Tramp Administrasiyası Qrenlandiyanın alınması ideyasını yenidən gündəmə gətirir

ABŞ-ın keçmiş prezidenti Donald Trampın dünyanın ən böyük adası olan Qrenlandiyanı almaq təklifi yenidən müzakirə mövzusuna çevrilib. Onun yaxın köməkçiləri və müttəfiqləri bu təklifi onun mümkün ikinci prezidentlik dövrü üçün ciddi bir nəzərdən keçirilən plan kimi təqdim edirlər. Lakin Qrenlandiya və Danimarka rəsmiləri bu fikrə yenidən qarşı çıxaraq, onu öz suverenliklərinə bir təcavüz kimi qiymətləndiriblər.

Tramp bu ideyanı ilk dəfə 2019-cu ildə irəli sürmüşdü və Qrenlandiyanın Şimali Atlantik gəmi yollarına yaxın strateji mövqeyini, həmçinin radar və hava müşahidə qurğuları üçün əhəmiyyətini vurğulamışdı. Danimarka və Qrenlandiya hakimiyyətləri bu təklifi sürətlə rədd etsələr də, Ağ Ev daxilində bu mövzu üzərində müzakirələr Trampın prezidentliyinin son ilinə qədər davam edib.

ABŞ Maliyyə Nazirliyinin keçmiş rəsmisi Tomas Dansın sözlərinə görə, Tramp administrasiyası ilkin strategiyalar hazırlayıb. Bu strategiyalara maliyyələşmə mənbələrinin müəyyənləşdirilməsi və Qrenlandiyanın təxminən 56,000 sakininin, əsasən inuitlərin, dəstəyini qazanmağa yönəlmiş diplomatik kampaniyanın hazırlanması daxil idi.

“Biz bu məsələləri son günlərə qədər sürətlə irəlilədirdik,” Dans deyib. “Ümid edirdik ki, Bayden administrasiyası bu ideyanı araşdırmağa davam edəcək, lakin təşəbbüs dayandı.”

Strateji əhəmiyyət

Qrenlandiyanın böyük ərazisi—Luisiana Alışından daha böyükdür—müxtəlif istifadəsiz resurslarla zəngindir, lakin iqtisadiyyatı böyük ölçüdə Danimarka hökumətinin illik qrantından asılıdır. Bu qrant Qrenlandiyanın ÜDM-nin təxminən 20%-ni təşkil edir. Planın tərəfdarları hesab edir ki, ABŞ-ın investisiyaları Qrenlandiyalılara daha yaxşı iqtisadi imkanlar yarada bilər, eyni zamanda onların özünüidarəsini qoruyub saxlayar.

Dans, ailəsinin Qrenlandiya ilə tarixi əlaqələri olduğunu vurğulayaraq, adanın sakinlərinin iqtisadi və mədəni maraqlarını təmin edən bir razılaşmanı nəzərdən keçirə biləcəklərinə inanır. “Onlar resurslarla zəngindirlər, amma nağd pulla yoxsuldurlar,” o bildirib. “Bu, onların müstəqil şəkildə inkişaf edə biləcəyi bir gələcək yaratmaq haqqındadır.”

Qrenlandiyanın etirazı

Qrenlandiyanın baş naziri Müte Egede bu ideyanı qəti şəkildə rədd edib və adanın muxtariyyətini vurğulayıb. “Qrenlandiya bizə məxsusdur. Biz satılmayacağıq və heç vaxt satılmayacağıq,” Egede bu həftə açıqlamasında deyib.

Qrenlandiya 2009-cu ildən bəri yarı-muxtar statusa malikdir və Danimarkadan tam müstəqillik əldə etmək imkanı var. Hər hansı bir ölkəyə idarəetmənin verilməsi ilə bağlı razılaşma Qrenlandiyanın hökuməti, xalqı və Danimarka parlamenti tərəfindən təsdiqlənməlidir.

Azad assosiasiya müqaviləsi?

Dans bildirib ki, azad assosiasiya müqaviləsi—ABŞ-ın Palau, Mikroneziya və Marşal adaları ilə razılaşmalarına bənzər—Qrenlandiya üçün daha real çərçivə ola bilər. Belə razılaşmalar Qrenlandiyanın mühüm muxtariyyətini qoruyub saxlamaqla yanaşı, ABŞ-ın iqtisadi və təhlükəsizlik dəstəyindən faydalanmasına imkan verərdi.

Lakin belə bir müqavilənin həyata keçirilməsi qeyri-müəyyən qalır. Analitiklər hesab edir ki, hər hansı bir təklif ciddi siyasi və logistika maneələri ilə üzləşəcək, o cümlədən Danimarka və Qrenlandiya əhalisinin müxalifəti ilə.

Ekspansionist ambisiyalar

Qrenlandiyanın alınması Trampın irəli sürdüyü yeganə ərazi ambisiyası deyil. O, həftə sonu ABŞ-ın Panama Kanalı zonasını geri almağa çalışa biləcəyini deyib və bölgədəki yüksək gəmiçilik xərclərindən və potensial Çin təsirindən narahatlığını ifadə edib. Panamanın prezidenti bu ideyanı dərhal rədd edərək, onu qeyri-real adlandırıb.

Siyasi analitiklər Trampın ekspansionist ritorikasını onun mirasını gücləndirməyə yönəlmiş daha geniş bir strategiyanın bir hissəsi kimi görürlər. “Tramp inanır ki, genişlənməyən imperiyalar çöküşə başlayır,” keçmiş prezidentə yaxın bir mənbə bildirib. “Bu, Luisiana Alışı və ya Alyaskanın alınması ilə müqayisə edilə bilən bir nailiyyət olardı.”

Bu cür cəsarətli təkliflərə baxmayaraq, ABŞ son bir əsrdə əhəmiyyətli ərazilər əldə etməyib. Trampın vizyonunun siyasi müxalifəti aşa biləcəyi isə hələ ki, məlum deyil.