Pul tapmağı çətinləşdirən əsas faktor: hüquq

Şimaldan gələn xəbərlər müəyyən müddətdən bəri Türkiyəyə qarşı aparılan təbliğatın dozasının artdığını göstərir. Rəsmi Ankaranın verəcəyi reaksiya öz yerində dursun, ancaq prosesləri yaxından izləyən şərhçilərin bunu normal qarşılaması lazımdır. Çünki Qərb sistmeninin mühüm bir iqtisadi, hərbi və siyasi tərkib hissəsi olan Türkiyənin Rusiya ilə gedə biləcəyi yol 2023-cü ilin iyuluna qədər idi.

Moskvaya söz verilməsinə baxmayaraq, Türkiyədə müalicə edilən 5 Azov komandirinin prezident Zelenskiyə təhvil verilməsi Ankaranın getməsi lazım olan marşruta geri qayıtmasının çox mühüm örnəyini təşkil etmişdi. Halbuki, Rusiyanın Ukraynaya hücumuyla başlayan müharibənin ikinci ayında İstanbulda iki ölkə heyətlərini görüşdürməyə müvəffəq olan Türkiyə daha sonra “Taxıl dəhlizi”nin açılması və fasiləsiz işləməsi üçün əlindən gələn hər şeyi etmişdi.

Müharibə uzandıqca Türkiyənin bir az tez, bir az gec öz müttəfiqlərinin yanına qayıdacağı məlum idi və Rusiyanın bunu hesablamayaraq Türkiyənin, heç olmasa, Ukrayna ilə müharibə davam edərkən dostluq mövqeyində duracağını düzgün analiz edə bilməməsi mediası və analiz qurumları Marqarita Simonyanlarla Aleksandr Duqinlərin faşist tərzli qızışdırıcı şərhlərinin ümidinə qalmış Moskvanın günahıdır.

Sonra aylarda Türkiyəyə qarşı aparılan kampaniya da bu yanlış analizlərin təzahürüdür və əlbəttə ki, uzun müddət davam etməyəcək. Çünki sanksiyalar nə qədər əldən salırsa-salsın, Türkiyədən ümidini itirməyən Rusiyanın, digər tərəfdən, burada ki investisiyalarının taleyini düşünərək cənub qonşusundan tamamilə vaz keçməsi mümkün olmayacaq.

Bakı ilə Moskva arasındakı qardaşlıq o qədər dərinləşib ki, Türkiyəyə qarşı Azərbaycan mediasının apardığı təbliğatla Rusiya mediasının apardığı təbliğat arasında heç bir semantika fərqi yoxdur. Ona görə səbrli olmaq lazımdır, “kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın” Vladimir Putin düyməyə basacaq və təbliğat dayanacaq. Azərbaycan isə avtomatik şəkildə Rusiyanın dalınca gedərək təbliğatı dayandıracaq.

İqtisadiyyat sahəsində təsirli tədbir görə bilməyərək son iki ayda xəzinə və maliyyə naziri Mehmet Şimşekin “pripiska” rəqəmlərinə ümid  bağlayan hökumətin 8 ildən sonra İnvestisiya Məşvərət Komitəsini iclasa çağırmasının və iclasa Qərb ölkələrindən mühüm sərmayə sahiblərinin dəvət edilməsinin dərdə tam şəkildə çarə olmayacağını başda dövlət başçısı olmaqla, hökumət üzvləri də parlament də QHT-lər də media nümayəndələri də yaxşı bilirlər.

Hələ 1990-cı illərin əvvəlində Beynəlxalq Valyuta Fondu baş nazir Süleyman Dəmirələ çox yox, 1 milyard dollar kredit verəndə “dövlətin məsrəflərini minimuma endirmək” şərti qoyur, ondan sonra pulu verirdi. Ancaq nəyin bahasına olursa-olsun, iqtidara qayıtmaq üçün dövlətin tarazlıq mexanizmlərini alt-üst edən Süleyman Dəmirəlin qadınları 38, kişiləri 43 yaşında pensiyaya çıxarması təbii sərvətləri olmadan inkişaf etdirilməyə çalışılan Türkiyə iqtisadiyyatını dalbadal böhranlara sürükləyərkən 2003-2011-ci illər arasında dövlətin əlindəki bütün malları sataraq işlərin əl-ayağını nisbətən toplayan Ərdoğan hökumətləri daha sonra dövlətin məsrəflərini astronomik səviyyəyə çıxarınca işlər dalana dirəndi.

Türkiyənin bu gün borc tapa bilməməsinin əsas səbəbi də “dövlətin məsrəflərinə xərcləmək üçün” heç kimin borc vermək istəməməsidir. Yəqin кi bundan təbii heç nə ola bilməz.

Hüquq sahəsində getdikcə bərbadlaşan durum, nə Konstitusiya Məhkəməsi,  nə də Avropa İnsan Haqları Məhkəməsinin icrası məcbur hökmlərinin həyata keçirilməməsi xaricdən pul tapmağı çətinləşdirən başqa bir faktordur. Bu örnəklərə baxarsınızmı: Konstitusiya Məhkəməsi Türkiyə İşçi Partiyasından millət vəkili seçilməsinə baxmayaraq, həbsdən azad edilmədiyinə görə parlamentarlıq vəzifəsini yerinə yetirə bilməyən Can Atalay üçün dalbadal hökmlər çıxarsa, da Ali Məhkəmə bu hökmləri vecinə almadığı kimi, parlamentin vitse-spikeri Bəkir Bozdağ xalqın seçdiyi bir şəxsin millət vəkilliyinin başa çatmasıyla bağlı qərarı Türkiyə Böyük Millət Məclisində oxumaqdan əsla ar etmir.

Belə olan halda hansı sərmayə sahibi öz millət vəkilini təkidlə həbsdə saxlayan bir ölkəyə investisiya gətirir, sabah problem çıxsa, o sərmayə sahibinin haqlarını hansı məhkəmə qoruyacaq?

Bu atmosferdə iqtidar partiyası lideri və dövlət başçısı Ərdoğan ana müxalifətə hücumları kəskinləşdirərkən siyasi islamın 14 may 2023-də dünyəvi Cümhuriyyət Xalq Partiyasının qanadları altında parlamentə girməyə müvəffəq olmuş cırtdan partiyalar yenidən AKP-yə qayıtmağın yollarını axtarır.

Axtarış uzun sürməyəcək və keçmiş baş nazir Əhməd Davutoğlunun, baş nazirin keçmiş müavini Əli Babacanın lövhə partiyalarının yaxın vaxtlarda öz mənşələrinə qayıdacağını görəcəksiniz.

Bunlar ölkədə dünyəviliklə siyasi islam arasındakı ziddiyyəti daha da dərinləşdirən örnəklər olacaq...