Məsələnin dəyəri – kiminsə həyatı

Venesuela prezidenti Nikolas Maduro ölkəsində faciəvi dərman çatışmazlığı ilə əlaqədar yardım çağırışı ilə BMT-yə müraciət edib, xəbəri Deutsche Welle yayıb. 24 mart cümə günü televiziya vasitəsilə xalqa müraciət edən prezident bildirib ki, beynəlxalq təşkilata bu problemi həll etmək xahişi ilə müraciət göndərib.

Azərbaycan kimi, "neft iynəsi" üstündə oturan, xammal satışından qazanan Venesuela da dünyada neft qiymətlərinin kəskin şəkildə düşdüyü gündən etibarən dərin iqtisadi böhran vəziyyətindədir. Bu vəziyyət ərzaq qıtlığına və hiperinflyasiyaya gətirib çıxarıb. Venesuelalılar zəruri dərmanlara olan təcili ehtiyacdan danışırlar. Onlar yalnız həddindən artıq yüksək qiymətə qara bazarda və ya xaricdə tapılır.

Cənab Maduronun ötən ilin oktyabrında Bakıda görüşdüyü Azərbaycanlı həmkarı İlham Əliyevə humanitar yardım üçün müraciət edib-etmədiyi məlum deyil. Ölkənin diplomatik mənbələri bu barədə heç nə demir. Bəs belə bir şey baş verərsə, necə olacaq?

Azərbaycanda da vəziyyət ən az Venesuelada olduğu qədər acınacaqlıdır. Manatın güclü devalvasiyası dalğası təkcə bank sisteminə deyil, həm də ölkənin əczaçılıq bazarına ağır zərbə vurub. Bir sıra bankların müflisliyinə dözmək olarsa (əmanətləri saxlamaq üçün başqa kredit təşkilatları var, təki, pul olsun), dərmansız, xüsusən xroniki xəstələr, heç cür ötüşə bilməz. Hazırda apteklərdə dərman çatışmazlığı reallığa çevrilib.

Sosial şəbəkələrdə gedən müzakirələrdən göründüyü kimi, insanlar antibiotik, ağrıkəsici, ürək, allergiya xəstələri üçün dərmanların çatışmazlığı ilə qarşılaşıblar. “Kuprenil” preparatı ümumiyyətlə aptek rəflərindən yoxa çıxıb. Bu dərmandan nadir genetik xəstəlik olan Vilson-Konovalovun (orqanizmdə mis mübadiləsinin pozulması ilə bağlıdır), həmçinin revmatoid artritin müalicəsində və kimyəvi maddələrdən zəhərlənmə hallarında terapiya zamanı istifadə olunur. Onkologiyada istifadə olunan və leykozların müalicəsi üçün səmərəli preparat olan “Daunorubitsin”i də baha da olsa tapmaq olmur.

Vəziyyət o dərəcədə ciddidir ki, çox vaxt kəskin sosial problemləri qiymətləndirməkdən çəkinən Heydər Əliyevin rəsmi bioqrafı, publisist və Milli Məclisin deputatı Elmira Axundova da şərh verməyə bilməyib. Görünür, bizdə satılan dərmanların keyfiyyəti məsələsi onu da “boğaza gətirib”. Parlamentarinin sözlərinə görə, milli valyutanın devalvasiyasından sonra Avropa istehsalı olan bəzi orijinal dərmanlar satışdan qalxıb. Onların yerinə Hindistandan, Türkiyədən, Çindən ucuzlu analoqlarını gətirirlər və orijinal qiymətinə satırlar.

İqtisadçı ekspert Samir Əliyevin Turan-a verdiyi məlumata görə, ölkədə maliyyə böhranı faktiki olaraq hökumətin dərman vasitələrinin qiymətlərinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi proqramını uğursuzluğa düçar edib. Məlum olduğu kimi, dərman preparatlarının 98%-i xaricdən alınır. Milli valyutanın məzənnəsindən asılı olaraq onların qiymətləri əsasən artış istiqamətində dəyişir. Buna görə hazırki şəraitdə dərman qiymətlərinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi haqqında danışmağa dəyməz. Aparılan monitorinqə əsasən, son vaxtlar dərmanların təxminən 10-15%-nin qiymətləri bahalaşıb, 20%-i ümumiyyətlə bazardan yoxa çıxıb. Distribyutorların inkişaf etmiş ölkələrdəki əczaçılıq şirkətləri ilə dərmanların tərkibi haqqında razılaşdığı faktlar məlumdur, bu da onlara dərmanın qiymətini salaraq, onu ölkədə orijinal adla satmasına imkan verir.

Ekspertin sözlərinə görə, dərman idxalı ilə məşğul olan şirkətlərin anbarlarında məhsul həcmi və çeşidləri kəskin şəkildə azalıb. Rəsmi statistikaya əsasən, 2015-ci ildə Azərbaycana 14,7 min ton əczaçılıq məhsulu gətirilib, ötən ilin yekunlarına görə bu rəqəm 11 min ton təşkil edib. Deməli, dərman idxalının həcmi 3,7 ton azalıb. Faktiki olaraq, əczaçılıq bazarı təmizlənir: müəyyən əczaçılıq şirkətlərinin orijinal preparatları apteklərdən sıxışdırılıb çıxarılır ki, onlar Çin və ya Hindistan istehsalçılarının generikləri ilə əvəz olunsun.

Tibb elmləri doktoru Adil Qeybulla əmindir ki, hər bir xəstənin əczaçılıq bazarında mövcud olan preparatlardan hansını qəbul etməyi seçmək hüququ var, axı müalicənin keyfiyyəti də dərmanın keyfiyyətindən asılıdır. Qiymətləri tənzimlənən bütün preparatları dozasından və istehsalçı şirkətdən asılı olaraq üç qiymət kateqoriyasına bölmək olar. Bu gün məhz üçüncü qiymət kateqoriyasına aid preparatların çatışmazlığı müşahidə olunur. Söhbət məşhur əczaçılıq şirkətlərinin orijinal dərmanlarından gedir.

“Məsələ ondadır ki, ucuz generiklərin keyfiyyəti həmişə sual altındadır. Mən bir həkim olaraq bildirirəm ki, İsveçrə preparatı ilə Hindistan generikini götürsək, bu, iki fərqli şey olacaq. Əslində xammal da eynidir, tərkibindəki komponentlər də eynidir, bu preparatların təsiri isə tamamilə fərqlidir – təsir müddəti, orqanizmdə toplanma, yığılma effekti – bütün bunlar fərqlənir”, deyə Qeybulla izah edib.

Turan-ın həmsöhbətlərinin ümumi fikrinə əsasən, dərman vasitələrinin qiymətlərinin dövlət tərəfindən tənzimlənməsini ləğv etmək, bu bazarda sağlam rəqabət yaratmaq, ölkədə inhisarı və əczaçılıq mafiyasını aradan qaldırmaq lazımdır. Qiymət dolların və avronun məzənnəsindən asılıdırsa, onu necə tənzimləmək olar? Vəziyyətin normallaşdırılması üçün konkret addımlar atılmasa, inhisarçılar ölkəni keyfiyyətsiz dərmanlarla dolduracaqlar. Orijinal dərmanlar üçün xaricə getmək lazım gələcək...