“Vətən xaini” ictimai linç kampaniyası kimə sərfəlidir?

Son günlər sosial şəbəkələrdə “#xainitanıyaq” həştəqləri ilə irimiqyaslı kampaniya aparılır. 12 sentyabr 2022-ci ildə Azərbaycan - Ermənistan sərhəddində baş verən hərbi toqquşmalardan sonra ölkədə ictimai fikirdə qeyri-müəyyənlik və ziddiyyət yaranıb. Kiçik bir qrup bu hərbi əməliyyatları pisləyir, tənqid edir və ölkənin maraqlarına zidd hesab edir. Digər bir qrup isə bu əməliyyatları zəruri sayır və dövlətin bütün addımlarını dəstəkləməyə çağırır.

Son hadisəyə münasibətdə fərqli mövqe sərgiləyən tərəflər arasında qarşılıqlı ittihamlar, sərt tənqidlər diqqət çəkir. Xüsusilə də iqtidarın rəsmi mövqeyini dəstəkləyən qruplar əks fikirdə olanlara qarşı “vətən xaini” damğası ilə geniş ictimai kampaniya başladıb.

Bu kampaniyanı kim təşkil edib? Məqsəd nədir?  Bu kampaniyanın hansı fəsadları ola bilər? 

İlk növbədə bu kampaniyanın hüquqi, ictimai, siyasi və psixoloji təsirlərinə nəzər salaq.

Bu kampaniyanın hüquqi baxımdan hansısa nəticəyə gətirib çıxaracağı real deyil. Cinayət Məcəlləsində “vətən xaini” anlayışı yoxdur. “Vətən xaini” söz birləşməsi daha çox mənəvi-psixoloji təsirə malikdir. CM-nin 274-cü maddəsində (274-285; 11 maddə) “Dövlətə xəyanət, yəni Azərbaycan Respublikasının suverenliyi, ərazi toxunulmazlığı, dövlət təhlükəsizliyi və ya müdafiə qabiliyyəti zərərinə olaraq Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı tərəfindən qəsdən törədilən əməl: düşmən tərəfinə keçmə, casusluq, dövlət sirrini xarici dövlətə vermə, Azərbaycan Respublikasına qarşı düşmənçilik fəaliyyəti aparmaqda xarici dövlətə, təşkilata və ya onların nümayəndələrinə kömək etmə” şəklində təsbit olunub.

İnsanların ifadə azadlığı kontekstində öz düşüncələrini ifadə etməsinə görə hüquqi məsuliyyət yarana bilməz.

Kampaniyanın ictimai tərəfinə nəzər salaq. Burada fərqli fikir daşıyıcılarını ictimai rəydə nüfuzdan salmaq cəhdi var. “Vətən xaini” damğası vurulan şəxslər əsasən bəzi müxalifət nümayəndələri və xaricdəki bəzi blogerlərdir. Cəmiyyətdə onlara qarşı ictimai etimadsızlıq, nifrət, qəzəb yaratmaq məqsədi aydın görünür.

Təəssüf ki ölkəmizdə bu kimi “ictimai linç” kampaniyaları ilk deyil. Dəfələrlə belə kampaniyaların şahidi olmuşuq. Kitabları yandırılan yazıçılar, kütləvi təhqirə məruz qalan müğənnilər, jurnalistlər, evi və ofisi hücuma məruz qalan siyasətçilər, hüquq müdafiəçiləri və digər şəxslər olub. Belə “linç” kampaniyalarını əsasən iqtidara yaxın olan qruplar həyata keçirir və hüquq mühafizə orqanları adətən həmin qrupları himayə edir.

Demokratik ölkələrdə, pülüralist cəmiyyətlərdə belə hallara rast gəlmək çətindir. Lakin, demokratik cəmiyyətin olmadığı, hüquq və azadlıqların boğulduğu ölkədə belə kampaniyalar rəqibə qarşı təsirli alət kimi işlənilir.

Əlində sosial şəbəkə üzərindən yayım imkanı olan bir çox resusrslar təəssüf ki bu metodlardan yararlanır. Öz rəqiblərinə qarşı, onunla eyni fikiri bölüşməyənə yönəlik belə xarakterli davranışlara çox rast gəlirik. Sanki əlində cüzi yayım platforması olan hər bir şəxs ifadə azadlığına geniş meydan açmaq, cəmiyyətdə möhkəmlənməsinə töfhə vermək əvəzinə ona qənim kəsilib. Bir gün bunu iqtidar, bir gün müxalifət, bir gün vətəndaş cəmiyyəti təmsilçiləri edir. “İctimai linc” ifadə azadlığına sarsıdıcı zərbə vurur. Kimin etməsində asılı olmayaraq bu kampaniyadan hamı zərər görür.

Bu kampaniyanın siyasi tərəfinə nəzər salaq. İqtidar belə bir kampaniyanı təşkil etməsini inkar edir. Daha çox cəmiyyətin təbii etirazları kimi qələmə verməyə çalışır. Kampaniyanın müxalifət liderlərinə və digər sərt tənqidçilərə qarşı edilməməsi bu baxımdan məqsədli taktikadır. Kampaniyada məhz o şəxslər hədəfə alınıb ki, onlar gerçəkdən də əks fikirdə olduqlarını gizlətmirlər.

Ancaq müşahidələrə əsasən bu kampaniyanı iqtidara yaxın qrupların və iqtidarın tərəfdarlarının etdiyi aydın görünür. Büdcə təşkilatlarında çalışan və ya büdcədən maliyyələşən müxtəlif sosial kateqoriyalı qrupların bu “ictimai linç” kampaniyasında fəal iştirakı təsadüfi ola bilməz.

Eyni zamanda sosial şəbəkələrdə geniş yayılan bu kampaniyanın təsirinə düşən şəxslər də az deyil. Az məlumatlı, “vətən, millət, dövlət” təbliğatından təsirlənən bəzi şəxslər də bu axına düşüb.

İqtidar bu kampaniya ilə əsasən müxalifəti hədəfə gətirmək, ona qarşı etimadsızlıq yaratmaq, siyasi gücünü zəiflətmək məqsədi güdür. Belə kampaniyanın təbii ki müəyyən izləri, təsirləri qala bilər. Yaxın keçmişdə OCCRP-nin "Azərbaycan Camaşırxanası" (Azerbaijani Laundromat) adlı gizli fond ilə bağlı araşdırması ətrafında aparılan kampaniya və digər buna bənzər korrupsiya əməlləri ilə bağlı araşdırmalar iqtidar üçün ictimai rəydə izsiz ötüşmədi.

Bu kampaniyanın psixoloji tərəfinə nəzər salaq. Cəmiyyətin fəal şəxslərin bu şəkildə hədəfə gətirilməsi mənəvi-psixoloji baxımdan bir terrordur. Bu kampaniyanın hədəfində olan şəxslər yəqin ki belə mənfi-psixoloji terrora hazırlıqlıdır. Hansı siyasi şəraitdə fəaliyyət göstərdiklərini və bu kimi hallarla qarşılaşmaq ehtimallarını öncədən bilirlər.

Bu kampaniyanın təşkilatçıları və təsirə düşən sadə insanlar “vətən xaini” deyilən şəxslərin özlərini, ailə üzvlərini təhqir edir, kəskin sözlərlə qınayır, aşağılayırlar. Bu mənəvi terrora yalnız həmin şəxslər deyil, onların ailə üzvləri, yaxınları da məruz qalır. Eyni zamanda bu “fəaliyyət” ölkədə gərginliyə, vətəndaşlar arasında düşmənçiliyə, nifrətə, pis rəftara yol açır.

Son olaraq, bu təhlükəli və zərərli kampaniyanın məqsədinə və nəticəsinə də nəzər salaq. Məqsəd 13 sentyabrda Azərbaycan-Ermənistan sərhəddində baş verən hərbi toqquşmanın doğurduğu müzakirələrin istiqamətini dəyişməkdir. Habelə, ictimai fəal şəxsləri tənqidlərdən çəkindirmək, onları daxili senzuraya məcbur etməkdir.

2 il öncə, 44 günlük müharibədə cəmiyyətin bütün yetkin insanları vahid iradə ortaya qoydu. Ölkənin bütün siyasi qüvvələri bir hədəfə istiqamət götürdü. Ancaq indiki hərbi toqquşmada fərqli yanaşma ortaya çıxdı. Ölkənin fəal insanları qələbə ilə yekunlaşan müharibədən sonra böyük siyasi, iqtisadi, sosial dəyişikliklərə ümid edirdi. Ölkədə iqtidar-müxalifət münasibətlərinin yeni müstəviyə çıxacağı gözləntisi var idi. Təəssüf ki iqtidarın şəhid ailələrinə, qazilərə, müharibə iştirakçılarına münüsibəti dəyişmədi. İşğaldan azad edilən ərazilərə səfərlərlə bağlı ayrıseçkilik, orada aparılan işlərdə şəffaflığın olmaması cəmiyyətdə narazılıqlar yaratdı. İqtidar xalqın iradəsi ilə qaznılan qələbənin siyasi və maddi mənfəətini öz inhisarına aldı. 44 günlük müharibə ilə Qarabağda qazanılmış böyük qələbə iqtidara nüfuz və reytiq qazandırmışdı. Hazırda isə cəmiyyətdə iqtidara olan öncəki münasibət dəyişir. İqtidar da bu halı görür və özünə qarşı yönələn tənqidləri müxtəlif metodlarla azaltmağa çalışır.

Dövlət qurumları bu kampaniyanı durdurmalıdır. “Virtual linç” aksiyası bir gün real həyatda da baş versə bunun fəsadlarını düşünmək lazımdır. Bu kimi kampaniyalardan təsirlənən vətəndaşlar, psixi sağlığı yerində olmayan fərdlər ölkədə yaşayan adı keçən şəxslərə hücum edə bilər. Habelə, ölkədə gərginlik yaratmaqda maraqlı olan xarici xüsusi xidmət orqanları da bu əlverişli fürsətdən faydalana və cinayət törədə bilərlər.

Ermənistanla sülh razılaşmasının imzalanmadığı, regionda çox ziddiyyətli və mürəkkəb hərbi-siyasi vəziyyətin davam etdiyi bir mərhələdə cəmiyyətin həmrəyliyinə, sabitliyinə xələl gətirən belə davranışlara yol vermək olmaz.