2024-cü ildə Azərbaycanda gender bərabərliyi: davamlı problem

2024-cü ildə Azərbaycanda qadınlara qarşı zorakılıq vacib bir problem olaraq qalmaqda davam etdi və cəmiyyətin və siyasətin diqqət mərkəzində yer aldı. Görülən əhəmiyyətli irəliləyişlərə baxmayaraq, sistemli problemlər hələ də mövcuddur və hərtərəfli islahatların təcili zəruriliyini vurğulayır.

Qadınlara qarşı zorakılıq geniş yayılmış problem olaraq qalır. 2024-cü ilin ilk yarısında dəstək mərkəzləri məişət zorakılığı ilə bağlı 412 hadisəni qeydə aldı və əksər zərərçəkənlər zorakılığın həyat yoldaşları tərəfindən törədildiyini bildirdi. Lakin qeyri-hökumət təşkilatları (QHT) hesab edir ki, məlumatların az bildirilməsi səbəbindən real rəqəmlər əhəmiyyətli dərəcədə yüksək ola bilər.

Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə, Azərbaycan qadınlarının 14%-i intim tərəfdaş tərəfindən zorakılığa məruz qalıb. Bu rəqəm, qurbanların ədalət axtarmaqdan çəkindiyi dərin kök salmış mədəni normalarla mübarizə aparan bir cəmiyyətdə problemin hərtərəfli xarakterini göstərir.

Genişlənən feminist hərəkat bu problemləri diqqət mərkəzinə gətirdi. Oktyabr ayında Bakıda iki etiraz aksiyası keçirildi və Azərbaycana məişət zorakılığının qarşısını almağa dair İstanbul Konvensiyasını ratifikasiya etməyə çağırış edildi. Bu nümayişlər müxtəlif reaksiyalara, o cümlədən bəzi hallarda polis təzyiqlərinə səbəb oldu.

“İstanbul Konvensiyasının ratifikasiyası məişət zorakılığı ilə mübarizədə ciddi öhdəliyi göstərən vacib bir addım olacaqdır,” deyə aktivist Lalə İsmayılova bildirib.

Mediada gender əsaslı zorakılıq haqqında materialların sayı artıb və bu, ictimai məlumatlılığı artırıb. Vətəndaş cəmiyyəti təşkilatları səylərini gücləndirsə də, patriarxal normalar irəliləyişə mane olmağa davam edir.

2024-cü ilin fevral ayında hökumət məişət zorakılığı ilə bağlı daha sərt cəzalar tətbiq etdi. İqtisadi məcburiyyət üçün 100-dən 300 manata qədər, psixoloji zorakılıq üçün isə 500 manata qədər cərimələr nəzərdə tutuldu.

Bu dəyişikliklərə baxmayaraq, qanunların icrası zəif qalır. Bir çox hallar qurbanlara qarşı ictimai təzyiqlər səbəbindən, xüsusən də hüquq-mühafizə orqanlarının əməkdaşlarının təsiri ilə, məhkəməyə qədər çatmır.

2006-cı il Gender Bərabərliyi Haqqında Qanun ayrı-seçkiliyin aradan qaldırılması və bərabər imkanların təşviqinə yönəlib. Son təşəbbüslər əsasən kənd qadınlarını sahibkarlıq təlimi vasitəsilə gücləndirməyə və reproduktiv sağlamlıq da daxil olmaqla, tibbi xidmətlərin yaxşılaşdırılmasına yönəlib.

Qadınların “evdar qadın” kimi qəbul edilməsi ilə bağlı davamlı stereotiplər onların yüksək maaşlı və rəhbərlik mövqelərinə çıxışını məhdudlaşdırır. Qadınlar parlamentdə və bələdiyyə orqanlarında rəhbər vəzifələrin yalnız kiçik bir hissəsini tutur.

İqtisadi asılılıq tez-tez qadınların zorakı münasibətlərdən uzaqlaşmasına mane olur. Bir çox qadın az maaşlı sektorlarda çalışır ki, bu da onların karyera yüksəlişini və maliyyə müstəqilliyini məhdudlaşdırır.

Başqa bir problem hüquqi dəstəyə çıxışdır, çünki bir çox qadın ədalət sistemində qərəzlərlə qarşılaşır.

“Gender bərabərsizliyinin həlli çoxşaxəli yanaşma tələb edir. İctimai məlumatlandırma kampaniyaları, mövcud qanunların daha sərt icrası və qadınların iqtisadi imkanlarının genişləndirilməsi mühüm addımlardır,” deyə hüquq müdafiəçisi Arzu Abdullayeva bildirib.

1919-cu ildə qadınlara səsvermə hüququ verən ilk ölkələrdən biri kimi Azərbaycanın tarixi irsi onun tərəqqi potensialını vurğulayır. Lakin müasir dövrdə əsl bərabərliyə nail olmaq davamlı səylər və sistemli dəyişikliklər tələb edir.