ABŞ seçki gününü gözləyərkən, seçicilər arasındakı fikir ayrılığı seçki yarışının mübahisəli olacağını müəyyənləşdirir

ABŞ-da 5 noyabr seçkilərinə sayılı günlər qalırkən,  hazırkı vitse-prezident Kamala Harris və keçmiş prezident Donald Tramp arasındakı prezidentlik yarışı özünün son, qızğın zirvəsinə çatdı. Ölkə boyunca seçicilər bir çoxunun yaxın tarixin ən qütbləşmiş seçkilərindən biri hesab etdiyi seçkiyə hazırlaşırlar.

Mübarizə dərin kök atmış siyasi, iqtisadi və sosial problemlər fonunda gedir və hər namizəd Amerikanın gələcəyilə bağlı öz baxışını təqdim edib. Ziddiyyətlərə baxmayaraq, sorğular gərgin yarışın olacağına işarə edirlər və analitiklər ehtiyatlı nikbinliklə yüksək seçici fəallığını gözləyirlər.

Gallup-un son sorğusuna görə, hazırda Tramp mümkün seçicilər arasında Harrisə qarşı cüzi,  2% üstünlüyə malikdir. Bu, yalnışlıq həddindədir, Pensilvaniya, Arizona və Corciya kimi tərədddlü ştatlardan asılı ola biləcək potensial yaxın nəticəni təklif edir. Lakin analitiklər sorğuların qeyri-sabit olması barədə xəbərdar edirlər və bəzi məlumatlar  Harrisin yaxınlaşdığını göstərir, çünki  qərarsız seçicilər öz son seçimlərini edirlər.

"Elektorat inanılmaz dərəcədə bölünüb və hər iki namizədin sadiq bazası var", - ASTNA-nın  analitiki Toğrul Cuvarlı qeyd edir.  "Trampın “Hər şeydən əvvəl Amerika" mesajı özünü cari iqtisadi siyasətdən sıxılmış hiss edənlərdə rezonans doğursa da, Harris sosial bərabərliyə və iqlim siyasətinə üstünlük verən seçicilərin dəstəyini qazanıb".

2024-cü ilin kampaniya mövsümü kəskin ziddiyyətlər, bəzən də sərt ritorika ilə yadda qalıb. Trampın kampaniyası, Harrisin inflyasiya və iqtisadi siyasəti idarə etməsini  səmərəsiz adlandıraraq tənqid etdiyi iqtisadi problemləri önə çəkib. Harris isə özünü demokratik dəyərlərin müdafiəçisi kimi qələmə verərək seçki hüquqlarının genişləndirilməsini, silah islahatlarını və ölkənin fosil yanacaqdan asılılığını azaltmağa yönəlmiş iqlim siyasətini müdafiə edib.

Mitinqlərdə və şəhər özünüidarəetmə orqanlarında hər iki tərəfdən seçicilər təkcə dəstək yox, həm də gələcəyin nə gətirə biləcəyinə dair ciddi narahatlıq ifadə edirlər. "Biz Amerikanın gələcəyinə səs veririk", - Ohayoda məktəb müəllimi, Harrisə dəstək olan Liza Davenport deyir. "Mən elmə inanan və dövlət məktəblərini dəstəkləyən prezident istəyirəm". Bunun əksinə olaraq, Miçiqandan kiçik biznes sahibi Cim Anderson Trampın iqtisadi vədlərindən sitat gətirir: "Tramp göstərdi ki, ölkəni necə idarə edəcəyini bilir. Bizə  Amerikanın iş yerlərini qoruyacaq biri lazımdır".

Sorğular göstərir ki, iqtisadi sabitlik seçicilərin əsas prioritetidir, amerikalıların 46%-i inflyasiya və iş yerlərinin təhlükəsizliyini əsas problemlər adlandırır. Ardınca xarici siyasət, xüsusən də ABŞ-ın Çin və Rusiya ilə bağlı mövqeyi gəlir, seçicilərin 38%-i güclü beynəlxalq iştirakın lazım  olduğunu vurğulayır.

"Seçicilərin çoxu  iqtisadiyyatdan həqiqətən narahatdır, eyni zamanda onlar dünya arenasında güclü lider istəyirlər", - Cuvarli izah edir. “Trampın Çinə qırğıvari mövqeyi Pekin ilə rəqabətdən narahat olan seçicilərdən müəyyən dəstək alıb, halbuki, Harris gənc seçicilərin daha çox xoşuna gələ biləcək diplomatik qərarların tərəfdarı kimi qəbul edilir”.

Tramp iqtisadi siyasətə üstünlük verənlərə özünü çempion kimi tanıdıb, artımın stimullaşmasına yönələn vergi güzəştləri və detənzimləmə vəd edir. Lakin Harris səhiyyə və təhsil kimi sosial məsələləri qiymətləndirən seçicilərə təkidlə müraciət edərək onları uzunmüddətli iqtisadi sabitlik üçün zəruri hesab edir.

"Gənc seçicilər və azlıqlar əsasən Harrisə meyl edirlər, çünki Harrisin siyasəti onların fikrincə, gələcəyi müəyyən edəcək məsələləri əhatə edir", - The Conversation UK redaktoru Co Adetunci deyir. “Ancaq Trampın Orta Qərb və Cənubda dərhal iqtisadi səmərəliliklə daha çox maraqlanan orta yaşlı seçicilər arasında güclü dəstəyi var”.

Bu seçki dövründəki böyük biznesin mövqeyi birmənalı deyild. Ənənəvi olaraq enerji və maliyyə daxil olmaqla, mühafizəkar sektorlar korporativ vergiləri və tənzimləməni yumşaltmağı vəd edən Trampa meylləniblər. Lakin Harris Silikon vadisindən və yaşıl texnologiyalarla məşğul olan, onun administrasiyasının bərpa olunan enerji mənbələri sahəsindəki siyasətindən faydalana biləcək şirkətlərdən xeyli dəstək alıb.

Bununla belə, biznes cameəsinin bəzi nümayəndələri hesab edirlər ki, amerikalı rəhbərlərin sükutu kimi görünən şey əslində təmkinlikdir. "Onlar prezident olan birilə işləmək məcburiyyətindədirlər, ona görə də düşmən və əməkdaşlığa qadir olmayan kimi görünmək istəmirlər", -  Yale Universitetinin professoru, yüksək səviyyəli liderlərin siyasi üstünlüklərini müşahidə edən Ceffri Zonnenfeld deyib. "Ancaq danılmaz tarixi fakt budur ki, heç bir prezident ölkənin biznes rəhbərləri  arasında Donald Trampdan az populyar olmayıb".

Trampın güclü tərəfləri onun dayanıqlı bazası və özünü siyasi autsayder kimi göstərmək bacarığından ibarətdir. Lakin onun əvvəllər  vəzifədə olması, xüsusən COVID-19 pandemiyası  və 6 yanvar ətrafında mübahisələri seçiciləri qütbləşdirməyə davam edir. Harris isə əksinə, mətanətli  və təcrübəli kimi qəbul edilir, lakin tənqidçilər bildirirlər ki, Trampın bir çox tərəfdarının öz namizədində cəlbedici gördüyü xarizma və açıqlıq Harrisdə yoxdur.

"O, mövqeyə necə yüksəlməyi bilir",- 2020-ci ilin payızında respublikaçı vitse-prezident Mayk Pensin Harrisə qarşı debatlarının hazırlanmasına rəhbərlik etmiş Mark Şort deyib. "O bunu müxtəlif vəziyyətlərdə göstərdi. Heç bir halda onu qiymətləndirməzdim".

2020-ci il praymerizlərində Harrisə qarşı prezidentliyinə namizəd olan demokrat Culian Kastro deyib ki,  Harris "bilik, düzənlilik və yaxşı izah etmə qabiliyyətini" özündə birləşdirir və bu da çoxadamlı  debatlar zamanı onun fərqlənməsinə imkan verib.

Gözə alınan risklər

Bu seçkilər ABŞ üçün nəticələri daxili sferadan kənara çıxan kritik an elan edilib. Bunlar Amerikanın dünyadakı roluna dair iki tamamilə fərqli baxış arasındakı seçimi təmsil edir. Harris əsasən NATO-nun iqlim siyasəti və öhdəlikləri məsələlərində çoxtərəfli, kooperativ yanaşmaya can atır, Tramp isə daha çox "Hər şeydən əvvəl Amerika"  təcridçi mövqeyi müdafiə edir.

"Tənqidçilər Trampın təhdidi barədə xəbərdarlıq etdikdə, daimi cavab bu olur ki, artıq demokratiya dörd il Trampın idarəçiliyində qalıb. Düzünü desək, demokratiya Trampın ilk prezidentlik dövründən sağlam çıxmadı", - baş müxbir Zak Boşamp Vox-da yazır. "Və ola bilsin ki, daha da önəmlisi odur ki,  Trampın ikinci müddətinin birincidən daha təhlükəli olacağını – onda olan avtoritar hazırlıq dərəcəsindən başlayaraq – güman etməyə ciddi əsas var.

5 noyabrdan kənara nəzər salsaq, Amerikanın seçdiyi yol çox güman ki, qalibin mandatının gücündən və Konqresin tərkibindən asılı olacaq. Harris administrasiyası ABŞ-ı daha mütərəqqi daxili islahatlara yönləndirə və xaricdəki alyansları bərpa etməyə çalışa bilər, Trampın prezidentliyi isə iqtisadi rəqabətlə bağlı aqressiv mövqe ilə birlikdə sosial siyasətin geri çəkilməsini ifadə edə bilər.

"Beynəlxalq birlik vəziyyəti diqqətlə  izləyir", - Cuvarlı deyir. "Nəticə nə olursa olsun, o, dünyaya ABŞ-ın yaxın illərdə hansı liderliyi təklif etməyi planlaşdırdığına dair siqnal göndərəcək".

Saat seçki gününə qədər tıqqıldadıqca Birləşmiş Ştatların gələcək istiqaməti qeyri-müəyyən olaraq qalır. Amerikalıların çoxu üçün bu seçki prezident seçimindən daha çox şey ifadə edir –yolayrıcında millətin ümidini, həyəcanını  və fikir ayrılığını təcəssüm etdirir.