Media-icmal 06.10.2016

Azərbaycanın müstəqillik qazanmasında Heydər Əliyevin rolu, iqtisadiyyatda dollarlaşmanın yüksəlməsi, ölkə iqtisadiyyatının iflic olma səbəbləri, işsizlik sığortası haqqında qanunun olmaması, bank sisteminin durumu bugünkü medianın aparıcı mövzusudur.

Heydər Əliyev-müstəqillyi qazandıran şəxs

“Azərbyacan” qəzeti “Azərbaycanın taleyini yalnız xalq müəyyənləşdirir”

(http://www.azerbaijan-news.az/index.php?mod=3&id=106976) sərlövhəli məqalə ilə çıxış edir. Məqalə ölkənin taleyinin yalnız xalqın əlində olmasının mahiyyətinə həsr edilib.

Müəllif xatırladır ki, bu il Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi əldə etməsinin 25 ili tamam olur və bu azadlığın qazanılmasında mərhum prezident Heydər Əliyevin xüsusi rolu olduğu vurğulanır: “XX əsr tariximizin fenomen şəxsiyyəti olan Heydər Əliyev müdrik lider kimi xalqı tarixən can atdığı müstəqillik idealına qovuşdurmuş, mütərəqqi tarixi ənənə əsasında yeni dövlətçilik konsepsiyasını irəli sürmüşdür”.

Məqalədə 1991-ci il oktyabrın 18-də “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”nın qəbul edildiyi vurğulanır. Həm də qeyd olunur ki, Konstitusiya Aktında ölkənin rəsmi olaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi və müstəqil respublika elan etmişdir. Həmin aktda eyni zamanda Azərbaycan xalqının idarəetmə formasını seçmək, başqa xalqlarla münasibətlərini müəyyənləşdirmək, siyasi, iqtisadi və mədəni həyatını tarixi və milli ənənələrinə, ümumbəşəri dəyərlərə uyğun sürmək hüququ təsbit olunmuşdur.

Daha sonra məqalədə “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında Konstitusiya Aktı”nda Azərbaycan xalqının müstəqil, dünyəvi, demokratik, hüquqi və unitar dövlət yaratma yolunu tutması fikrinin əksini tapması nəzərə çatdırılır.

Bütün bunlara baxmayaraq, müəllifə görə, o zaman ölkənin müstəqilliyi deklorativ xarakter daşıyıb, de-yure müstəqillik bəyan olunsa da de-fakto müstəqil dövlət kimi yaşamasında və müstəqil siyasət yeritməsində ciddi problemlər mövcud idi.

Müəllif  bunu 1992-93-cü illərdə ölkəyə başçılıq etmiş rəhbərliyin fəaliyyəti ilə əlaqələndirir: “AXC-Müsavat iqtidarının yarıtmaz fəaliyyəti ölkədə ictimai həyatın müxtəlif sahələrində hərc-mərcliyin baş alıb getməsinə, cinayətkar ünsürlərin mütəşəkkil fəaliyyətinə, silahlı qruplaşmaların cövlan etməsinə münbit şərait formalaşdırmış, daxildə qeyri-sabit və təhlükəli vəziyyətin yaranmasına səbəb olmuşdu”. Müəllif deyir ki, ölkədə qanunçuluğun, hüquq qaydalarının son dərəcə zəif olması, dövlət idarəçiliyinin iflic vəziyyətə düşməsi, ayrı-ayrı siyasətçilərin “könüllü döyüşçü” adı altında qanunsuz silahlı dəstələr yaratması nəticə etibarı ilə hakimiyyətdə olan qüvvələrin iflasını daha da sürətləndirirdi.

Müəllif düşünür ki, Azərbaycan xalqı belə ağır dönəmdə çıxış yolunu Heydər Əliyevin hakimiyyət sükanı arxasına keçməsində gördü. Daha sonra müəllif  1993-cü ilin yayında H.Əliyevin hakimiyyətə gəlməsi, ölkədə görülən işlər barədə danışır.

Müəllif indiki prezident İlham Əliyevin 13 illik prezidentlik dövrünü  yeni bir idarəçilik məktəbi” dövrü kimi səciyyələndirir. Bu 25 ildə Azərbaycanın güclü dövlətlər sırasına daxil olduğunu İ.Əliyevdən sitat gətirməklə gücləndirir: “Bu il müstəqilliyimizin bərpasının 25 illiyini qeyd edəcəyik və nəticələr də göz qabağındadır. Biz əsrlər boyu başqa dövlətlərin tərkibində yaşamışıq və o dövrü indiki dövrlə müqayisə edəndə görürük ki, ən sürətli inkişaf dövrü müstəqillik dövrüdür. Nəyə görə? Çünki taleyimiz öz əlimizdədir”.

Məqalənin qalan bütün hissəsində müəllif 25 il ərzində ölkə rəhbərlyinin gördüyü beynəlxalq və yerli əhəmiyyəli fəliyyətindən bəhs edir.  

Bu, manatın əhəmiyyətsizliyi deməkdir

“Azdlıqinfo” saytı isə “Azərbaycanda dollarlaşma dərəcəsi 82%-ə yüksəlib” sərlövhəli məqalədə (http://www.azadliq.info/159251.html) ölkənin maliyyə həyatında dollarlaşmanın yüksək həddə çatmasını ekspert Nemət Əliyevlə müzakirə edir.

Müəllif deyir ki, Azərbaycan əhalisinin bank əmanətlərinin strukturunda dollarlaşma dərəcəsi 2016-cı il sentyabrın 1-nə 81,6% təşkil edib. Bundan irəli gələrək müəllifin  dollarlaşmanın bu həddə çatmasının iqtisadiyyata nə vəd etməsini ekspert dəyərləndirir.

Ekspert N.Əliyev ölkə iqtisadiyyatında dollarlaşmanın 82%-ə çatmasına səbəb kimi əməliyyatların böyük əksəriyyətinin dollarla aparılmasını göstərir. Ekspert bəyan edir ki, bu, həm də ölkənin iqtisadi həyatında manatın əhəmiyyətinin azalması anlamı deməkdir: “Aydın olur ki, Mərkəzi Bank manatı gərəksiz bir vasitəyə çevirib. Hökumətin Mərkəzi Bankın qəbul etdiyi qərarlar bu həddə gətirib çatdırıb. Əgər bir müddət əvvəl müəyyən addımlar atmaq hesabına nəticələr əldə etmək mümkün idisə, həmin o addımların müsbət nəticələr verəcəyi az inandırıcıdır”

Ekspert bundan sonra vəziyyətin daha da ağırlaşacağı, daha heç bir imitasiya addımlarının effektli olmayacağı düşüncəsindədir. Onun fikrincə, bu durum daxili bazarın belə müstəqil olmamasını deməyə tam əsas verir: “İqtisadiyyatın dollarlaşması daxili bazarın xarici valyutadan asılı olması anlamına gəlir. Belə çıxır ki, ölkə daxilində qiymətlərin səviyyəsinə xarici faktorların təsiri daha əhəmiyyətli olacaq”.

Ekspert burada bütünlükdə xalqın iqtisadi həyatına mənfi təsir edəcək ciddi bir məqama da aydınlıq gətirir: “Bu qiymət səviyyəsinin nəzarətdən çıxması, əhalinin vəziyyətinin daha da ağırlaşması deməkdir. Bundan sonrakı dövrdə heç olmasa real islahatlar aparılmalıdır. Baxmayaraq ki, artıq qısa müddətə real nəticələrə nail olmaq imkanı çox aşağı düşüb. Amma yenə də müəyyən addımlar ataraq qeyri-neft sektorunun inkişafına nail olmaq olar”.

İşsizlik üzrə sığorta 2017-də də əlçatan deyil

“Exo” qəzetində isə “Azərbaycanda işsizlik üzrə sığorta 2017-ci ildə” sərlövhəli (http://ru.echo.az/?p=34950) məqalə oxumaq olar.

“İşsizlik üzrə sığorta”ya dair qanun layihəsi ona görə təxirə salınır ki, maraqlı tərəflər bu məsələdə ortaq məxrəcə gələ bilmirlər. Maraqlı tərəflər deyəndə isə Əmək və Əhalinin Sosial Məşğulluğu, Maliyyə nazirlikləri və sğıorta şirkətləri nəzərdə tutulur”. Ekspert Nəriman Ağayev bu sahədə durumu qəzetə belə şərh edir.

Ekspert həm də bu düşüncədədir ki, işsizlik üzrə sığorta məsələsi 2017-ci ildə də əlçatan olmayacaq, proses uzanacaq. 

N.Ağayev bunu xüsusi vurğulayır ki, işsizliyə görə vəsaitin ödənilməsi işsizlik üzrə sığortanı əvəz edə bilməz. Ekspert deyir ki, işsizliyə görə müavinət yalnız bununla bağlı müraciət edən şəxslərə ödənilir, sığorta isə hamıya aiddir: “İşsizlik üzrə sığorta əgər təcrübi olaraq gerçəkləşə bilsə olduqca yaxşı normadır. Azərbaycanda 10 ildir ki, tibbi sığortadan danışılırdı, yalnız bu günlərdə təcrübi olaraq işə düşüb, həm də tam həcmdə yox. İndi işsizlik üzrə də pilot lahiyələr həyata keçirərək bunun necə işləyəcəyini müəyyən etmək olar”.

Ekspert deyir ki, bu təcrübə özünü belə göstərəcək ki, bütün işqabiliyyətli əhali sığortalanacaq, vətəndaş öz günahı olmadan iş yerini itirdikdə ona müəyyən məbləğlər ödəniləcək.

Müəllif deyir ki, Əmək və Əhalinin Sosial Məşğulluğu Nazirliyi “İşsizlik üzrə sığorta haqqında” qanun layihəsini hazırlaya və bu sənəd parlamentin payız sessiyasında müzakirə edilə, yeni sistem isə 2017-ci ildə tətbiq edilə bilər. Müəllif deyir ki, layihəyə əsasən sığorta ödənişi sığortalanan şəxsin əmək haqqının 1%-nə bərabər olacaq, bunun yarasını iş verən, yarısını isə işçi ödəyəcək.

İiqtisadiyyatın iflic olma səbəbi: maliyyə böhranı və inhisar

“Novaya Vremya” qəzeti isə “Maliyyə böhranı və inhisarçılar iqtisadiyyatı iflic edirlər” (http://www.novoye-vremya.com/w68081/.../#.V_VAeuh97IU) sərlövhəli məqalədə ölkə iqtisadiyyatının problemlərini müzakirə edir. 

Müəllif ölkənin maliyyə ehtiyatlarının, o cümlədən Mərkəzi Bankın (MB) ehtiyatlarının azalmasına toxunur və ekspertlərə istinadən vurğulayır ki, belə davam edərsə ölkə ehtiyatsız qala biləcək. Müəllif xatırladır ki, MB-nin ehtiyatları 4 milyarda enib və belə bir hədd bir də 2008-ci ildə qeydə alınıb. 

Daha sonra müəllif bu günlərdə istehlak bazarında ətin qiymətinin 1 manat bahalaşdığını,  sümüklü ətin kiloqramını 9, sümüksiz ətin isə 11 manata satıldığını vurğulayır:  “Yerli bazarda istehsal inhisarçısı olan “Azərsun Holdinq” isə ötən bazar istehsal etdiyi malların qiymətlərini qaldırıb. Bütün mallara yeni qiymətlər qoyulub, bahalaşma 5-20 qəpik arasındadır”. 

Hökumət rəsmilərinin qiymətlərin artmayacağı haqda bəyanatlarına baxmayaraq, qiymətlərin artdığı xüsusi vurğulanır. 

Müəllif deyir ki, qiymətləri inhisarçılar qaldırır, bu inhisarçıların kimliyini isə Azərbaycan xalqının yaxşı bildiyi deyilir. Müəllifə görə, bu inhisarçılara qarşı səmərəli mübarizə aparılmır: “Amma əsl qiymət artımı hələ indi başlanır. Dərmandan məktəbli geyiminə, turist putyovkalarından mebelə qədər hər şey bahalaşacaq. Burada gec və ya tez qiymət artımından qaçmaq mümkün olmayacaq”.

Miflisləşmə banklara etimadı dağıdır

“Yeni Müsavat” qəzeti isə “Bankların sayı azalmalıdır, ancaq..” sərlövhəli

(http://musavat.com/news/iqtisadiyyat/banklarin-sayi-azalmalidir-ancaq-) məqalədə eskpert Vüqar Bayramovla ölkənin bank sisteminin indiki durumunu müzakirə edir.

  Ekspert deyir ki, neft bumu dövründə dayanıqlı olmayan bankların bu sektora daxil olmaları nəticə etibarilə prosesə mənfi təsir göstərib. Onun fikrincə, bu mənada bankların bağlanması gözlənilən idi: “Bundan öncə də əvvəlki illərdə bankların bağlanması təhlükəsinin deyirdik. Həmin dövrdə Azərbaycanda 43 bank fəaliyyət göstərirdi. Bu rəqəm Azərbaycan iqtisadiyyatının miqyası ilə müqayisədə yüksək, say etibarilə çox idi. O baxımdan bankların sayının azalması vacib idi”.

Ekspertə görə, neft bumunun başa çatması ilə bankların müflis olması prosesi də başladı. V.Bayramov son aylar ərzində 11 bankın bağlandığını, hazırda  32 bankın qaldığını deyib: “Ancaq güman olunur ki, azalmalar davam edəcək”.

V.Bayramov belə hesab edir ki, hazırkı prosesdə müflisləşmənin aradan qaldırılması və bankların birləşməyə sövq olunması daha faydalıdır. Ekspert deyir ki, müflis olmanın bir çox neqativ tərəfləri var: “Bankların müflis olması likvidliyi və onlara inamı azaldır. Ona görə də proses müflisləşmə yolu ilə deyil, birləşmə yolu ilə davam edərsə nəticə etibarilə itirən olmaz”.

Ekspertə görə, xüsusən birləşən banklara vergi güzəştlərinin tətbiqi, kredit resurslarına çıxış imkanlarının artırılması, güzəştli kreditlərin verilməsi daha səmərəli olardı.