Qaçqınlar qanunsuz zəbt etdikləri mənzilləri Qarabağın azad edilməsinin beşinci ilində də tutmağa davam edirlər

2017-ci ildə Sumqayıt Şəhər Məhkəməsi Qubadlıdan qaçqın olan Əliyevlər ailəsinin (Əkbər, Sərvinaz, Ramil və daha iki ailə üzvü) 12-ci mikrorayon, ev 7A, mənzil 35 ünvanında qanunsuz tutduğu mənzildən çıxarılması barədə qərar qəbul edib. Məhkəmə əmlakın qanuni sahibinə- Səmayə Əliyevaya qaytarılması barədə qərar qəbul edib.

Lakin Ədliyyə Nazirliyi prezidentin 1 iyul 2004-cü il tarixli fərmanına istinad edərək işə müdaxilə edib. Fərmanla qaçqınların yaşayış və iş şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün dövlət proqramı təsdiqlənib. Bu fərmana əsasən, alternativ yaşayış yeri olmayan qaçqınlar icra hakimiyyəti onlara başqa mənzil verənə qədər çıxarıla bilməzlər.

Səmayə Əliyevanın ağır vəziyyəti nəzərə alınmayıb. O, uzun illərdir mənzil kirayələməyə məcbur olaraq, xərcləri öz gəlirindən ödəyib. Tədricən onun vəziyyətilə əlaqədar yaranan stress Əliyevlər ailəsinin sağlamlığına da təsir edib, icarənin maliyyə yükünə tibbi xərcləri də əlavə edib.

2021-ci ildə Qarabağ azad edildikdən sonra S. Əliyeva Sumqayıt İcra Hakimiyyətinə müraciət edərək, 70 kvadrat metrlik üçotaqlı mənzilinə qanuni hüququ olduğunu xatırladıb. O hesab edib ki, nəhayət, evini geri almağın vaxtı çatıb. Lakin İcra Hakimiyyətindən cavab veriblər  ki, qaçqınlar üçün mənzil bölgüsü Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət  Komitəsinin yurisdiksiyasına aiddir və bu məsələyə öz vaxtında baxacaq. O vaxta qədər məhkəmə qərarının icrası qeyri-mümkün hesab olunub.

Əliyeva Ali Məhkəməyə müraciət edib. 27 noyabr 2024-cü il tarixli ərizəsində qeyd edib ki,  20 ildir ki, onun mənzilini qaçqınlar zəbt ediblər. O, qaçqınların başqa mənzilinin olduğuna və onun əmlakını mənfəət əldə etmək üçün icarəyə verdiklərinə dair sübutlar da təqdim edib. Əliyeva qanuni olaraq ona məxsus olan mənzilin qaytarılmasını, həmçinin əmlakın dəyərinin (83 000 manat) və itirilmiş icarə gəlirinin (ayda 350 manat) ödənilməsini tələb edib.

Əliyeva maddi və mənəvi ziyana görə ümumilikdə 108 200 manat təzminat tələb edib, öz iddialarını Sumqayıt İcra Hakimiyyətinə və qaçqınların maraqlarını təmsil edən Maliyyə Nazirliyinə göndərib.

Ali Məhkəmə Bakı Məhkəməsi və Apellyasiya Məhkəməsi də daxil olmaqla, aşağı məhkəmə instansiyalarının əvvəlki qərarlarına yenidən baxıb və Əliyevanın xeyrinə qərarları qüvvədə saxlayıb. Məhkəmə qaçqınların çıxarılması və  qanuni əmlakından məhrum edilməsilə əlaqədar ona dəyən zərərə görə maddi təzminat ödənilməsi barədə qərar qəbul edib.

Məhkəmənin ən yüksək səviyyədə qərar qəbul etməsinə baxmayaraq, Əliyeva hələ də öz mənzilini geri ala bilmir. O, öz hüquqlarının müdafiəsinə köməklik göstərilməsi üçün Turan-a müraciət edib.

Bakıda oxşar hadisə

Daha bir məhkəmə çəkişməsi Bəxtiyar Əhmədovla bağlıdır. Onun Bakının Yasamal rayonundakı (Yeni Yasamal yaşayış massivi, ev 7, mənzil 70) mənzilini Şuşa qaçqınları Əkbər Vəzirov və onun ailəsi tutub.  2022-ci ildə Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət  Komitəsindən Əhmədova bildiriblər ki, 1 iyul 2004-cü il tarixli, 298  nömrəli fərmana əsasən, qaçqınlar tutduqları mənzillərdən çıxarıla bilməzlər. Komitə Əhmədovu səbrli olmağa çağırıb, qaçqınlar azad edilmiş torpaqlarda məskunlaşdıqdan sonra onun əmlakının qaytarılacağına söz verib.

"Azad edilmiş rayonlarda keçmiş qaçqınlar üçün qəsəbələr tikilir, orada Vəzirovlar ailəsi oraya köçürüləcək. Xahiş edirəm bunu nəzərə alın", - Komitənin cavabında bildirilib.

Əhmədov da iddia qaldırıb və Apellyasiya Məhkəməsi onun xeyrinə qərar çıxararaq 65 kvadrat metr sahəsi olan mənzilini tələb etmək hüququnu təsdiqləyib. Lakin o, hələ də məhkəmənin qərarını icra edə bilmir.

Mülkiyyət sahibi özünün əmlak hüquqlarının pozulduğunu əsas gətirərək əvvəlki qərarların yerinə yetirilməməsinə görə Apellyasiya Məhkəməsinə şikayət edib. Əhmədov maddi və mənəvi ziyanın ödənilməsini tələb etmək niyyətindədir (məbləğ hələ müəyyənləşdirilməyib) və Turan-a bildirib ki, işi Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinə çıxara bilər.

Hüquqi perspektiv

Əliyevanı və Əhmədovu təmsil edən vəkil Rəsul Cəfərov Konstitusiyanın 129-cu maddəsini qeyd edib. Bu maddə məhkəmə qərarlarının icrasını nəzərdə tutur və qərarların icra edilməməsinə görə cərimələr təyin edir. 2017-ci ildə Konstitusiya Məhkəməsinin Plenumunun açıqlamasında deyilib ki, məhkəmə qərarlarının icra edilməməsi üçün heç bir əsas yoxdur ki, bu da bütün dövlət orqanlarına, o cümlədən qaçqınların tutduqları mənzillərlə bağlı işlərə şamil edilir.

Cəfərov bildirir ki, Qarabağ azad edildiyi və məcburi köçkünlər üçün yaşayış məntəqələri tikildiyi üçün humanitar problemlərə istinadlar artıq aktual deyil. O həmçinin öz icmalı çərçivəsində həll olunmamış iki əlavə analoji xarakterli əmlak mübahisəsini qeyd edib.

"Vətəndaşların qanunsuz səbəblərə görə mülkiyyət hüququndan məhrum edilməsi Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının ədalətli məhkəmə araşdırmasına zəmanət verən 6-cı maddəsini və şəxsi həyata və mənzil hüququna hörmətə zəmanət verən 8-ci maddəsini pozur. Azərbaycan bu Konvensiyanın iştirakçısıdır", - Cəfərov bildirib.

Sistemli problem

Onilliklər boyu qaçqınların zəbt etdikləri mənzillərlə bağlı çoxsaylı faciəli hekayələr və hökumətin əmlakı qanuni sahiblərinə qaytarmaq istəməməsi Azərbaycanda mülkiyyət hüquqlarının hüquqi və konstitusion müdafiəsinin qeyri-adekvatlığını ortaya qoyur. Kifayət qədər maliyyə və tikinti resurslarına baxmayaraq, dövlət indiyədək bu sosial problemi həll etməyib.

Qanuni sahiblər öz evlərinə girə bilmədikləri üçün mənzillərinə uzaqdan baxmağa davam edirlər. Ədalət əvəzinə bürokratik cavablar alırlar. Kirayə mənzillərdə yaşadıqları illər ərzində onların sağlamlığı və maliyyə imkanları tükənir və nəhayət, mənzillərini geri aldıqda bahalı təmir işləri tələb olunur.

Bu reallıq dövlət siyasətində sosial məsələlərin prioritet olması və vətəndaşların rifahının ardıcıl yüksəldilməsi ilə bağlı prezidentin fikirləri ilə kəskin ziddiyyət təşkil edir.

Ali Məhkəmə Qərar

Qacqınkom