəzi problemləri aradan qaldıra bilsəydim, yəqin heç nəyin fikrini çəkməzdim…
-Allah şəfa versin! Sonda yenə qayıdaq yaş məsələsinə. Rəsmi sənədlərdə təvəllüdünüz 1924-cü il göstərilib. Əslindəsə 1921-ci ildə doğulduğunuzu söyləyirsiniz…
-Bəli, 1921-ci il təvəllüdlüyəm. Ailə albomumuzda və onun əsasında arxivdə bu məlumat var. Amma hər yanda sənəddə yaşımı üç il azaldıblar. Cavanlıqda özümə söz vermişdim ki, bir əsri başa vuracam. Sözümü tutdum. Artıq yüz yaşım tamamdır. Qızım deyir ki, ay baba, bu barədə nazirliyə yazaq. Mən də deyirəm, a bala, gərək onda arxivi qaldıraq, sənəd məsələsini qaydaya salaq, sonra baxarıq. İndi qalmışıq iki yol ayrıcında. İnşallah yəqin səsimizi eşidərlər. Ta yubileylə bağlı neyləyərlər, özləri bilər.
Bu günümüz xoş keçdi, heç zaman yadımdan çıxmayacaq. Gəlişinizlə məni sevindirdiniz. Allah sizə də sağlam, uzun ömür versin və rastınıza özünüz təki hər şeylə maraqlanan diqqətli, qədirbilən insanlar çıxarsın. Yüz ilin başında görüşümə gəlməyiniz və söhbətiniz üçün təşəkkür edirəm. Var olun!
Öz növbəmdə mən də ağızdolusu minnətdarlıq etmək istəyirəm. Söz ağzımda qalır, söhbət bitir. Daha doğrusu, danışmaq olar, Firudin müəllim macal vermir. Elə hey qızına tez elə “süfrə aç” deyir. Onun sözünü yerə salmaq istəmirik, dinməzcə əmrə tabe oluruq. Bu onun xoşuna gəlir və bayaqdan zəhmli görünən üzü gülür. Həqiqətən də həmişəyaşar Müşfiq demiş, “...nə gözəl yaraşır insana gülmək...”. İllah da gülüş uşaqlarla qocalara yaraşır. Biri ömrün yaz çağıdır – sanki ağacdı - tumurcuqlayıb, dağ çayıdır – şaqqıldayır. O birisə qarlı-sazaqlı qışı xatırlatsa da təbiətin təmiz, bakirə görkəmi var onda, görənlər vurulur. Hər iki halda eyin açılır, göz gülür. Və bir oxşar cəhətləri də var. İnsan qocalanda yenidən uşaqlaşır. Bizim həmsöhbətimiz kimi. Həvəslə dinib-danışmağı öz yerində, hövsələsizdir, ərkəsöyünlüyündən qalmır. Bir şey - bu görüşün xoş təəssüratı və sizinlə bölüşmək fürsətisə qalıcıdır. Fürsətimiz bol olsun!
P.S. Bu, “Bizimkilər”də ən yaşlı (hələlik) qonaqla söhbətimizdir.
Leave a review