Təhsilin keyfiyyətinə necə yanaşmalı?

Yeni dərs ili yaxınlaşır. Və bu ərəfədə  Elm və təhsil naziri Emin Əmrullayevin son brifinqi diqqət çəkdi. Həmin brifinqdə nazir təhsil sahəsindəki bir çox problemlərə toxundu. Müəllimlərin sertifikasiyasından tutmuş, bir çox müəllimlərin savadsızlığına qədər. Eyni zamanda məktəblərdə direktorların davranışı, müəllimlərin əmək haqqı, şagird qəbulu,  rus bölmələrində müəllim çatışmazlığı, rus bölməsinə tələbatın çox olması, bəzi yerlərdə isə müəllim sayının həddən artıq çox olması kimi məsələləri qaldırdı. 

Nazirin qaldırdığı bu problemlər təhsilin keyfiyyətinə təsir edən əsas məsələlərdimi? 

Təhsil məsələləri üzrə ekspert Nadir İsrafilov ASTNA ilə söhbətində nazirin brifinqdə qaldırdığı məsələlərə fikrini bildirib. 

* * *

Sual: Nadir müəllim, nazirin qaldırdığı problemlərdən hansı təhsilin əsas sütununu təşkil edir ki, həmin problem dərhal həllini tapmalıdır? 

Cavab: Yeni dərs ili ərəfəsində nazirin brifinq keçirməsi, təhsil ictimaiyyətini və bütövlükdə cəmiyyəti narahat edən bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirməsi təhsil siyasətimizin humanistlik, demokratiklik, aşkarlıq, şəffaflıq prinsiplərinin reallaşdırılması baxımından təqdirəlayiqdir. Brifinqdə toxunulan bir çox məsələlər - direktor və müavinlərinin maaşlarına əlavələrdən tutmuş sertifikasiya, təhsildə hansısa şəxslər tərəfindən buraxılan səhvlər, təhsil müəssisələrinə qeydiyyat zamanı yaranan problemlər, rus dilində təhsilin keyfiyyəti  də daxil olmaqla məktəbli formasına qədər  təhsilimizin bir çox aspektləri bu gün də öz aktuallığını saxlayan məsələlərdəndir. Toxunulan məsələlər içərisində elələri də var ki, uzun illərdən bəri diqqətdən kənarda qaldığından və bir sıra buraxılan səhvlər, yerlərdə yol verilən nöqsanlar ücbatından bu günə qədər həllini tapmamış qalıb.

Sual: Nazirin toxunmadığı əsas problemlərdən hansılar qaldı? 

Cavab: Yaxşı olardı ki, növbəti brifinqlərdə qəbul imtahanlarında abituriyentlərin göstərdikləri zəif nəticələrin,  son zamanlar məktəblərdə baş verən xoşagəlməz neqativ halların səbəblərinə, məktəb-valideyn münasibətlərində yaranan soyuqluğa, el arasında “Zehni əməyin qara bazarı”, “kölgə təhsilinin atributu” adlandırılan  qeyri-rəsmi fəaliyyət sahəsi sayılan, əslində məktəb mühitinə dağıdıcı təsir göstərən repetitorluğun gündən-günə çiçəklənməsinə, tədris proqramlarının və dərsliklərin ifrat dərəcədə yüklü olmasına, proqram materialları ilə test kitabçalarında olan müəyyən uyğunsuzluqlara və cəmiyyət üzvlərini narahat edən bu kimi digər problemlərə aydınlıq gətirilsin və onların həlli yolları barədə konkret təkliflər hazırlanıb mərhələlər üzrə həyata keçirilsin. Baxmayaraq ki, sadalanan və sadalanmayan bir çox məsələlər dəfələrlə gündəmə gətirilib.  Qəbul etdiyimiz və tətbiq etdiyimiz bir çox qayda və qanunların işlək mexanizmi olmadığından hələ də kağız üzərində qalmaqdadır. 

Sual: İndi müəllimlərin eləcə də şagirdlərin məktəblərə qəbulu və ya köçürülməsi elektronlaşdırılıb. Eləcə də uşaq bağçalarına uşaq  və tərbiyəçi qəbulu da. Amma hələ də bu sahədə problem qalır və şikayətlər gəlir. Sizcə, bütün bu addımlar gözdən pərdə asmaq üçündür? Atılan addımların effektiv ola bilməsi üçün nələr edilməlidir?

Cavab: Müəllimlərin işə qəbulu zamanı onların nəzəri bilikləri və metodiki hazırlıqları ilə yanaşı video formatda bir dərs nümunəsi tələb olunmalıdır. Savadlı riyaziyyatçı və ya tarixçi olmaq, hələ yaxşı riyaziyyat və ya tarix müəllimi olmaq demək deyil. Məktəb təlim-tərbiyə ocağıdırsa “Tərbiyə konsepsiyası” hazırlanmalıdır. Çünki, təlimə ifrat dərəcədə aludəçiliyimiz tərbiyə işini arxa plana keçirib. Halbuki, təlim prosesi tərbiyə funksiyasını həyata keçirdiyi kimi, tərbiyə prosesi də təlim prosesinə təsir göstərir. Baxmayaraq ki, 90-cı illərdə Təhsil Nazirliyi tərəfindən elmi-pedaqoji və psixoloji əsaslı, müasir məzmunlu “Tərbiyə konsepsiyası” hazırlamaq ideyası ortalığa atılmış və hətta bunun layihəsi belə hazırlanmışdı. Sonralar nədənsə, naməlum səbəblərdən bu istiqamətdə aparılan işlər dayandırıldı.

Sual: Müəllimlərin savadsızlığı məsələsi. Bu problemi necə aradan qaldırmaq olar? Sizcə, 200-300 balla universitetə daxil olan tələbədən keyfiyyətli və savadlı müəllim kadrı çıxarmaq olarmı? 

Cavab: Mən şəxsən “savadsız müəllim” ifadəsinin əleyhinəyəm. Bu onsuz da dilə-dişə düşən müəllim peşəsinə növbəti zərbə olar. Sadəcə olaraq, zəif hazırlığa malik müəllimlər var, özü də az deyil. Nazirin də brifinqdə vurğuladığı kimi,“Bəzi müəllimlərin şagird qarşısına çıxması günahdır”. Əlbəttə bu müəllimin günahı deyil, vaxtında onu işə götürənin günahıdır. Hazırda yüksək balla müəllimlik peşəsinə yiyələnənlərin sayında artım müşahidə olunmaqdadır.

Sual: Son olaraq, sizin təklifləriniz nələrdir? Azərbaycanda keyfiyyətli təhsil üçün hansı addımlar atılmalıdır?

Cavab: O ki, qaldı keyfiyyətli təhsil üçün hansı addımlar atılmalı olduğuna, ilk addım ondan ibarət olmalıdır ki, təhsilə baxışımız, yanaşma tərsimiz dəyişməlidir. Məktəbə, müəllimə yerli-yersiz hüçümlar dayandırılmalı, məktəbin, müəllimin nüfuzunun qaldırılması üçün bütün səylər birləşdirilməlidir. Hər şeydən əvvəl, heç olmasa ona görə ki, təhsil təkcə ümumdövlət işi deyil, həm də ümumxalq işidir, ümummilli məsələdir. Təhsilin keyfiyyətini təkcə yüksək bal göstəricilərinə görə dəyərləndirmək,  neçə nəfərin ali məktəbə qəbul olunması, neçə nəfərin 500-700 civarında bal toplaması ilə ölçmək  ənənəsindən də bir az çəkinməliyik, çünki bal nisbi göstəricidir və istənilən halda keyfiyyət meyarı ola bilməz. Kütləvi pedaqoji ədəbiyyatda “təhsilin keyfiyyəti cəmiyyətdə təhsil prosesinin vəziyyətini və səmərəliliyini göstərən, şəxsiyyətin vətəndaşlıq, peşə və məişət səriştəsizliyinin cəmiyyətin tələblərinə uyğunluğunu nümayiş etdirən sosial kateqoriya” kimi xarakterizə olunur. Bəlkə, biz də keyfiyyətə belə yanaşaq...?