Quruda sülh, dənizdə sülh. Azərbaycanın qonşulara mesajı

Hələ 6 yanvarda 2020-ci ilin yekunlarına dair bir iclas keçirən Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev "ölkənin potensialını gücləndirəcək, iqtisadi və siyasi dividentlər gətirəcək və ölkənin inkişafı və regionun çiçəklənməsi üçün vacib olan yeni bir enerji layihəsi ilə bağlı məlumat verdi.

21 yanvarda Aşqabadda Azərbaycan Respublikası Hökuməti ilə Türkmənistan Hökuməti arasında Xəzər dənizindəki “Dostluq” yatağının karbohidrogen ehtiyatlarının birgə tədqiqi və işlənməsinə dair Anlaşma Memorandumu imzalandı.

Bundan 10 gün əvvəl Əliyev Moskvada Rusiya və Ermənistan prezidentləri ilə görüşdü və infrastruktur layihələri ilə qarşılıqlı faydalı regional əməkdaşlığı inkişaf etdirmək qərarını təsdiqlədi.

Beləliklə, Azərbaycan qonşularına yaxşı qonşuluq, məsuliyyət və tərəflərin maraqlarını nəzərə alma nümunələrini nümayiş etdirir və bu strategiya müsbət cavab verir.

Analitiklərin fikrincə, Azərbaycanın bu davranışı, xüsusən Xəzər dənizindəki mövcud həll olunmamış məsələlərin həllində İrana mesajdır.

""Dostluq" adlanan mübahisəli Xəzər yatağının (Azərbaycanda onu "Kəpəz", Türkmənistanda "Sərdar "adlandırırdılar) birgə işlənməsinə dair müqavilə Xəzərin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanın beş Xəzər dövləti tərəfindən 2018-ci ilin avqust ayında imzalanmasının nəticəsi oldu. Konvensiya qonşu dövlətlərin ikitərəfli əsasda dəniz dibinin delimitasiyası və ehtiyatlarının inkişafı ilə bağlı razılığa gəldiklərini əks etdirdi. Azərbaycan və Türkmənistan buna getdi. İran buna hələ nail olmayıb və Xəzərdəki Azərbaycan və Türkmənistana  ərazi iddialarından hələ geri çəkilməyib. Beləliklə, 21 yanvarda Azərbaycan və Türkmənistan mübahisəli məsələlərin necə həll ediləcəyi ilə bağlı İrana bir mesaj göndərdi”, - deyə Azərbaycan Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri İlham Şaban ASTNA-ya verdiyi açıqlamada bildirib.

Xatırladaq ki, 20 il əvvəl İran BP operatoru müqaviləsinə daxil olan “Araz-Alov-Şərq” sahəsində Azərbaycan geoloji gəmisinin tədqiqat aparmasına icazə verməmişdi və bu PSA dondurulmuşdu.

Vaxtilə İran Türkmənistanın Xəzər dənizində “Zarubej-Neft” və “Itera” ilə imzaladığı PSA müqaviləsini həyata keçirməsinə imkan verməmişdi.

“İran bu mübahisəli vəziyyətlərin həllinə iqtisadi baxımdan yanaşmadı, əksinə, siyasi məqsədlər güdür və hələ də mürəkkəb münasibətləri olan Qərblə bazarlıq edirdi. İran hələ də Xəzərin Azərbaycan və Türkmənistanla mənimsənilməsi məsələlərini həll etməyə cəhd göstərmir”, - deyə Şaban bildirib.

“Dostluğ”a gəldikdə, 1986-cı ildə kəşf edilmiş yatağın 1 iyul 1997-ci ildə SOCAR-ın “LUKoil” və “Rosneft” ilə müqaviləsinə daxil edildiyini xatırlatmaq lazımdır, lakin Aşqabadın etirazından sonra Rusiya Federasiyası bu razılaşmanı avqustun 6-da ləğv etdi. Türkmənistan həmin il sentyabrın 1-də “ExxonMobil” ilə bu sahənin işlənməsinə başlamağa çalışdı, lakin Amerika investoru bu mübahisəsi həll olunmayan layihəni həyata keçirmədi.

2012-ci ildə isə Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi Türkmənistanın bu sahəni beynəlxalq müqaviləyə daxil etmək cəhdinin qarşısını aldı. Bundan sonra tərəflər gerçək konstruktiv dialoqa başladılar.

Neft məsələləri üzrə ekspert Emin Axundzadə qeyd edib ki, 50-60 milyon ton neft və 30 milyard kubmetr qaz ehtiyatları olan “Dostluq” yatağı Azərbaycanla Türkmənistan arasındakı dəniz sərhədinin ortasında yerləşir və Xəzər hüquqi statusu müəyyən edilmədən istismar edilə bilməz. Amma 2018-ci ildə Xəzərin statusu müəyyən edildikdən sonra bu məsələnin həlli yaxınlaşmağa başladı.

“Azərbaycan və Türkmənistan uzun illərdir ki, neft və qaz ehtiyatlarından istifadə, onları dünya bazarlarına çıxarmaq və gəlir əldə etmək sahəsində hüquqi müstəvidə danışıqlar aparır. Tərəflər arasında 21 yanvar tarixində imzalanan sənəd tarixi əhəmiyyət kəsb edir, çünki dialoq və dostluq istəyi qalib gəldi”, - deyə Axundzadə hesab edir.

Hər iki neft ekspert “Dostluq” neftinin Bakı-Tbilisi-Ceyhan (BTC) neft kəməri ilə nəql edilə biləcəyinə inanır. Çünki 30 kilometrlik əlaqə ilə texniki cəhətdən “Azəri-Çıraq-Günəşli” infrastrukturu və BTC-yə çıxmaq asandır.

Axundzadənin sözlərinə görə, Memorandum Türkmənistanın bütün seqmentləri 2020-ci ilin sonunda işə başlayan Cənub Qaz Dəhlizinə qoşulmasına yol aça bilər.

“Türkmənistan təbii qaz ehtiyatlarına görə dünyada 4-cü yerdədir. Karbohidrogenlərin Azərbaycan ərazisindən keçməsinin sabitliyinə və təhlükəsizliyinə əmin olan Türkmənistan qazının ölkəmiz vasitəsilə nəqli barədə düşünə bilər”, - deyə analitik bildirib.

Lakin bunun üçün xeyli kapital qoyuluşları və xarici investorların dəstəyi lazımdır.

Aşqabadla telekonfrans zamanı Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev "Dostluq” layihəsi qonşularımızın və ölkələrimizin enerji təhlükəsizliyini gücləndirməyə və böyük ixrac imkanları açmağa kömək edəcək", - deyib.

Türkmənistan Prezidentinin sözlərinə görə, "memorandumun imzalanması Türkmənistanla Azərbaycan arasında Xəzərdəki enerji əməkdaşlığında prinsipial olaraq yeni bir mərhələ açır və bölgəmizə böyük xarici investisiyaların daxil olması üçün əlavə ciddi stimullar yaradır".

Rusiya Federasiyası Siyasi və İqtisadi Kommunikasiya Agentliyinin aparıcı analitiki Mixail Neyjmakov ASTNA-ya verdiyi müsahibəsində 21 yanvar tarixində Azərbaycan-Türkmənistan danışıqlarına aşağıdakı şərhi verib: “Xatırladaq ki, 2020-ci ildə Bakı ilə Aşqabad arasındakı təmaslar ikitərəfli əməkdaşlıqla bağlı olduqca müsbət gözləntilər yaratdı. Bu məsələdə Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun 2020-ci ilin mart ayında Azərbaycana rəsmi səfəri mühüm rol oynadı. İlham Əliyevlə Qurbanqulu Berdiməhəmmədovun danışıqlardan sonra imzalanmış Birgə Bəyanatında nəqliyyat və kommunikasiya sahəsindəki əməkdaşlığa (iki dövlətin xarici işlər nazirləri arasında keçirilən telefon danışıqları zamanı da, iyul 2020-ci ilin sonu) daha açıq vurğu edilmişdi. Orada eyni zamanda “gələcəkdə enerji layihələrini birlikdə inkişaf etdirmək və həyata keçirmək” niyyəti haqqında söz açılır.

Rusiyalı mütəxəssisin fikrincə, Türkmənistanda çıxarılan resursların xarici bazarlara tədarükündə Azərbaycanın rolunun gücləndirilməsi tranzit məsələləri ilə yanacaq-energetika sektorunun bir-birinə qarışmasına nümunədir.

"Xüsusilə Malayziya “Petronas”ı və İtaliyanın “Eni” şirkətinin törəməsi tərəfindən Türkmənistanda istehsal olunan neftin satın alınması üçün keçirilən tenderlərdə Azərbaycanın “SOCAR Trading” şirkətinin 2020-ci ilin sonunda qazandığını xatırlamaq olar", - deyə Neyjmakov qeyd edib.

Əlverişli logistikanın etirafı

Bu rusiyalı mütəxəssisin fikrincə, iki ölkənin nəqliyyat və kommunikasiya sahəsində əməkdaşlığı inkişaf etdirməyə hazır olması digər məsələlərdə dialoqun inkişafı üçün müsbət bir zəmin və hərəkətverici qüvvəyə çevrilib.

“Bu, prinsipcə, keçən yazda müzakirə olunan bir sıra populyar proqnozların əksinə, hətta koronavirus infeksiyasının yayılması fonunda 2020-ci ilin önəmli tendensiyalarından biridir: beynəlxalq oyunçular inkişafdakı qarşılıqlı əlaqəni araşdırmağa davam etdilər”, - deyə Neyjmakov vurğulayıb.

Bu sözləri təsdiqləmək üçün Azərbaycan Prezidentinin 21 yanvar tarixli çıxışından da sitat gətiririk: “Bu gün Türkmənistan və Azərbaycanın bu sahədəki məqsədyönlü fəaliyyətindən xəbər verən nəqliyyat və logistika infrastrukturunun yüksək səviyyəsini qeyd edirik. Bu, bölgəmizdə və hətta bölgədən uzaq, Avrasiya məkanında yerləşən bütün ölkələr üçün böyük imkanlar yaradır".

Onun fikrincə, nəqliyyat sektorundakı əməkdaşlıq "həm ölkələrimiz, həm də qonşularımız üçün böyük perspektivlər açır". 

 “Əminəm ki, gələcəkdə bölgəmizdəki mövcud vəziyyəti və yeni nəqliyyat marşrutlarının açılması ehtimalını nəzərə alaraq nəqliyyat və logistika əməkdaşlığı daha da yüksək səviyyəyə çatacaq. Düşünürəm ki, bu, bütün tərəfdaşlarımız və qonşularımız üçün əlavə fürsətlər yaradacaq”, - deyə Azərbaycan Prezidenti cümə axşamı Türkmənistan Prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədovla videokonfrans zamanı bildirib.

Yeni vəziyyət deyəndə Əliyev, məsələn, Qarabağ bölgəsində vəziyyətin həlli üçün Sülh Planının həyata keçirilməsi çərçivəsində Rusiya Federasiyası və Ermənistanla nəqliyyat dəhlizlərinin açılması barədə razılaşmaları, məsələn, dəmir yolu və avtomobil yolları vasitəsilə Meqridən Naxçıvana çıxış planlarını nəzərdə tutur. Bu, bölgə ölkələri üçün cəlbedici yeni bir marşrut halına gələcək, səyahət müddətini azaldacaq və beləliklə sərfəli logistika təklif edəcək. 

Azərbaycan, Türkmənistan, Türkiyə, Gürcüstan və Qazaxıstan artıq bir neçə ildir ki, Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TBNM) çərçivəsində işbirliklərini inkişaf etdirir. COVID-19 pandemiyasına baxmayaraq, 2020-ci ildə bu marşrut üzrə yükdaşımaları 2019-cu ildəkindən 20% çox olub və 4.8 milyon tona çatıb. Bunun 87%-i tranzit yüklərin payına düşür.

Belə ki, 2020-ci ildə Bakı-Türkmənbaşı-Bakı istiqamətində iri ölçülü nəqliyyat vasitələrinin (TIR) ​​sayı 2019-cu ildəki 24.970 ədədə qarşı 27.934 olub.

1 aprel 2020-ci ildən etibarən TBNM-in Azərbaycan-Gürcüstan dəmir yolu hissəsində güzəştli tariflər tətbiq olunur.

2020-ci ilin sonunadək həmçinin Azərbaycanın neft yükləmə terminalı Dübəndi (əsasən Türkmənistan hesabına) vasitəsilə nəql olunan neft və neft məhsullarının həcmində əhəmiyyətli bir artım qeydə alınıb - 498,577 ton. Bu, 2019-cu illə müqayisədə 1,5 dəfə çoxdur.

Türkmənistan bir sıra neft məhsullarının zənginləşdirilməsi və sonrakı ixracı üçün Bakı neft emalı zavoduna göndərilməsini bərpa etdi.

2021-ci ildə Türkmənistan BTC boru kəməri üçün 2020-ci ildəki təxminən 950 min tona qarşı 3 milyon tondan çox neft təmin edəcək ki, bu da Azərbaycanın nəqliyyat və logistika imkanlarını inkişaf etdirməkdə uğur hesab edilə bilər.

Söhbət “Şərqi Çeleken” yataqlarından (operator - Avstriyanın “Mitro International Ltd” şirkəti), “Blok 1” - Malayziyanın “Petronas” şirkətindən (“Qaragöl-Dəniz “Dəryabəkir” və “Məhtimqulu“ yataqları) və “Okarem” - İtalyan operatoru “Eni”dən gedir.

Azərbaycan və Türkmənistan Əfqanıstan istiqamətində “Lapis Lazuli” beynəlxalq nəqliyyat layihəsinin həyata keçirilməsi üzərində daim çalışır.

Beləliklə, bu ölkələrin effektiv qarşılıqlı əlaqəsi digər regional oyunçular üçün nümunə ola bilər və yeni perspektivli və cəlbedici layihələrlə nəticələnə bilər.- 0—