Aliyev, Aİ-nin qaz infrastrukturuna sərmayə qoymamasından məyusluğunu ifadə etdi

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Avropa Komissiyası Prezidenti Ursula von der Leyen-in Bakıda “Enerji sektorunda strateji tərəfdaşlıq haqqında Anlaşma Memorandumu” imzalamasından iki il keçir. İlkin nikbinliyə baxmayaraq, tammiqyaslı tərəfdaşlıq həyata keçmədi. Ukrayna münaqişəsi fonunda Rusiya qazından imtina səbəbindən 2022-ci ildə Avropanın qaz çatışmazlığı qorxuları, iki illik hüquqi və ticarət manevrlərindən sonra azaldı.

2022-ci ilin iyul ayında Aİ Rusiya tədarüklərini kompensasiya etmək üçün Azərbaycan qazını tələb etdi. Lakin məlum oldu ki, Azərbaycan tez bir zamanda əhəmiyyətli həcmdə qaz təmin edə bilməyəcək və Aİ tədarükləri artırmaq üçün infrastruktura sərmayə qoymalı olacaq, bu isə riskli və uzunmüddətli bir öhdəlikdir. Aİ-nin təbii qazın 2030-cu ilə qədər mühüm rol oynayacağını, lakin 2050-ci ilə qədər tədricən istifadədən çıxarılacağını qəbul etməsi dərhal hərəkətləri yüngülləşdirdi.

Cənub Qaz Dəhlizi (CQD), o cümlədən Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) və Türkiyə seqmenti TANAP hazırda Avropaya illik 10 milyard kubmetr (bcm) qaz tədarük edir və bu rəqəm 11,5 milyard kubmetrə çatır. 2022-ci ildə Azərbaycan və Aİ bu göstəricini 2027-ci ilə qədər 20 milyard kubmetrə çatdırmağı hədəflədi. Lakin Əliyevin son bəyanatları bu hədəfi 2027-ci ilə qədər 16 milyard kubmetrə, yəni 2021-ci ildəki 8 milyard kubmetrdən iki dəfə çox olmasına düzəliş edir.

2024-cü ildə Azərbaycan qazının Aİ-yə ixracının 13 milyard kubmetrə çatacağı gözlənilir. Əlavə tədarüklər CQD və Türkiyə-Bolqarıstan sərhəd qovşağı vasitəsilə həyata keçiriləcək və TAP 2026-cı ilə qədər potensial olaraq 13,2 milyard kubmetr qaz tədarük edə biləcək. Texniki imkanlara baxmayaraq, belə zirvələri uzunmüddətli perspektivdə saxlamaq qeyri-müəyyən olaraq qalır.

20 iyulda Şuşada keçirdiyi mətbuat konfransında Əliyev Aİ-nin qaz infrastrukturuna sərmayə qoymamasından məyusluğunu ifadə edərək, gələcək inkişafı əsaslandırmaq üçün əhəmiyyətli maliyyələşdirmə və uzunmüddətli müqavilələrin zəruriliyini vurğuladı. O, Aİ-nin Azərbaycanı milyardlarla dollar sərmayə qoymağa təşviq etməklə yanaşı, on ildən sonra qaz istifadəsindən mərhələli şəkildə çıxmağı planlaşdırmasını tənqid etdi.

Hazırda Azərbaycan qazı beş Aİ dövlətinə, Serbiyaya, Türkiyəyə və Gürcüstana çatdırılır. İtaliya, Bolqarıstan və Yunanıstan müntəzəm alıcılardır, digərləri isə ara-sıra kiçik həcmdə qaz alırlar. Bir çox Avropa ölkələri sanksiyalara baxmayaraq, hələ də daha ucuz Rusiya qazına güvənir.

Əliyev həmçinin Rusiyanın qazının Ukrayna üzərindən Avropaya tranzitini asanlaşdırmaqda Azərbaycanın rolunu vurğuladı. Mövcud tranzit sazişi ilin sonunda başa çatır və Kiyevin uzadılma şərtləri olsa da, Azərbaycan vasitəçi kimi çıxış edə bilər.

SOCAR-ın iştirakı ilə davam edən danışıqlar və potensial Türkmənistan qazı sazişləri fonunda Azərbaycanın regional qaz bazarına təsir etmək qabiliyyəti hələ də məhdud ehtiyatlar və geosiyasi dinamikalarla məhdudlaşır.