Azərbaycanın karbohidrogen gəlirləri: 2023-cü ilin aldadıcı bumu

Hesablama Palatasının “Əsas istiqamətlər üzrə Dövlət Neft Fondunun vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsinin auditi” hesabatına əsasən, 2023-cü ildə Azərbaycan karbohidrogenlərin satışından 14 milyard 519 milyon manat (8 milyard 540,6 milyon ABŞ dolları) xalis mənfəət əldə etdiyini bildirib. Kənar dövlət maliyyə nəzarəti nəticəsində hazırlanmış bu hesabatda Azərbaycanın karbohidrogen sektorunun maliyyə vəziyyəti ətraflı nəzərdən keçirilir.

Hesabatda Dövlət Neft Fondunun 2023-cü il büdcəsini əhəmiyyətli dərəcədə keçməsi vurğulanır. O cümlədən, faktiki daxilolmalar təsdiq edilmiş büdcə rəqəmini 2 milyard 753,2 milyon manat və ya 23,4 faiz üstələyib. Bu sapma xam neftin bir barel üçün 60 dollar səviyyəsində proqnozlaşdırılan, lakin il ərzində orta hesabla 83,4 dollar səviyyəsində olan xam neftin gözləniləndən yüksək olması ilə əlaqədardır. Bir barel üçün 23,4 dollar artım proqnozun 2 milyard 753,2 milyon manat üstələnməsi ilə nəticələnib.

Müsbət görünən bu rəqəmlərə baxmayaraq, daha yaxından baxdıqda karbohidrogen gəlirlərində azalma tendensiyası müşahidə olunur. Əslində, 2023-cü ildə xalis karbohidrogen gəlirləri əvvəlki ilə nisbətən 14,5% azalıb. 2022-ci ildə Azərbaycanın karbohidrogen sektoru 19 milyard 698,9 milyon manat (11 milyard 587,6 milyon ABŞ dolları) xalis mənfəət əldə edib.

Azalma Azərbaycanın üzləşdiyi daha geniş iqtisadi problemi göstərir. Milli iqtisadiyyatın təməl daşı olan neft sektoru tənəzzüldədir. Bu azalma fonunda rəsmilərin neft-qaz sektorunun və bütövlükdə iqtisadiyyatın əsl vəziyyətini gizlədən statistik məlumatlar təqdim etdikləri bildirilir.

Karbohidrogenlərdən asılılıq Azərbaycan üçün uzun müddətdir ki, ikitirəlidir. Sektor tarixən iqtisadi artım və inkişafın hərəki qüvvəsi olsa da, onun indiki tənəzzülü əhəmiyyətli risklər yaradır. Ölkənin iqtisadi strategiyası indi kritik sınaq qarşısındadır: neftdən asılılıqdan uzaqlaşmaq və karbohidrogen gəlirlərinin azalmasının sosial-iqtisadi təsirini idarə etmək.

Hökumətin əlverişli, lakin dəyişkən neft qiymətləri ilə dəstəklənən nikbin maliyyə hesabatları müvəqqəti rahatlıq təklif edir, lakin sektorun struktur problemlərini həll etmir. Neft qiymətlərində gözlənilməz yüksəlişin səbəb olduğu güclü 2023-cü il gəlirləri davamlı artımı əks etdirmir, əksinə, uğurlu bazar anomaliyasını əks etdirir.

Gələcəkdə Azərbaycan iqtisadi hesabatlarında şəffaflığın artırılması və qeyri-neft sektorlarında davamlı inkişafın təşviqi kimi ikili problemlərin öhdəsindən gəlməlidir. Açıqlanan maliyyə vəziyyəti ilə əsas iqtisadi reallıqlar arasında aşkar uyğunsuzluq güclü iqtisadi islahatların və strateji planlaşdırmanın zəruriliyini vurğulayır.