“İndiki şərtlər altında Azərbaycanın Qərblə münasibətlərində istiləşmə ehtimalı çox azdır”

Martın 6 və 7-də Toplum TV-nin bir neçə əməkdaşı, həmçinin III Respublika Platformasının bir neçə üzvü həbs edildi.

Martın 6-da polis Toplum TV-nin ofisinə basqın edib, ofislə yanaşı saytın bir neçə əməkdaşının evində də axtarış aparılıb.Akif Qurbanova, Fərid İsmayılova, Müşfiq Cabbara, Əli Zeynala, Ramil Babayevə, Elmir Abbasova və İlkin Əmrahova 206.3.2 (qaçaqmalçılıq) ittihamı ilə cinayət işi açılıb. Məhkəmənin qərarları ilə Fərid İsmayılov və Elmir Abbasov polis nəzarətinə verilməklə azadlığa buraxıldı, adları çəkilən digər şəxslər barəsində isə 4 aylıq həbs qətimkan tədbiri seçildi.

Hüquqşünas, “Toplum TV” saytının təsisçisi Ələsgər Məmmədli martın 8-də mülki geyimlilər tərəfindən “İstanbul” Klinikasının önündə saxlanılıb. Evində axtarış aparılıb. Ona qarşı da eyni ittiham irəli sürülüb. III Respublika Platformasının üzvü Ruslan İzzətli də saxlanılıb. Daha sonra hər iki şəxs barəsində məhkəmə qərarı ilə 4 aylıq həbs qətimkan tədbiri seçilib.

həbslərin arxasındakı siyasi səbəblər barədə keçmiş diplomat Nahid Cəfərov ASTNA-nın suallarına cavab verib.

* * *

Sual: Nahid bəy, sizcə, bu son həbslərin arxasında hansı səbəblər dayanır?

Cavab: Hakimiyyətin azad mediaya qarşı münasibəti hər zaman eyni olub - azad media sıradan çıxmalıdır. Əgər biz tarixi xatırlasaq, əvvəl ölkədə, köşklərdə muxalifyönlü və ya azad mediaya məxsus qəzetlər satılırdı. İlk hücum bu qəzetlərə oldu və müxtəlif yollarla nəinki bu qəzetlərin satışına qadağa qoyuldu, hətta bu qəzetlər məhkəmələrdə qaçaqmalçılıq, vergidən yayınma kimi iddialarla üzləşdilər. Növbəti dalğa bu təşkilatların ofislərinə qarşı “hücumlarla” başladı. Ofislər də sıradan çıxandan sonra sonuncu dalğa fərdlərə qarşı həbs və işgəncələrlə başladı. İttihamlar da aşağı-yuxarı eynidir – vergidən yayınma, qaçaqmalçılıq və s.

Amma zamanlama müəyyən qədər diqqət çəkə bilir. Son həbslərin bir çox hadisələrin fonunda baş verməsi sonuncu həbs dalğasını tətikləyə bilər. İlk öncə qeyd etmək lazımdır ki, geosiyasi reallıqlardakı radikal dəyişikliklər avtoritar liderlər üçün real təhlükə mənbəyi rolunu oynayır. Ölkə daxilində QHT-lərdən tutmuş siyasi partiyalara qədər bütün vətəndaş cəmiyyəti institutlarını sıradan çıxardan hakimiyyət üçün də xaricdə baş verənlər kifayət qədər əhəmiyyətlidir. Bu üzdən bu davranışların səbəbini də xaricdə baş verən proseslərdə axtarmaq lazımdır.

Sual: Bəs bu proseslər hansılardır?

Cavab: Gürcüstandan sonra Ermənistan da demokratik yolla irəliləməkdə qərarlı görünür. Regionda demokratik institutların güclənməsi hakimiyyət üçün ciddi problemdir. Uzun illər ərzində Azərbaycan TV-lərinin apardığı anti-erməni təbliğatı millət səviyyəsində ciddi rəqabət və ya müqayisə modelini gücləndirib. Ermənistanda demokratik institutlar inkişaf etməklə inklusiv iqtisadi sistem formalaşır. Nəticədə, qalibi və məğlubu (kasıbı və varlını), Azərbaycanda olduğu kimi, siyasi hakimiyyət deyil insanların bacarıq və qabiliyyətləri müəyyənləşdirəcək. Bu da Ermənistan xalqının rifah halının yaxşılaşmasına səbəb olacaq. Aparılan təbliğat nəticəsində özünü sıravi ermənidən dəfələrlə üstün sayan bir azərbaycanlı üçün bütün bunları görmək isə faciədir və milli oyanış üçün təkan ola bilər. Əgər biz ADR-in yaranması tarixinə nəzər salsaq, o zaman da proseslərin məhz Ermənistan və Gürcüstandan sonra bizdə baş verdiyini görmüş olarıq. Hakimiyyət bütün bunları görür və bu dönəmə hazırlaşır.

Rusiya Ukrayna müharibəsi fonunda Rusiyaya iqtisadiyyatına qoyulan sanksiyalar, Qərbin Rusiyaya qarşı birləşməsi Putin hakimiyyətinin gələcəyi ilə bağlı ciddi qeyri-müəyyənliklər yaradır. Məhz bu sanksiyalar nəticəsində Rusiya iqtisadiyyatı dayanıqsız və ya qeyri-sağlam bir formada, dövlətin artırdığı hərbi xərclər hesabına “şişir”. Bir çoxları bunu Rusiyanın uğuru kimi qeyd etsə də, bu çox ciddi iqtisadi təhlükələrdən xəbər verir. Moskvanın artırdığı hərbi xərclərin iqtisadi geridönümü yoxdur. Belə ki, büdcədən raket istehsalı üçün maliyyə ayrılır və bu maliyyə raketi istehsal edənə və onu atana verilir. Daha sonra bu raket atılaraq partladılır. Nəticədə, çoxluq bu artımı müsbət mənada deyil, mənfi mənada – artan inflyasiyanı hiss edir. Məhz bu səbəbdən ölkədə kredit faizi 16%-ə qaldırıldı ki, bu da investisiyanın və sağlam inkişafın qarşısını alır.

Sözsüz ki, bütün bunları Azərbaycan hakimiyyəti də çox yaxından izləyir. Çünki Azərbaycan xalqının gəlirləri neftdən deyil, məhz Rusiya bazarlarından gəlir. Rusiyadakı iqtisadi tənəzzül Azərbaycandakı iqtisadi duruma birbaşa təsir edəcək. Hakimiyyətin sifarişi ilə böyüyən həbs dalğası bu qeyri-müəyyənliyə hazırlaşmaq kimi də qiymətləndirilə bilər. Digər tərəfdən, əgər Rusiya məğlub olarsa və iqtisadiyyatı çökərsə, Moskvanın Ermənistana təsir imkanları da məhdudlaşacaq və bu da Ermənistanın avroatlantik məkana inteqrasiyasını sürətləndirəcək.

Sual: Hakimiyyət Qərblə münasibətlərin soyuduğu dövrdə bu addımları niyə atır? Münasibərləri daha da gərginləşdirməyin məqsədi nədir?

Cavab: Qərbdəki rüşvət şəbəkəsinin ifşası hakimiyyətin manevr imkanlarını əlindən alır və onu qapanmağa sövq edir. Əvvəllər hakimiyyət kürü və digər vasitələrlə Qərbdəki siyasi qərarlara təsir göstərə bilirdi. Bu mərkəzləri sanki nəzarətdə saxladığını düşünür və həmin siyasi qurumlara ciddi təhlükə kimi baxmırdı. Hətta bu institutlarla əməkdaşlığa meyilli olduğunu göstərirdi. Bu qurumlarla əməkdaşlıq da hakimiyyətə daxildə ciddi legitimlik qazandırırdı. Bütün bunların fonunda biz ölkədə islahat təbliğatını və müəyyən mənada yumşalma elementlərini görürdük. İndi isə bütün bu manevr imkanları yox olub və rüşvət şəbəkəsi çökdürülüb. Artıq proseslər nəzarətdə deyil. Bu qorxu hakimiyyəti daxildəki məhdud azadlıqları da boğmağa təşviq edir.

Sual: Bu addım ekspertlərin dediyi kimi ancaq media və ya vətəndaş cəmiyyətini susdurmaq prosesidir, yoxsa arxasında başqa mətləblər də gizlənib?

Cavab: Yuxarıda yazılanlara əsaslansaq qeyd edə bilərik ki, bütün bunlar hakimiyyət üçün qeyri-müəyyən bir gələcək vəd edir. Avtoritar hakimiyyətlər də qeyri müəyyənliyə nifrət edirlər. Biz bura Türkiyənin Ərdoğandan sonrakı vəziyyətini də əlavə etsək, vəziyyət hakimiyyət üçün o qədər də xoş və ya stabil görünmür. Sözsüz ki, bu da hakimiyyəti narahat edir və daxildəki gücünü daha da mərkəzləşdirir.

Sual: Versiyalara görə yaxın vaxtlarda Azərbaycan Rusiya münasibətlərinin daha da yaxınlaşmasının şahidi olacağıq. İkinci versiya isə odur ki, Azərbaycan Qərbi hansısa məsələdə razılığa gətirməyə çalışır. Bu həbslərin səbəbi də onların “alver predmetinə” çevrilməsi üçündür. Sizcə, hansı versiya daha ağlabatandır?

Cavab: Artıq Qərb məsələsi hakimiyyət üçün aktuallığını itirib. Rusiya Ukrayna müharibəsi həm də hakimiyyətə göstərdi ki, enerji bazarındakı asılılıq belə ciddi rol oynamır. Çünki Qərb asanlıqla Rusiyadan olan asılığını minimuma endirə bildi. Digər tərəfdən Ukraynadakı müharibə həm də demokratiya və avtoritarizm düşərgələri arasındakı müharibə kimi də xarakterizə edilir. Qərb bu müharibədə qalib gəlməklə demokratik dəyərlər yenidən aktuallaşa bilər ki, bu da Qərbin yaxın qonşuluqda olan avtoritar sistemlərlə münasibətlərinə ciddi təsir göstərəcək. Yəni, indiki şərtlər altında Azərbaycanın Qərblə münasibətlərində istiləşmə ehtimalı çox azdır.

Eyni zamanda biz Azərbaycanın Rusiya və Türkiyə ilə yanaşı İranla da münasibətlərinin istiləşəcəyini görə bilərik. Ermənistanın Qərblə yaxınlaşması təkcə Rusiyanı deyil, İranı da narahat edir və bu narahatlıq Azərbaycan Rusiya İran ücbucağını gücləndirə bilər. Bundan əlavə, hakimiyyət ölkədəki çoxluq olan etnik türklərin millətçilik hisslərini istismar edərək türkçülük, turançılıq kimi alternativ ideologiyalara da üstünlük verə bilər. Çünki bütün bunlar hakimiyyət üçün manevr imkanları yaradır.  

Sual: Proseslər necə davam edəcək? Həbslər davam edəcəkmi? Və bu prosesi nə durdura bilər?

Cavab:  Rusiya məğlub olacaqsa, bu, hakimiyyətin ən ciddi dayağının sıradan çıxması deməkdir. Sözsüz ki, bundan qorxan hakimiyyət daxildə daha da sərtləşəcək. Digər tərəfdən, Rusiya iqtisadiyyatının çökməsi Azərbaycan iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərəcək və ölkədə yoxsulluğu ciddi formada artıracaq. Nəticədə ölkədə narazılıq artacaq. Bu da hakimiyyətin daha da sərtləşməsinə və hətta amansız olmasına səbəb olacaq. Bu proseslərin baş verməsinin ən əsas səbəbi Azərbaycan xalqının siyasi proseslərdən kənar qalmasıdır. Əgər xalq aktiv şəkildə siyasi proseslərə qoşulacaqsa, o zaman bütün oyun qaydaları dəyişəcək. Xalqın siyasi proseslərdən kənar qalması özü-özlüyündə nəticə ola bilər, amma bu müsahibənin mövzusu olmadığı üçün bu mövzuya dərin şərh vermirəm.